ukrayna’nın doğu ve güney illerinde son haftalarda rusya yanlısı grupların başlattıkları gösteriler ve yaşanan olaylar, kırım’ın ardından doğu ukrayna’nın da rusya’nın yönetimine girebileceği değerlendirmelerine neden oldu. son olaylar, kiev’de bağımsızlık meydanı’nda gösteri yapanların bütün ukrayna’yı temsil etmediğini ve ukrayna’nın farklı bölgelerinde farklı eğilimlerin olduğunu gözler önüne serdi.

ukrayna’nın toplumsal ve siyasi yaşamının en belirgin özelliği, ülkenin genel olarak iki farklı bölgeye ayrılmış olması. bunlardan ilki genellikle ukraynaca'nın egemen olduğu ve batı yanlısı eğilimlerin güçlü olduğu, orta ve batı ukrayna illeri. bu bölgeler, kiev’de geçen kasım ayının sonunda başlayan gösterileri ve sonrasındaki hükümet değişikliğini destekliyor.

son gösterilerin yaşandığı donetsk, lugansk, harkov, nikolayev gibi doğu ve güney ukrayna illeri ise rusça'nın egemen olduğu ve rusya yanlısı eğilimlerin güçlü olduğu yerler. ukrayna parlamentosu tarafından görevden alınan eski cumhurbaşkanı viktor yanukoviç, kamuoyu desteğini bu bölgelerden alıyordu.

Donetsk'teki protestolarda göstericiler Yanukoviç posterleri de taşıyor. [AFP]

bu iller aynı zamanda ukrayna’nın nüfusunun en yoğun olduğu yerler. ukrayna’nın nüfusu bir milyondan fazla olan beş kentinin başkent kiev dışındaki dört tanesi -donetsk, dnepropetrovsk, harkov ve odessa- burada. bu nedenle, geçmişte bu bölgelerin seçmenleri seçimlere etkin katılım gösterdiğinde, rusya’ya daha yakın olan adaylar seçimleri kazandı.

ukrayna’nın sanayi merkezi

bu illerin ikinci özelliği, ukrayna’nın en sanayileşmiş bölgeleri olması. gösterilerin en sert şekilde yaşandığı donetsk ve lugansk illeri, ukrayna metalurji sanayiinin ve madenciliğinin merkezi. 19. yüzyıla kadar önemli bir yerleşimin olmadığı donetsk ve lugansk’ta bulunan kömür madenleri, 1800’lerin ikinci yarısından itibaren başlayan sanayileşme ve demiryolu inşası politikalarıyla birlikte önem kazandı ve buralara rusya’nın farklı bölgelerinden işçiler yerleşti. ukrayna’dan bu bölgelere çalışmaya gelen köylü nüfus ise ruslar’ın kurduğu şehirlerde rusça konuşmaya başladı.

bugün, donetsk ve lugansk’ta yaşayanların yaklaşık yüzde 40’ı etnik rus. nüfusun geri kalan kısmı ise rusça konuşan ukraynalılardan ve diğer etnik gruplardan oluşuyor.
harkov’da ise durum biraz daha farklı. 1500’lerde ruslar tarafından bir sınır şehri olarak kurulan harkov’da, şehir merkezinden farklı olarak, köylerde hâlâ ukrayna kültürü etkisini sürdürüyor.

ülkenin en zengin, nüfuzlu işadamları bu bölgelerde yaşıyor. ukrayna’nın en zengini rinat ahmetov, donetskli. bu nedenle, doğu ukraynalı işadamlarının onayı alınmadan uygulanan politikalar, genellikle başarısızlıkla sonuçlanıyor.

bu bölgeler kırım’dan farklı olarak ukrayna ekonomisine entegre olmuş durumda. bu bölgelerde bölünmeyi savunanlar ukrayna’nın en batısındaki illerin ayrılmasını savunuyor. başka bir deyişle burada, “ukrayna’yı geçindirenler biziz. batı ukrayna illeri ise bizim paramızla geçinip bize kendi siyasi görüşlerini dayatmaya çalışıyor. o nedenle batı illeri ukrayna’dan çıkartmak gerek” görüşü egemen.

doğu ukrayna neden karıştı?

bölgedeki son olayları ise birkaç nedenin tetiklediği söylenebilir:

birincisi, kiev’deki protesto gösterilerinde rus karşıtı radikal milliyetçi grupların egemen olması bu bölgelerde kaygı uyandırdı.

yanukoviç’i deviren ukrayna parlamentosu’nun bunun hemen ardından rusça'ya ayrıcalıklı statü veren yasayı iptal etmesi de rusça konuşan bu kesimlerde, ‘bize ukraynacayı dayatacaklar’ endişesine neden oldu.

üçüncüsü, 2004 yılındaki turuncu devrim döneminden farklı olarak bu sefer viktor yanukoviç’in ülkeden kaçmak zorunda kalması ve kendi partisinin onu hain ilan etmesi, kiev’deki yeni yönetimden hiç memnun olmayan doğu ukraynalı seçmenlerin, kiev’de seslerini duyurma imkânını ortadan kaldırdı. doğu ukrayna’da büyük desteğe sahip olan bölgeler partisi’nin ve ukrayna komünist partisi’nin kiev’deki merkezleri, baskınlara uğradı ve iktidara yakın çevreler, bu partilerin yasaklanmasını savunuyor.

Rusya'nın Kırım'ı ilhak etmesi Ukrayna'nın doğusundaki ayrılıkçıları cesaretlendirdi.

dördüncüsü ise, rusya’nın kırım’ı ilhak etmesi, bu bölgelerdeki ayrılıkçıları cesaretlendirdi.

kırım senaryosu, doğu ukrayna’da tekrarlanır mı?

rusya parlamentosu uluslararası ilişkiler danışmanı ve rus avrasyacılığı akımının günümüzdeki temsilcisi aleksandır dugin, ukrayna’nın iki farklı bölgesinin, iki farklı medeniyete ait olduğunu savunuyor. al jazeera’ye konuşan dugin’e göre, ukrayna’nın doğu ve güney bölgeleri avrasya medeniyet alanına, batı bölgeleri ise avrupa medeniyet alanına giriyor. bu nedenle böyle bir ülkenin dağılmadan varlığını sürdürmesinin tek koşulu, ülkenin federal bir yapıya dönüşmesi olacak.

ukrayna’nın önde gelen siyaset bilimcilerinden vladimir fesenko’ya göre ise, bu illerde rusya ile birleşmeyi savunanlar çoğunlukta değil. fesenko’nun sözünü ettiği ve 2014 şubat ayında yapılan bir kamuoyu yoklamasına göre, donetsk ve lugansk’ta rusya’yla birleşmeyi savunanların oranı yüzde 30 civarında. harkov’da ise bu oran daha da düşük.

vladimir fesenko, bu bölgelerde asıl güçlü olanın özerklik isteği olduğunu ve kırım senaryosunun burada gerçekleşme olasılığının zayıf olduğunu söylüyor. çünkü kırım’dan farklı olarak bu bölge, ukrayna güvenlik güçlerinin denetiminde. fakat olayların kontrol altında kalması, öncelikle merkezi hükümetin zamanında müdahale edebilmesine bağlı. bununla birlikte fesenko, rusya’nın müdahalede bulunmasının mümkün olduğunu söyleyerek, “rusya’nın kırım’da olduğu gibi askeri müdahalede bulunması halinde doğu ukrayna’da olayların seyri değişebilir” diyor.