Görüş

Türkiye’deki Suriyelilerin eğitim sorunu nasıl çözülür?

Türkiye’de Suriyeli mültecilerin 800 bini okul çağında ancak yarısı okula gidebiliyor. Oysa hem bu oranı arttırmak hem de okullardaki sorunları çözmek mümkün. Sorunlar ve çözüm önerileri...

Suriyeli mülteci öğrencilerin eğitimi 2,7 milyona ulaşan Türkiye’deki Suriyeli nüfusun en önemli problemlerinden birisi. [Fotoğraf: Reuters-Arşiv]

üç milyona yakın suriyeli ülkelerindeki iç savaş neticesinde türkiye’ye sığındı. bu mültecilerin yaklaşık 800 bini ise okul çağında. okul çağındaki mültecilerin yaklaşık yüzde 45’i okula gidiyor.

ancak bu yeterli değil. ülkemizde bulunan 1. sınıf ve anaokulu seviyesindeki mülteci öğrencilerin direkt devlet okullarına kaydedilmeleri gerekiyor. 2. sınıftan 12. sınıfa kadar öğrencilerin eğitimlerine devam edebilmeleri için geçici eğitim merkezleri (gem) ve devlet okulları olmak üzere önlerinde iki seçenek sunulmuş durumda.

öğrencilerin yaklaşık yüzde 78’i eğitimlerine gem’de, yaklaşık yüzde 22’si ise devlet okullarında devam ediyorlar. t.c. milli eğitim bakanlığı’na (meb) bağlı olan gem’lerde öğrenciler derslerini arapça olarak geçici suriye hükümeti milli eğitim bakanlığı ve meb tarafından düzenlenmiş ders programlarıyla görüyorlar.

üç milyona yakın suriyeli ülkelerindeki iç savaş neticesinde türkiye’ye sığındı. bu mültecilerin yaklaşık 800 bini ise okul çağında. okul çağındaki mültecilerin yaklaşık yüzde 45’i okula gidiyor.

öğrencilerin gem’lerde eğitime katılabilmeleri için bulundukları bölgenin polis müdürlüğüne kayıt olmaları gerekli. kaydı olmayan öğrenciler gem’lerde derslere girebiliyor ancak diploma ve karne alamıyorlar. gem’lerde eğitim ücretsiz, bazı okullar varlıklı velilerden bağış alıyor. uygun sınıfa kaydolabilmeleri için öğrencilerden suriye’deki eğitim belgeleri, belgeleri yoksa da sınava girmeleri isteniyor. öğrenciler diledikleri eğitim yılında devlet okullarına geçiş yapabiliyorlar. ancak devlet okullarına geçiş oranı oldukça düşük. gem’lerde eğitimlerini tamamlayan öğrenciler “yös” sınavlarında başarılı oldukları takdirde türkiye’de üniversite eğitimlerine devam edebiliyorlar.

gem’lere maddi destek sivil toplum kuruluşlarından (stk), meb’den, belediyelerden ve kişisel bağışlardan geliyor. destek öğrencilere burslar, öğün yemekler, ulaşım imkanları, sosyo-kültürel aktiviteler, öğretmenlere maaşlar sağlanarak ve okulların ihtiyaçları için kullanılıyor. ancak birçok okulun masraflarının karşılanabildiği söylemek mümkün değil. eğitimler genellikle iş hanlarında, stk binalarında ve devlet okullarının binalarında veriliyor.

geçici eğitim kurumlarındaki sorunlar

sabancı üniversitesi istanbul politikalar merkezi bünyesinde yaptığımız araştırmada edindiğimiz bulgular bize genel olarak gem’lerde üç alanda ciddi sorunlar yaşandığını gösterdi. birinci grup, eğitime erişilebilirlik ve büyük oranda devlet okullarında yaşanıyor. ikincisi eğitimin niteliğiyle, üçüncüsü ise gem’lerden devlet okullarına geçişte yaşanan problemler.

öğrencilerin önemli bir kısmı ailesinin geçimini sağlamak için çalışmak zorunda. bazı gem’ler ihtiyacı olan ailelere çocuklarını okula gönderme şartıyla yardım programları sunuyor. ancak bu programların kapsamı oldukça sınırlı. öğrenciler ve veliler türkiye’deki eğitim olanaklarından yeterince haberdar değiller. meb, unicef ile birlikte öğrencileri ve velileri bilgilendirmek için çalışmalar yapıyor. gem’lerde sağlanan eğitim olanakları ücretsiz olsa da, birçok okul giderlerini varlıklı velilerin bağışları sayesinde karşılayabiliyor. bu sebeple de bazı okullar kayıtlarda varlıklı velilerin çocuklarına öncelik tanıma eğiliminde. dolayısıyla pek çok çocuk okul olanaklarından mahrum kalıyor.

birçok gem öğrencilere üniforma sağlayamıyor ve uygun kıyafeti olmayan öğrencilerin okula gidememesinin önüne geçilemiyor. bu problem özellikle kız öğrencilerde yaygın. bir başka problem ise bazı velilerin kız çocuklarının eğitimine karşı olan olumsuz yaklaşımları.

peki, verilen eğitimin kalitesi nasıl?

eğitimin niteliğiyle ilgili sorunları ise rehberlik hizmetlerinin sunulması, türkçe dil eğitimi, öğretmenlerin eğitme becerisi ve eğitim araç-gereçlerinin temini olarak özetlemek mümkün. savaş ortamından çıkmış çocuklar doğal olarak travma sonrası stres rahatsızlığı (tssr) yaşıyor.  gem’lerin tssr yaşayan öğrencilere yardımcı olabilecek eğitimli rehber öğretmenlerine ihtiyaçları var. ancak gem’lerin çoğunda ya rehber öğretmen yok ya da var olanlar öğrencilerin taleplerini karşılamada yetersiz. erkek öğrencilerin erkek rehberlik öğretmenleriyle, kız öğrencilerin de kadın rehberlik öğretmenleriyle daha rahat iletişim kurduğu biliniyor. bazı gem’lerdeki rehber öğretmenlerin hepsi kadın, bazılarında ise hepsi erkek.

gem’lerde türkçe eğitimi haftalık 4-5 saat olmak üzere bazı okullarda gönüllüler tarafından ücretsiz olarak veriliyor. bazılarında ise türkçe öğretmenleri tarafından masrafları okul yada stk’lar tarafından karşılanarak veriliyor. gem’lerdeki türkçe eğitimi ders saatlerinin azlığı ve eğitmenlerin yabancılara türkçe öğretme tecrübesine sahip olmamalarından dolayı istenen düzeyde değil. ayrıca gönüllü eğitmenlerin de dersleri aksattıkları gözleniyor.

gem’lerdeki öğrencilerin türk öğrencilerle iletişime geçip dil becerilerini geliştirebileceği imkanlar oluşturulmamış. gem’lerdeki eğitim genel olarak ezberci ve monolog şeklinde. ders kitapları türkçe dil kitapları hariç ücretsiz dağıtılıyor. türkçe dil kitaplarını sınırlı sayıda okulda ücretsiz dağıtıyor. bu sebeple bazı okullar türkçe dil kitapları sağlayamıyor. okulların çoğunda gem’de temel bilim ekipmanları eksik.

işlevsel olabilecek bir başka çözüm önerisi de, mesleki eğitim okulları açmak. mesleki eğitim okulları açılmasıyla öğrencilerin ailelerine ek gelir sağlanırken, hem suriye’de hem türkiye’de kullanabilecekleri vasıflara sahip olmalarının yolu açılabilir.

öte yandan, gem’lerden devlet okullarına ve üniversitelere geçişlerde bazı sorunlarla karşılaşılıyor. müfredatlar birbirine yakın da olsa sınıf seviyeleri farklılıklar gösteriyor. önceki yıl denklik sınavıyla ilgili öğrencilere yeterince bilgi verilmemesi, öğrencilerin denklik sınavına iyi hazırlanamamasına yol açtı. genel olarak öğrenciler yeterli ilgi görmüyor, suriyeli öğrenciler zaman zaman arkadaşları arasında ayrımcılığa maruz kalıyor.

çözüm önerileri

tüm bu sorunlara çözüm bulmak mümkün mü?

bu sorunlar stk’ların, gem’lerin, bakanlıkların ve belediyelerin koordineli çalışmalarıyla çözülebilir. öğrencilerin okula katılımlarını arttırmak için okullarda öğünlük yemek sağlanabilir. bağışlarla geçinen okullar ücretsiz eğitim veren okullarla desteklenebilir. belirli bir süre boyunca okullarından uzak kalmış öğrenciler için ayrı okullar açılabilir ve bu öğrencilerin ivedilikle yaşıtlarını yakalaması sağlanabilir. koşullu yardım programları yaygınlaştırılabilir. öğrencilere ulaşım imkanları tanınabilir ve okul üniformaları temin edilebilir.

işlevsel olabilecek bir başka çözüm önerisi de, mesleki eğitim okulları açmak. mesleki eğitim okulları açılmasıyla öğrencilerin ailelerine ek gelir sağlanırken, hem suriye’de hem türkiye’de kullanabilecekleri vasıflara sahip olmalarının yolu açılabilir.

eğitimin kalitesini yükseltmek içinse öğretmen maaşları asgari ücretin üstüne yükseltilip 12 aya yayılabilir. her okulda en az bir kadın ve bir erkek olmak üzere rehber öğretmen sayıları arttırılıp rehber öğretmenlerinin unicef’ten destek almaları sağlanabilir. türkçe ders saatleri gerekirse bazı yan dersler çıkartılarak arttırılıp türkçe dersleri vasıflı öğretmenler tarafından verilebilir. türkçe ders kitapları ve temel bilim ekipmanları karşılanabilir.

devlet okullarıyla gem’ler arasında kardeş okul projeleri başlatılıp öğrencilere türkçe pratik imkanı oluşturulabilir. gem’lere nitelikli öğretmenler temin edilip öğretmenler öğrenci merkezli eğitimle ilgili oryantasyon sürecinden geçirilebilir. teneffüs alanlarından faydalanamayan öğrenciler parklara götürülebilir.

devlet okullarına ve üniversitelere geçişlerin kolaylaştırılması içinse ücretsiz yös kursları açılıp, suriye ve türk müfredatları arasındaki farklar kapatılabilir. denklik sınavıyla ilgili öğrenciler zamanında bilgilendirilebilir. devlet okullarındaki öğretmen ve idarecilere mülteci eğitimiyle ilgili eğitim verilebilir. öğrencilerin toplumdaki görünürlüğü ve itibarı arttırılabilir. bunun için gerekirse kamu spotları kullanılabilir.

suriyeli mülteci öğrencilerin eğitimi 2,7 milyona ulaşan türkiye’deki suriyeli nüfusun en önemli problemlerinden birisi. yapılanlar ümit verici. ancak ciddi sorunlar var. durumu iyileştirmek için önce farkındalık sonra ilgili kurumlar arası işbirliği ve koordinasyon gerekiyor.

sorunlar çözülemez değil, yeter ki ötelenmeden vizyoner bir çerçevede üzerine gidilsin. türkiye’de bu sorunun çözümüne yönelik atılacak adımlar bir iyi örnek oluşturarak, diğer ülkelerdeki mültecilerin eğitimi için de bir perspektif sağlayabilir.

prof. dr. bülent aras, sabancı üniversitesi öğretim üyesi.

twitter'dan takip edin: @arasbulent

salih yasun, indiana üniversitesi siyaset bilimi bölümü doktora öğrencisi. sabancı üniversitesi siyaset bilimi yüksek lisans programı'ndan 2016 yılında mezun oldu.

twitter'dan takip edin: @salih_yasun

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.

Bülent Aras

sabancı üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü'nde öğretim üyesi ve aynı kuruma bağlı istanbul politikalar merkezi'nde çatışma çözümü ve arabuluculuk projesi koordinatörü. Devamını oku

Salih Yasun

indiana üniversitesi siyaset bilimi bölümü doktora öğrencisi. sabancı üniversitesi siyaset bilimi yüksek lisans programı'ndan 2016 yılında mezun oldu. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;