türkiye’de son olarak van’da yaşanan depremle beraber bina güvenliği yeniden ülkenin yoğun olarak tartışılan konularından biri haline geldi. özellikle olası bir depremin büyük yıkım etkisi yaratması beklenen büyükşehirlerde kaçak bina sayısı ve binaların depreme dayanıklılık oranı gibi konulardaki endişeler tekrar su yüzüne çıktı.

ülkede bina güvenliği ve depreme dayanıklı bina sayısıyla ilgili bazı kuruluşların hazırladığı raporlar, endişeleri haklı çıkarıyor. tmmob inşaat mühendisleri odası, ”türkiye’de resmi araştırmalara göre yapıların yüzde 40′ı projesiz, yüzde 67′si ise projesine uygun yapılmamış ve iskan ruhsatı alınmamıştır” ifadesini kullanıyor. oda, binalarda yaşanan yıkılma tehlikelerinin türkiye’de yapı üretim sisteminin sağlıksız işlemesinden kaynaklandığını, proje üretim ve hayata geçirilme sürecinde denetim mekanizmasının doğru işlemediğini savunuyor.

2001′den sonra çıkarılan yapı denetim yasası’nda büyük boşluklar olduğunu, eksikliklerden dolayı doğru düzgün denetimin gerçekleştirilmediğini dikkate çeken tmmob, herhangi afette risk taşıyan yapıların yüzde 60′ın üzerinde olduğunu, bunların bir kısmının olası afette yıkıma uğrayacağını, bir kısmının da ağır hasar görerek can kayıplarına neden olacağını savunuyor.

olası bir depremde en büyük zararı görmesi beklenen istanbul’da, yam sayı bilinmemekle beraber kaçak yapılarla beraber 1 milyon 300 bin, bazı raporlara göre 1 milyon 600 bin yapı var.

zorunlu deprem sigortası ve dask

17 ağustos 1999 tarihinde meydana gelen ve çok büyük can ve mal kaybına neden olan marmara depreminden sonra kamu otoritesince deprem zararlarının en aza indirilmesi amacıyla bir çok tedbir alındı. bu tedbirlerin en önemlilerinden birisi de zorunlu deprem sigortası'na ilişkin düzenleme oldu.

söz konusu kanun hükmünde kararname (khk) ile 27 eylül 2000 tarihinden itibaren kapsamdaki meskenler için deprem sigortası yaptırmak zorunlu hale getirildi ve bu sigortayı sunmak üzere doğal afet sigortaları kurumu (dask) kuruldu. dokuz aylık bir kuruluş sürecinin ardından dask, öngörüldüğü şekilde 27 eylül 2000 tarihinden itibaren teminat sunmaya başladı. halen 30 yetkili sigorta şirketi ve bu şirketlerin acenteleri dask nam ve hesabına zorunlu deprem sigortası yapıyor.

zorunlu deprem sigortası, genel anlamda, belediye sınırları içinde kalan meskenlere yönelik olarak oluşturulan bir sigorta sistemi. 587 sayılı zorunlu deprem sigortasına ilişkin kanun hükmünde kararnamenin ikinci maddesi hükmü gereğince kapsamda bulunan binalar şunlar:

• tapuya kayıtlı ve özel mülkiyete tabi taşınmazlar üzerinde mesken olarak inşa edilmiş binalar,
• 634 sayılı kat mülkiyeti kanunu kapsamındaki bağımsız bölümler,
• bu binaların içinde yer alan ve ticarethane, büro ve benzeri amaçlarla kullanılan bağımsız bölümler,
• doğal afetler nedeniyle devlet tarafından yaptırılan veya verilen kredi ile yapılan meskenler.

bu koşullara uyan, kat irtifakı tesis edilmiş binalar, tapuda henüz cins tashihi yapılmamış ve tapu kütüğünde vasfı "arsa vs." olarak görünen binalar, tapu tahsisi henüz yapılmamış kooperatif evleri için de zorunlu deprem sigortası yaptırılması gerekiyor.

henüz bağımsız tapusu olmayan meskenlerin sigortası, sigorta ettirenin beyanına dayanarak ve arsa tapusuna ait bilgilerle yapılabiliyor.

kapsam dışındaki binalar

zorunlu deprem sigortası kapsamı dışında kalan binalar şunlar:
• kamu kurum ve kuruluşlarına ait binalar,
• köy yerleşim alanlarında yapılan binalar,
• tamamı ticari ve sinai amaçlar için kullanılan binalar (iş hanı, iş merkezi, idari hizmet binaları, eğitim merkezi binaları vs.),
• inşaatı henüz tamamlanmamış binalar,
• 27 aralık 1999 tarihinden sonra mesken olarak inşa edilmiş olan ancak ilgili mevzuat çerçevesinde inşaat ruhsatı bulunmayan bağımsız bölümler ve binalar,
• tapuya kayıtlı bulunmayan ve özel mülkiyete tabi olmayan arazi ve arsaların -hazine arazileri vb.- üzerine inşa edilmiş binalar.
• mesken olarak kullanıma uygun olmayan, bakımsız, harap veya metruk binalar

köy yerleşim alanlarında yapılan binalar için belediye denetiminin olmaması, buralarda yaşayanların genel olarak gelir düzeylerinin düşük olması ve bu aşamada bu alanlarda sigortanın sunumunun zorluğu gibi nedenlerle, sigorta yaptırma zorunluluğu bu yerler için öngörülmedi. ancak, söz konusu yerlerde bulunan yapılar için istendiği takdirde ihtiyari deprem sigortası yaptırılması mümkün.

benzer şekilde, ticari ve sinai amaçlar için kullanılan binalar da zorunluluk kapsamı dışında bulunmakla birlikte bunlar için ihtiyari deprem sigortası yaptırılabiliyor.

dask'ın hedefi

dask’ın temel amaçları arasında, kapsamdaki bütün konutları, ödenebilir bir prim karşılığında depreme karşı sigorta güvencesi altına almak, aynı zamanda deprem hasarlarının neden olacağı mali yükü sigorta yoluyla uluslararası reasürans ve sermaye piyasalarına dağıtmak, devletin depremlerden kaynaklanan mali yükünü azaltmak, sigorta sistemini sağlıklı yapı üretiminde bir araç olarak kullanmak, deprem hasarlarının karşılanmasında uzun vadeli kaynak birikimini temin etmek, toplumda sigorta bilincinin gelişmesine katkıda bulunmak yer alıyor.

konutların dörtte biri depreme karşı sigortalı

marmara depremi sonrasında uygulamaya konan zorunlu deprem sigortasının daha çok yeni binalara uygulandığı görülüyor. doğal afet sigortalı kurumunun faaliyet raporu'na göre, 2009'da türkiye'deki 12 milyon 988 bin konuttan 3 milyon 435 bini sigortalı. en çok sigortalı konut 932 bin 408 adet ile istanbul'da yer alıyor. istanbul'u 509 bin konut ile ankara takip ediyor. izmir 270 bin sigortalı konut ile üçüncü sırada.

van depremi sonrası

adrese dayalı nüfus kayıt sistemi verilerine göre van'ın nüfusu bir önceki yıla göre 13 bin kişi artarak, 2011 ocak itibarıyla 1 milyon 35 bin kişiye ulaştı. 150 bin civarında binanın bulunduğu kentte, 7,2'lik depremin ardından sigortalı bina sayısının sadece 5 bin 205 olduğu ortaya çıktı.

en az sigortalı konut ise şırnak'ta. şırnak'ta sigortalı konut sayısı 812 olarak gerçekleşirken, şırnak'ı 941 sigortalı konut ile hakkari, 906 konut ile ardahan izliyor.

erdoğan'ın hamlesi

van’da yaşanan ve 600’den fazla vatandaşın hayatını kaybetmesine neden olan depremin ardından başbakan recep tayyip erdoğan, büyükşehirlerde kaçak binalara daha fazla tölerans gösterilmeyeceğini ifade etti. çevre ve şehircilik bakanlığı ile bir çalışma içine girileceğini açıklayan erdoğan, artık şehirlerde kaçak yapı, gecekondu, bunlara yönelik gerekirse yetkinin tamamen bakanlığa alınacağını ve bu tür binalarını değiştirmeyen, bunları yıkmayanlara sormadan kamulaştırma işleminin yapılacağını ve bu binaların yıkılacağını kaydetti. başbakan, “çünkü bu tabloları defaatle yaşamaktansa iktidarı kaybetmek çok daha hayırlıdır. onun için biz bu adımı atmak zorundayız ve depreme dayanıklılık noktasında çok daha hesaplarımızı ciddi yapıp yoğun bir şekilde bu şehirleşme adımlarını atacağız” ifadesini kullandı.

50 yeni yer hareketi cihazı yerleştirilecek

başbakanlık afet ve acil durum yönetimi başkanlığı (afad), ulusal sismik ağın geliştirilmesi ve deprem araştırmaları projesi çerçevesinde yılbaşına kadar 50 adet kuvvetli yer hareketi cihazını jeolojik hareketliliğin yüksek olduğu bölgelere yerleştirdi. başkanlık, bu amaçla 18 adet broad band istasyonun alım ihalesini tamamladı. afad yönetimi, geçen mart ayında japonya'da meydana gelen deprem sonucunda arama kurtarma, teknik personel ve uzmandan oluşan 33 kişilik ekibi 5 gün süreyle japonya'ya gönderdi.

türkiye deprem veri merkezi oluşturma yönünde de çalışmalar yürüten afad, mevcut veri ağının kullanılması, verilerin korunması, verilerin depolanması ve yedeklenmesi konusunda tübitak-ulakbim ile protokol imzaladı. afad ayrıca, önümüzdeki aylarda ''deprem erken uyarı ve ön hasar tahmin sistemleri'' kurmak için ihale yapmaya hazırlanıyor.

afet bilgi sistemi kuruluyor

başkanlık ayrıca, afet bilgi sistemi (abis) projesinin alt ayağı olan ''hasar tespit envanteri oluşturulması ve web tabanlı sorgulama hizmetleri projesi'' için çalışmalarını sürdürüyor. bu amaçla, ''hasar tespit yazılımı'' kurulacak.

kamu kurum ve kuruluşların talepleri üzerine çalışan personeline afet ve acil durum merkezinde afet ile ilgili eğitimler verilecek.

18 bin 875 kez sallandı

afad verilerinden derlenen bilgilere göre, türkiye'nin büyük bir bölümü 1. ve 2. derece deprem kuşağında yer alıyor, toprakların yüzde 96'sı farklı oranlarda deprem tehlikesine sahip bölgeler içerisinde bulunuyor. geniş deprem kuşağının yüzde 66'sı aktif fay hatları ile kaplı.

türkiye'de meydana gelen doğal afetlerin yarattığı hasar ve can kaybı açısından değerlendirilmesinde yüzde 61 ile deprem ilk sırada yer alıyor. bunu yüzde 15 ile heyelan, yüzde 14 ile sel, yüzde 5 ile kaya düşmesi, yüzde 4 ile yangın, yüzde 1 ile de çığ ve diğer afetler izliyor.

afad deprem dairesi başkanlığı'nın ulusal sismolojik gözlem ağı tarafından kaydedilen verilere göre, türkiye'de 1 ocak-31 aralık 2010 tarihleri arasında yapay sarsıntılar dahil toplam 18 bin 875 adet deprem meydana geldi.

kaynak: al jazeera ve ajanslar