irak kürdistan bölgesel yönetimi (ikby) başkanı mesut barzani’nin washington ziyareti bağdat ile sorunların nisbeten aşıldığı, abd yönetimi ile gerginlik oluşturabilecek konuların geride kaldığı bir ortamda gerçekleşti. bu açıdan kürtler açısından abd’nin desteğinin teyit edildiği ve barzani’nin onore edilerek, ağırlandığı bir gezi olarak karşımıza çıkıyor. barack obama’nın joe biden ile yapılan görüşmelere katılması bu yaklaşımı destekliyor. beyaz saray sözcüsü josh earnest görüşme gerçekleşmeden abd’nin kürtlere verdiği güçlü desteği dile getirmişti. söz konusu görüşmeler sonrasında dışişleri bakan yardımcısı tony blinken da abd ve ikby ve halkı arasındaki ilişkiye bağlılığını tekrarladı.

erbil yönetimi hem maddi olarak hem de askerî açıdan abd’nin desteğine muhtaç bir konumda. bağdat yönetiminin petrol anlaşması çerçevesinde erbil’e vereceği payı alamayan erbil yönetimi hem daiş (işid) ile mücadelenin hem de topraklarındaki mültecilerin ekonomik yükünü taşımada zorlanıyor. diğer taraftan barzani ziyarette silah ihtiyacını tekrar dile getirdi. özellikle uzun vadede bağdat güçlerini dengeleyebilmek için belirli kapasitelerini geliştirme konusunda abd’nin destek vermesi kritik öneme sahip. ancak ziyaret esnasında her iki konu ile ilgili abd tarafından bir söz verilmedi.

olası musul operasyonu

daiş ile mücadele konusunun da ziyaret esnasında konuşulan meseleler arasındaydı. musul’a yönelik operasyon konusunda peşmerge güçlerinin bağdat ile birlikte operasyonlara katılması isteniyor. ancak tıpkı tikrit operasyonunda olduğu gibi bu operasyon da abd ile iran arasındaki dengeler çerçevesinde şekillenecek gibi görünüyor. tikrit operasyonu iran açısından beklenen sonuçları doğurmadı ve operasyonu yürüten güçlerin eşgüdüm sorunları olduğu ortaya çıktı. siyasi olarak da mezhepsel tansiyonu düşürmek yerine tırmanmasına malzeme taşıdı. ayrıca tikrit’te yaşanan kayıplar moral açısından da negatif bir etki oluşturdu. bütün bu negatif durumlar musul konusunda belirsiz bir tabloyu ve takvimi beraberinde getiriyor.

olası musul operasyonunun tikrit benzeri denklemler içerisinde gerçekleşmesi beklenebilir. öyle ki abd burada varlığını teyit etmeye yönelik paralı askerler kullanarak sahada yer alma seçeneğini gözden geçirebilir. bununla birlikte burada savaşacak sünni unsurların da hâlihazırda eğitimden geçiriliyor olduğu görülüyor. operasyona meşruiyet boyutuyla katkıda bulunabilecek bu unsurların askerî olarak ne kadar etkili olabilecekleri ise tartışılır. ancak bütün bu hazırlıklara rağmen olası operasyonun kolay geçeceğini düşünmek zor. hatta buradaki mücadelenin uzun ve kanlı bir mücadele olabileceğini dile getirenlerin sayısı hiç de az değil.

ikby’nin bu operasyondaki konumuna gelince; kürtler daiş’e karşı koalisyonun dışında görünmek istemiyor. üstelik musul daiş’in elinde olduğu sürece erbil’e yönelebilecek bir tehditten bahsetmek mümkün. bununla birlikte daiş ile birlikte meydana gelen gelişmelerin başta kerkük olmak üzere kürtlere açtığı bölgelerin korunması ve buradaki kürt varlığının güçlendirilmesi de erbil’in stratejik hedefleri arasında. ancak bu bölgelerin dışında hareket etme konusunda bir isteksizlik söz konusu. durum böyle olunca peşmerge güçleri bu operasyonda yer alacaklarını ifade etseler de muhtemelen bu katılım kürtlerin ağırlıklı yaşadığı yerlerdeki operasyonlarla sınırlı kalabilir.

bağımsızlık konusu

ziyaret öncesinde irak kürdistan bölgesi başkanlık divanı başkanı fuad hüseyin’in dile getirdiği şekliyle kürt devletine yeşil ışık yakılmadı. bağımsızlık konusunda benzeri açıklamalar daha önce de barzani tarafından yapılmıştı. ancak abd’nin bu açıklamalara desteği söz konusu olmamıştı. bu ziyarette de böyle bir açıklama gelmedi. hatta tam tersine abd yönetimi birleşik, federal ve demokratik irak’a olan desteğini yineledi. özellikle bağdat’ın sünnileri de kucaklayacak şekilde kapsayıcı bir yaklaşım geliştirmesi yönünde çabalar sarf edilirken kürtlerle ilgili bu tip bir açıklamanın gelmesi büyük bir çelişki olurdu zaten. bununla birlikte zeminin gün geçtikçe bu fikre alışılması ve kabullenmesi yönüne kaydığını da görmekte yarar var. özellikle washington’da bu yönde güçlü lobi faaliyetleri ile kürtlerin ısrarcı olduğu ve bağımsızlık fikrini oturtmaya çalıştığı görülüyor.

washington'un hâlihazırdaki tutumu, abd’nin bağımsız bir kürt devleti fikrine karşı olduğu ve bunu engellemek istediği için sergilediği bir tavır değil. hatta abd’nin irak’ın bütünlüğü konusunda da gerçek anlamda güçlü bir duruşu olduğu söylenemez. ancak, erbil ve bağdat arasında çatışmaya yol açabilecek pürüzler ortadan kaldırılmadığı sürece bu tip bir adımın ciddi riskleri içerisinde barındırması söz konusu. özellikle son dönemde daiş’e karşı bu iki taraf da yoğun bir şekilde silahlandırıldı. ancak daiş’e karşı birlikte savaşıyor olmanın şiiler ve kürtler arasında bir birliktelik bilinci oluşturduğu ve yapısal sorunlara çözüm getirdiğini söylemek mümkün değil. bu nedenle söz konusu girişimlerin kürtler ve şiiler arasında büyük bir çatışmayı tetiklemesi abd açısından endişe oluşturuyor. 

bu tip bir çatışma hem alandaki tabloyu iyice içinden çıkılmaz bir hâle sokacaktır hem de daiş’e karşı kara birlikleri olarak birlikte savaşan iki gücün kendi aralarındaki çekişmesiyle örgüte büyük bir avantaj sağlayacaktır. dolayısıyla abd’nin kürt devletine karşı olmasından ziyade henüz zamanının gelmediği düşüncesinin etkili olduğu söylenebilir. bu genel endişe ile birlikte abd başkanı barack obama’nın kendi mirası noktasında da çekinceleri bulunuyor. irak’tan asker çektiği için yoğun şekilde eleştirilen obama kendi döneminde bu tip riskleri barındıran bir adıma taraflar arasında güçlü uzlaşılar sağlanmadan sıcak bakmayacaktır.

aslında ikby’nin önde gelen isimleri de bu söylenenlerin gerçekleşmesinin yıllar alabileceğini biliyor ve hatta bunu dile getiriyorlar. mesela economist dergisine konuşan şirvan barzani bu konuda iki yıldan söz ederken, neçirvan barzani bağımsızlık için beş veya altı yıl sonrasına işaret ediyor. bu bağlamda abd ziyaretleri öncesi oluşturulan havanın bağımsızlık konusunun ciddi ele alınışının ötesinde kürtlerde heyecan oluşturmaya ve ikby iç politikasına yönelik olduğu da düşünülebilir. özellikle barzani’nin en büyük rakibi olan celal talabani’nin kürdistan yurtseverler birliği'nin yeniden yükselişe geçmesi ve mesut barzani’nin başkanlık süresinin uzatılması konusunda referandumda halk desteğini artırma amacıyla bağımsızlık daha güçlü bir şekilde dillendiriliyor olabilir.

türkiye’ye yansımaları

kürtlerin türkiye ile olan ilişkisine bakıldığı zaman, bu ilişkilerin belirli bir seviyede olması abd’nin de istediği ve desteklediği bir durum. ancak washington, ankara ile erbil arasındaki ilişkinin kendi gözetimi ve kontrolünden çıkmasını da istemiyor. bu bağlamda abd’nin çeşitli yollarla erbil’i uyardığı da biliniyor. özellikle erbil’den türkiye’ye petrol satışı tartışma konusu olmuştu.

musul’a yönelik olası bir operasyon konusunda ise türkiye’nin de destek vereceğini savunma bakanı ismet yılmaz açıklamıştı. ancak böyle bir operasyon gerçekleşirse türkiye’nin muharip asker göndermesinden ziyade lojistik destek ve askerî eğitim vermesi beklenir. burada türkiye’nin vereceği maksimum operasyonel destek incirlik üssü’nün açılması olur ki bu yönde de henüz bir sinyal verilmiş değil. 

sonuç olarak, barzani’nin washington ziyaretinde abd ile ikby arasındaki ilişkinin teyidinin ötesinde bağımsızlık konusunda bir destek dile getirilmedi. çünkü abd açısından bu adım erbil-bağdat arasında çatışma riskini beraberinde getiriyor. buna karşın daiş’e karşı işbirliğinin devam etmesi fakat peşmergenin olası operasyonda sınırlı bir rol oynaması beklenebilir. türkiye ise bir operasyon söz konusu olduğunda lojistik destek verebilir.

mehmet yegin, uluslararası stratejik araştırmalar kurumu (usak) amerika araştırmaları merkezi başkanı. bilkent üniversitesi siyaset bilimi bölümü'nde 'türkiye'nin abd'nin askeri koalisyonlarına yönelik politikası' konulu doktora çalışmalarını sürdüren yegin'in türk dış politikası, türk-amerikan ilişkileri, abd'nin iç ve dış politikası, askeri koalisyonlar, pkk ve terörizm hakkında kaleme aldığı makale ve raporları yayımlandı.

twitter'dan takip edin: @mehmetyegin

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.