rusya ile türkiye arasındaki kriz ile birlikte ortaya çıkan en önemli başlıklardan biri türkiye’nin enerjide alternatif kaynaklarla arz güvenliğini sağlaması gerektiği oldu. hem ısınmada, hem de elektrik üretiminde kullandığı doğalgazın yüzde 50’ye yakınını rusya’dan alan türkiye, krizle enerjide arz güvenliği için kaynaklarını güçlendirmede daha sağlam adımlar atmaya karar verdi. ancak doğalgaz ve petrol ticareti uluslararası politikalarla ve bölge dengeleriyle yakından ilişkili. bu da ülkelerin çeşitli dengeleri göz önüne alarak pozisyonunu belirlemesini zorunlu kılıyor.

uzun vadede planlamalar

türkiye arz güvenliğine ilişkin planlamalarını kısa vadeden çok, uzun vâdede elini rahatlatacak politikalar üzerinden yapıyor. uzun vâde sayılabilecek bu adımlardan biri, trans anadolu doğalgaz boru hattı olarak bilinen tanap’ın hızlandırılması.

ilk etapta azeri gazının türkiye üzerinden avrupa ülkelerine ulaştırılmasını öngören projede, ilk gazın 2018 yılında akması planlanıyor. 16 milyar metreküp doğalgaz akışıyla başlayacak projeden türkiye de bu etapta yılda 6 milyar metreküp doğalgaz alabilecek.

türkiye’nin amacı, gaz akışının 2018 yılının ilk aylarına, hatta daha öncesine çekilmesi. bunun için boru hattının türkiye ayağının inşaat çalışmaları hızlandırılacak, gaz akışının erken başlaması için gereken yapılacak. ancak önemli olan, hatta kaynak sağlayıcı ülke olan azerbaycan’ın çalışmalarını hızlandırması.

azerbaycan açısından konunun iki boyutu var. biri, türkiye ile olan  dostluk ve ekonomik ilişkileri. diğeri ise rusya ile olan ekonomik ve stratejik ilişkileri. bu durumda akıllara gelen soru türkiye - rusya krizinde dengeli bir politika izleyen azerbaycan’ın, tanap’ı hızlandıracak adımlar atması rusya ile ilişkilerini etkiler mi?

azerbaycan tanap’ı hızlandırır mı?

al jazeera, türkiye - rusya krizi sonrasında gündeme gelen “tanap’ın hızlanması” hedefini uzmanlara sordu.

hazar strateji enstitüsü üyesi ve istanbul teknik üniversitesi öğretim üyesi fatih özbay, türkiye ile rusya arasındaki ilişkilerde gerilim yaşanınca rusya’nın attığı ilk adımın, türk cumhuriyetleri üzerinde baskı kurmak olduğunu söyledi. rusya’nın orta asya türk cumhuriyetleri'nden kendi yanında pozisyon almalarını istediğini belirten özbay’a göre, “bu ülkeler arasında en dik duran azerbaycan” oldu.

“azerbaycan bu krizde hem rusya’yı kızdırmamak için hem de türkiye ile ekonomik ve kardeşlik ilişkilerini sürdürmek için dengeli bir politika izliyor. tanap krizden önce temelleri atılmış bir proje. rusya ile türkiye arasındaki gerginlik tanap’ın daha çabuk bitirilmesi yönünde ivme sağladı. türk akımı projesini ise dondurdu. bu, azerbaycan’ın elini kuvvetlendiren bir şey. rusya zamanında bakü – tiflis - ceyhan projesi’ne de karşı çıkıyordu. bu hat azerbaycan, türkiye ve batı ülkelerinin desteğiyle bitirildi. azerbaycan’ın türkiye’deki büyük yatırımları etkili. tanap var. petkim’i de azeriler aldı. yeni bir rafineri kuracaklar. 20 milyar dolarlık bir yatırım getirdiler türkiye’ye.”

tanap hızlansa da özbay, türkiye’nin, rusya’nın azerbaycan ve diğer türk cumhuriyetlerle ilişkisinde dikkatli olması gerektiği görüşünde.

“rusya, bu ülkelerdeki hassas noktaları, dondurulmuş sorunları biliyor. şu anda hazar denizinde en büyük askeri güç kendisi. hazar denizinden güdümlü füzeler gönderebiliyor. azerbaycan’ın ermenistan ile yaşadığı bir gerginlik söz konusu. ermenistan’ın sınırlarını rus askerleri koruyor. bir çatışma durumunda azerbaycan karşısında rus askerlerini bulacak. bir takım ekonomik ilişkiler de var. rusya’da yaşayan ve sayıları birkaç milyonu bulan azeri diasporası var. göçmen olarak bulunuyorlar bu ülkede ve kazandıklarını azerbaycan’a gönderiyorlar. rusya isterse türklerin durumunu zorlaştırdığı gibi azerilerin durumunu da zorlaştırabilir.”

“türkiye azerbaycan’ın en önemli stratejik partneri”

hazar strateji enstitüsü politika ve strateji direktörü efgan niftiyev ise hem azerbaycan, hem de türkiye bu projelere ciddi ekonomik yatırım yaptığı için projede sıkıntı yaşanmayacağını söyledi. türkiye’nin beklediği gibi projenin erken bitirilmesi konusunda yaşanabilecek sorunun ise siyasi değil teknik olabileceğini söyleyen niftiyev, azerbaycan’ın türkiye’nin en önemli stratejik partneri olduğunu belirtti.

“türkiye’nin arz güvenliği açısından tanap çok önemli. tanap aracılığıyla 6 milyar metreküp gaz gelecek, 6 milyar da bakü tiflis erzurum üzerinden geliyor. tanap’a eklenecek her ekstra gazda türkiye’nin alma önceliği var. türkiye ile azerbaycan arasında şu anda siyasi risk yok. türkiye bu konuda akıllı davranmış durumda. rusya da bu konuda türkiye’yi kaybetmemeyi tercih ediyor. zamanla pragmatizm, hislere galip gelecektir.”

“azerbaycan gaz üretimini artırırsa…”

azerbaycan cumhurbaşkanlığı stratejik araştırmalar merkezi enerji uzmanı gülmira rzayeva ise azeri gazının bu miktarda üretiminin rusya açısından sorun oluşturmadığını ancak büyük potansiyeli olan diğer sahaların devreye girmesiyle rusya’nın da rahatsız olabileceğini belirtti. rzayeva’nın beklentisi, tanap’ın türkiye ile azerbaycan arasında mutâbakata varıldığı gibi hızlanması ve 2018 yılının ilk aylarında bitmesi. rzayeva bu noktada petrol fiyatlarındaki düşüş dışında bir sorun görmüyor.

“tanap, azerbaycan rusya ilişkilerini etkilemez. daha önce planlanmış bir projeydi ve rusya’nın etkisi olmamıştı. rus gazına bağımlılığını azaltmak türkiye’nin en büyük hakkıdır. çünkü hem gaz güvenliği bakımından hem siyasi bakımdan türkiye için sorun olabilir. bu aşamada azerbaycan’ın avrupa piyasasına satacağı gazın miktarı rusya’nın pozisyonunu etkileyecek kadar büyük değil. avrupa piyasasına ilk etapta 10 milyar metreküp gaz ulaşacak, bulgaristan da alırsa 11 olacak. bu miktar rusya’nın sattığı 134 milyar metreküp ile karşılaştırıldığında çok az bir miktar. ancak azerbaycan’ın kapasitesi gelecekte daha çok olabilir. gelecekte üretimin artması rusya’nın korkusu olabilir. azerbaycan ihraç ettiği gaz miktarını artırırsa hangi pazarlara gidecek, gazprom’u nasıl etkileyecek?”

tanap nedir?

hazar denizinden çıkarılacak azeri doğalgazının türkiye üzerinden avrupa pazarlarına ulaştırması planlanan proje kapsamında türkiye topraklarından geçecek boru hattının uzunluğu 1841 kilometre. anadolu ajansı'nın haberine göre projede kullanılmak üzere şu ana kadar üretilen 850 kilometrelik boru türkiye'ye teslim edildi. projede yüzde 58 socar, yüzde 30 botaş, yüzde 12 ise bp'nin hissesi bulunuyor. projenin temeli geçen yıl cumhurbaşkanı recep tayyip erdoğan ile azerbaycan cumhurbaşkanı ilham aliyev tarafından atıldı. 

kaynak: al jazeera