'dünyanın en güçlü 100 kişisinden biri', 'bir numaralı halk düşmanı', 'bücür',  'mafya babası', 'sinalao uyuşturucu çetesinin lideri'... joaquin el chapo guzman'ın ünvanı çok. el chapo (bücür) 12 temmuz'da meksika'nın en sıkı güvenliğe sahip hapishanesinden, hükümeti 'küçük düşürecek' bir yöntemle kaçtı. bücür, 10 metre derinliğindeki bir tünelden modifiye edilmiş raylı bir motorsıkletle kaçtı. 1,5 kilometre uzunluğundaki tünelde havalandırma ve aydınlatma sistemi de bulunuyordu. 

1993'te tutuklandığında "ben çiftçiyim" demişti. ardından meksikalı bir gazeteciye, "2-3 bin kişiyi öldürmüşümdür" itirafında bulunmuştu. ikinci kez hapisten kaçan el chapo'nun önünde şimdi iki seçeneği var; ya uyuşturucu ve mafya işinden emekli olup sinaloa'nun eteklerinde bir yerlerde saklanacak, ya da hapisteyken kontrolünü kaybettiği uyuşturucu kartelini yeniden ele geçirmeye çalışacak. meksika'daki mafya şiddetine aşina uzmanlar 'bücür'ün ikinci seçeneği tercih etmesi halinde ülkede yine çok kan döküleceği kanısında. çünkü meksika sınırında olağanüstü güvenlik önlemleri aldıkları halde uyuşturucu ticaretini bir türlü önleyemeyen abd'li yetkililer, guzman'ı, dünya çapında milyonlarca insanın hayatının mahvolması ve binlercesinin ölümünden sorumlu tutuyor. uyuşturucu savaşlarının etrafa yaydığı şiddet, meksika devletinin iliklerine kadar işleyen yolsuzluk ve daha birçok suç da cabası....

peki kim bu 'bücür'? şu an dışarıda olması neden önemli? 

joaquín archivaldo guzmán loera, meksika'nın la tuna şehrine bağlı sinaloa kasabasında dünyaya geldi. yedi kardeşin en büyüğü guzmán, küçük yaşlardan beri uyuşturucu dünyasına aşinaydı. çünkü babası emilio guzmán bustillo kenevir ve afyon yetiştiricisiydi. baba guzmán çocuklarına şiddet uygulayan, sert bir adamdı. el chapo, kardeşlerini babasının gazabından korumaya çalışırken muhtemelen babasından çok dayak yemişti. çocuklarını her fırsatta cezalandıran bu baba figürünün aksine, anne consuelo loera da el chapo onun duygusal dayanağı konumundaydı. bugün halen la tuna'da yaşayan loera'nın bu dünyada oğlunun herhangi bir konuda fikrini değiştirebilecek tek kişi olduğu söyleniyor.

guzmán narkotik sektörüne 15 yaşında kuzenleriyle birlikte kenevir yetiştirerek adım attı. minyon yapısından dolayı "el chapo" ("bücür") lakabını alması da bu döneme rastlar. 1981 yılında medellin uyuşturucu karteli liderlerinden fabian ochoa ile tanışmak üzere kolombiya'ya giden guzmán, bu tarihten itibaren adını duyurmaya başladı. bu ziyaretle birlikte el chapo, uyuşturucu zincirinin önemli bir noktasına yerleşerek, kolombiya kokaininin amerika birleşik devletleri'ne sevkinden sorumlu hale geldi.

reagan'ın uyuşturucuyla savaşı

kurduğu paravan şirketler ve hem hükümet hem de emniyet içinde oluşturduğu rüşvet ağıyla işlerini yürüten el chapo, bu şekilde sessiz ve derinden büyüdü. amacı, meksika uyuşturucu dünyasında dikkat çekmeden ilerlerken, kendi örgütünü kurabilmek için gereken gücü toplamaktı.

guzmán 26 yaşındayken, amerikan uyuşturucuyla mücadele dairesi (dea) ajanı enrique “kiki” camarena, uyuşturucu kaçakçıları tarafından işkence edilerek öldürüldü. bu olay üzerine reagan yönetimi, meksikalı uyuşturucu kartellerine karşı benzeri görülmemiş bir savaş başlattı. amerikan polisi, birtakım uyuşturucu kaçakçısı örgütlere göz açtırmazken, başka örgütler de onların yerini almaya çalıştı. netice itibarıyla karteller arası bir güç boşluğu oluştu. eski dea başkanı robert bonner'a göre, bu güç boşluğundan faydalanan el chapo, eski ortakları öldürülünce yeni ittifaklar kurarak örgütünü sürekli büyüttü.  

el chapo bu süreçte elbette önemli düşmanlar da edindi. rakip kartellerden arellano felix ailesi ile yaşadığı sorunlar yıllar içinde tırmandı. abd'ye giden başlıca uyuşturucu sevkiyatı rotalarının kontrolünü ele geçirme mücadelesinde her iki tarafta da kan döküldü. 1988 yılında arellano felix örgütüne bağlı bir tetikçi, guzmán’ın en yakın arkadaşı armando lópez'i öldürdü.

lópez'in ölümü, el chapo'nun kariyerinde bir dönüm noktası oldu. meksika katolik kilisesi'nin önemli isimlerinden, guadalajara kardinali juan jesús posadas ocampo, 24 mayıs 1993'te guadalajara uluslararası havaalanı'nda otomobilinin içinde vurularak öldürüldü. önceleri cinayetten el chapo'nun sorumlu olduğunu düşünen meksikalı yetkililer büyük bir insan avı başlattı. kardinal posadas cinayeti manşetlere taşınırken, el chapo da bir anda ülkenin arananlar listesinin birinci sırasına yerleşti. o zamana kadar kamuoyunun yabancı olduğu bu yüz, her gün televizyon ve gazetelere çıkar oldu.      

guatemala'da yakalandı

yetkililer daha sonra cinayetle ilgili alternatif bir teori geliştirdi. buna göre arellano felix örgütünün tetikçisi, ocampo'nun aracını guzmán'ın arabasıyla karıştırarak kardinal'i vurmuştu. yani ocampo asıl hedef değildi; karteller arasındaki çapraz ateşte vurulmuştu. cinayeti kimin işlediği bugün hâlâ tartışma konusu. 
meksika hükümeti araştırmayı derinleştirince guzmán ülkeden kaçtı. planı el salvador'da saklanmaktı, ama askerler onu guatemala'da, başkente 25 kilometre mesafede yakaladı. adamları yetkililere direnmedi.
o dönemde guzmán'ı yakalayan askerlerin başında bulunan guatemala cumhurbaşkanı otto pérez molina, guzmán'ın yakalandığında gayet sakin olduğunu, korkmuş ya da sinirli görünmediğini, şiddete başvurmadığını açıkladı. guzmán daha sonra meksika'ya geri gönderildi.

el chapo ilk önce katı kuralları olan bir hapishaneye yerleştirildi. diğer mahkûmlarla konuşması, dışarıdan yiyecek getirilmesi yasaktı. fakat tuhaftır ki kasım 1995'te denetim açısından daha gevşek bir yer olan puente grande cezaevine nakledildi. guzmán rüşvet ve tehditlerle buradaki hücresini adeta "beş yıldızlı bir otele" dönüştürdü. ancak burada da çok fazla kalmayacaktı.    
el chapo, 19 ocak 2001'de cezaevinden firar etti. kaçmayı nasıl başardığına dair çeşitli hikâyeler var. en sansasyonel hikâye ise çamaşır arabasında çarşaf ve şiltelerin altına saklanarak kaçtığı şeklindeydi ki zaman içinde bu versiyon bir efsaneye dönüştü. dedektifler ise guzmán'ın cezaevindeki birtakım görevlilerin de işbirliği sayesinde ön kapıdan yürüyerek çıkıp gittiği kanaatinde.  

firarın ardından işlerini büyütmeye devam eden guzmán, son yıllarda faaliyet gösterdiği coğrafyayı da genişletti. şu anda abd'den sonra en büyük ikinci pazarı avrupa. uyuşturucu kralı ve şebekesi mallarını avrupa pazarına ispanya üzerinden sokuyor.

el chapo'nun uyuşturucu kartelinin faaliyet gösterdiği yerler arasında afrika ve asya da var. dea raporlarına göre, afrika'daki operasyonlar gine-bissau üzerinden yürütülüyor. asya'da ise taylandlı örgütlerle olan bağlantılar sayesinde eroin, kenevir ve kaçak silah elde ediliyor. 

2014'te yakalanan guzman hapishanede yaklaşık bir yıl kaldı. yine hücresini bol yıldızlı bir otel odasına çevirdi. sonunda hollywood'a ilham kaynağı olacak bir şekilde hapisten kaçtı. 

kaynak: reuters, fusion, afp, al jazeera