savunma sanayii müsteşarlığı, uzun menzilde hava savunmasını sağlamaya yönelik olarak tedarik edilecek füze projesinin ihalesini kazanan çin devlet firması cpmiec ile görüşmelerinin başladığını 26 eylül 2013’te duyurdu. ancak çin’den gelecek sistemin nato’ya uyumlu olmadığı gerekçesiyle abd ve nato’dan tepki geldi. çin ile yapılan görüşmelerden sonuç alınamayınca ihale süreci ekim, ocak, nisan ve haziran aylarında ikişer aylık süreler için uzatıldı; ihaleye katılan diğer firmaların tekliflerini revize etmeleri istendi. son tarih olan 30 ağustos’a dört gün kala, süreç bu kez 31 aralık’a kadar, dört ay uzatıldı.

savunma sanayi müsteşarlığı’ndan (ssm) yapılan açıklamada, "tedarik edilmesi planlanan hava savunma sistemi çok sayıda sistem ve alt sistemden oluşan oldukça kompleks bir sistemdir. söz konusu sistemin tedarikinde yurtiçinde kurulacak altyapı, ortak üretim alanları, teknoloji transferi, sanayi katılımı gibi konularda stratejik planımıza uygun birçok detaylı çalışma ve incelemenin yapılması doğal bir süreçtir. bu doğrultuda sözleşme görüşmeleri devam etmekte ve müsteşarlığımız savunma sanayi icra komitesi kararları doğrultusunda çalışmalarını sürdürmektedir. bu kapsamda, sürecin dışında kalmak istemeyen ilgili taraflardan sık tekrarlı uzatmaları da önlemek amacıyla, 31 aralık 2014 tarihine kadar tekliflerinin geçerliliğini korumaları istenmiştir" denildi.

ihaleye abd’li raytheon and lockeed martin ve italyan-fransız ortaklığıyla kurulan eurosam firmaları da katılmıştı.

nato ve abd’den tepki

fd-200'ü üreten çinli sanayi şirketi cpmiec; iran, kuzey kore ve suriye'ye silah sağladığı gerekçesiyle abd'nin yaptırımlar listesinde bulunuyor.
abd dışişleri bakanlığı sözcüsü jen psaki ekim 2013'te yaptığı açıklamada, “türk hükümetine, nato sistemleriyle veya kolektif savunma kapasitesiyle uyumlu çalışmayacak bir füze savunma sistemiyle ilgili olarak, abd’nin yaptırım uyguladığı bir şirketle anlaşma görüşmelerine yönelik ciddi kaygılarımızı ilettik” dedi.

nato genel sekreteri anders fogh rasmussen de, yine ekim ayında “bizim için önemli olan üye devletlerin satın aldıkları sistemin diğer devletlerdeki sistemlerle uyuşması. türkiye’nin de buna uymasını bekliyorum” diye konuştu.

ankara ise 3.4 milyar dolarlık teklifle çinli firmanın önde geldiğini ancak çin’den füze savunma sistemi alınmadan önce yeniden değerlendirme yapılacağını söylüyor. milli savunma bakanı ismet yılmaz bu açıklamaların hemen ardından, ekim ayında çinli firmanın seçilme sebebini “ortak üretim, teknoloji transferi ve ucuz fiyat” olarak açıkladı, “batı ülkelerinin ortak üretim ve teknoloji transferine hiç kapı açmaması, çin’in elini kuvvetlendiriyor” dedi.

çin'le anlaşmanın mali boyutu yükseldi

yılmaz’ın bu açıklamasının ardından, abd’den yeni bir hamle geldi. aralık sonunda kabul edilen 2014 abd ulusal savunma yetki yasası’na, ‘abd savunma bakanlığı’na ait hiçbir fonun çin füze savunma sistemlerinin abd savunma sistemleriyle entegrasyonunda kullanılmaması’ maddesi de eklendi.

buna göre iki ülke arasında anlaşma imzalanırsa, çin'den gelen füze savunma sisteminin türkiye'deki savunma sistemine entegre edilmesi gerekiyor. bu işlem için, türkiye’nin fazladan maliyet hesabı yapması gerekecek. 

türkiye, nato'nun ikinci büyük orduya sahip üyesi. ancak ordunun uzun menzilli füze ve hava savunma sistemi yok.

diğer firmaların teklifleri de değerlendirilebilir

al jazeera’ye konuşan savunma sanayi müsteşarlığı kaynakları, cpmiec ile görüşmeler sürdüğü için diğer firmalarla görüşmelerinin henüz mümkün olmadığını, ancak bu firmaların ihaleden çekilmemek adına tekliflerini yenilediklerini ya da mevcut tekliflerini muhafaza ettiklerini ve hazır beklediklerini söyledi:

"diğer firmaların uzatılan süre boyunca tekliflerini yenilememeleri, ihaleden çekildikleri anlamına gelir. eğer ihalede kalmak istiyorlarsa zaten tekliflerini yenilerler. diğer firmalar da bunu yapıyor, tekliflerini güncelleyip bize sunuyorlar."

eğer cpmiec ile görüşmeler tıkanırsa, türkiye 31 aralık tarihine kadar masadan kalkıp ihalede ikinci sırada yer alan eurosam ile müzakereye başlayacak.

ihalede 4.4 milyarlık teklifle ikinci sırayı alan eurosam, italyan-fransız ortaklığında kurulan bir firma. firma yetkilileri, 2010 yılında türkiye’nin füze savunma sistemi satın alması gündeme geldiğinde “ihaleyi alırsak, birikimimizi türkiye’ye taşıyacağız ve birlikte füze üreteceğiz” diyerek ortak üretim şartına açık kapı bırakmıştı.

çin’den uzatmalara tepki

nisan ayında yapılan üçüncü uzatmanın ardından çin basınında abd ve nato'nun baskısı sonucu türkiye'nin füze ihalesinde diğer seçenekleri de değerlendirdiği yönünde yorumlar çıktı. çin dışişleri bakanlığı sözcüsü hua çunying, mayıs ayında, füze ihalesinin iki ülke arasındaki 'olağan askeri ticaret işbirliği' olduğunu söylemiş; türkiye ile çin şirketi arasındaki işbirliğine vurgu yaparak, "biz hiçbir olağan ticari işbirliğinin siyasallaştırılmamasını umut ediyoruz" dedi.

kaynak: al jazeera ve anadolu ajansı