abd savunma bakanlığı pentagon, 15 ocak'ta yaptığı açıklamada, suriyeli isyancıları devlet başkanı beşşar esed rejimine karşı savaşmak üzere eğitip teçhizatlandırmak için ortadoğu'ya 400 amerikalı askerî eğitmen ve yüzlerce destek personeli gönderileceğini doğruladı. ilk başta merkezî haber alma teşkilatı (cia) eliyle yürütülecek gizli bir program olarak düşünülen bu çalışma, denetimden geçirilmiş 5 bin "ılımlı" savaşçının eğitilmesini öngören daha büyük çaplı bir pentagon planının parçası.

yabancı güçlerin eğitilip donatılması, kimi kez abd'nin dış politika hedeflerine ulaşmasında etkili, operasyonel bir araç görevi gördü. ancak önemli siyasi hedeflere salt bu yoldan, yani aynı derece diplomatik ve siyasi gayret gösterilmeksizin ulaşılması mümkün olmayacaktır.

irak bunun en belirgin örneği. abd başkanı barack obama'nın irak ve şam islam devleti'ne (işid) karşı koalisyon kurmakla görevlendirdiği özel temsilcisi emekli general john allen, irak ordusunun yenilenip iyileştirilerek "ayağa kaldırılmasının" üç yıl alacağını söyledi. allen'ın işi hiç kolay değil.

irak başbakanı haydar ibadi de 11 ocak'ta reuters'a verdiği demeçte, "en zoru, savaş hâlindeyken orduyu toparlayıp yeniden yapılandırmak. amacımız, bu ikisi arasında bir denge kurmak; yani orduyu, savaşı etkilemeyecek biçimde yeniden yapılandırmak" dedi.

şam ve bağdat'taki rejimlere karşı savaşan sünniler dâhil, kimsenin abd'nin öngördüğü takvimi ciddiye alması için bir sebep yok. irak'taki bölgelerin hemen hemen yarısı, geçen yaz işid'e karşı verilen savaşın ilk günlerinde eriyip gitti. irak güvenlik güçlerinin çöküşüyle birlikte, işid de ingiltere büyüklüğünde bir alanı ele geçirip yönetimi altına almayı başardı. böyle bir mükafatı da kolay kolay elden bırakmayacaklardır.

bedeli yüksek bir hayal kırıklığı

irak'ın işlevini kaybeden "amerikan malı" ordusu, bir zamanlar uzman ve siyasetçilerce yeni irak'ın muktedir savunucusu olarak görülüp takdir ediliyordu. washington, on yıl süren işgal sürecinde dağılıp yok olan askerî kurumları yeniden kurmak için on milyarlarca doları hesapsızca harcadı. 2011 yılında abd güçlerinin bölgeden çekilişine dek on binlerce amerikan askeri, tecrübesiz irak ordusuna eğitim ve danışmanlık vermeye devam etti.

irak'taki amerikan eğitim misyonunun geride bıraktığı miras; abartılı beklentiler, bedeli yüksek hayal kırıklıkları ve karşılıklı suçlamalarla dolu, acıklı bir hikâye gibi. washington, 2003'teki işgalin ardından irak ordusunun dağıtılıp subaylarının ihraç edilmesi yönünde alınan vahim karar üzerine eğitim çalışmalarının başarısı ile ilgili bol keseden atıp tuttu; ancak bu iddialar mevcut gerçeklerle hiçbir alakası olmayan birer hayaldi. bu bakımdan, irak güvenlik kurumlarının kendilerini yeniden yapılandırma ve işid'e karşı koyma becerisine dair her tür önermeye ciddi bir şüpheyle yaklaşılması şart.

bir süre önce jerusalem post'a açıklamalarda bulunan israil başbakanı binyamin netanyahu'nun eski milli güvenlik danışmanı yaakov amidror, "eskiden israil'e karşı doğu cephesinde güç dengesini değiştirebilecek yetenekte görülen, bir zamanların o büyük irak ordusu artık yok" dedi. irak ordusu, ülkeyi iç ve dış düşmanlara karşı savunamayan, sadece adı kalmış bir durumda. daha fazla toprak kaybetmemek için batı kaynaklı hava saldırılarına, yerel şii ve kürt milislere, tahran ve washington'lı yabancı danışmanlara bel bağlaması gerekli.

suriye'de de aynı strateji

washington bu başarısız tecrübeye rağmen, suriye'de de muhalifleri silahlandırarak esed'i hesaplarını değiştirmeye mecbur bırakmaya dayalı benzer bir strateji izlemek istiyor. kongre araştırma servisi'nin 3 aralık 2014 tarihli raporuna göre, planda "inceleme sürecinden geçirilerek onaylanmış suriyeli muhalif ve diğer unsurlara açık yardımda bulunularak eğitim, ekipman, levazım ve idame malzemeleri sağlanması" öngörülüyor.

bu öneri, irak'taki eğitim programına kıyasla daha da sorunlu. irak'ın aksine suriye'deki misyon, tutarlı bir siyasi adresten yoksun, devlet dışı bir aktöre yüz milyonlarca dolar yardım yapılmasına odaklanmış durumda. esasen bu girişimin stratejik amacı şam'da bir rejim değişikliğinden ziyade işid'in alt edilmesi. ancak eskiden abd'den para ve teçhizat yardımı alanların hepsi bu hedefi paylaşmıyor.

kongre araştırma servisi raporunda, "suriyelilerin, şam hükümetinden çok işid'den korunması gerektiği" ifade ediliyor. christopher m. blanchard ve amy belasco tarafından hazırlanan raporun devamında "yapılacak yardım kapsamında, muhaliflerin kontrolündeki toprakların savunulmasına destek verilebilir, ancak abd tarafından eğitilmiş kuvvetlerin [esed rejimine karşı] saldırı operasyonlarına yardıma açık şekilde izin verilmeyecektir" deniliyor.

amaç esed'i devirmek değil

john allen, şam ile mücadele etmek yerine, asıl işid'in bölgedeki ilerleyişini durdurmanın peşinde. suriyeli isyancıların eğitilip donatılmasındaki amaç, esed'i alt etmek değil, muhalefeti suriyeli liderle anlaşma yapabilecek noktaya taşımak. bu fikir kâğıt üzerinde mantıklı görünse de gerçek dünyada öyle değil. abd, suriye'de askerî bir çözüm olmayacağını kabul ediyor.

şark-ül evsat gazetesine konuşan allen, "özgür suriye ordusu'nun ve kurup, eğitip donatacağımız kuvvetlerin, esed hükümetinin en nihayetinde kabul edip tanımak zorunda kalacağı, güvenilir bir güç olmasını istiyoruz. ilımlı suriye muhalefetinin siyasi itibarını öyle artırmalıyız ki, siyasi çözüm zamanı gelip çattığında masada bir yer sahibi olabilsinler … burada amaç, şam'ı kurtaracak bir saha gücü oluşturmak değil – böyle bir niyet yok" dedi. nitekim obama yönetimi, bahsedilen bu ikinci hedefin "hayal" olduğunu zaten çok önce açıklamıştı.

john allen haklı. şam'ı kurtarmak ulaşılabilir bir hedef değil. fakat eğit-donat da siyasi yönetimlerin temel kusurlarına ve kalıcı diplomatik başarılar yaratmaya yatırım yapacak siyasi iradenin yetersizliğine çare olamaz. irak ve suriye'deki eğit-donat misyonları, güçlü siyasi kurumların yerini asla dolduramaz; en fazla bunların sağlayacağı avantajları tamamlayabilir.

geoffrey aronson, dünya bankası eski danışmanı ve avrupa birliği'nin batı şeria ve gazze'deki filistin polis desteği koordinasyon ofisi eski mensubu.

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.