İran Nükleer Programı
İran'la nükleer müzakereler 7 ay uzatıldı
Uzama kararına rağmen taraflar süreçten memnun. UAEK Tahran'ın verdiği sözleri tuttuğunu açıkaldı; ABD Dışişleri Bakanı Kerry "Somut ilerleme var" dedi, İran Cumhurbaşkanı Ruhani ise gecikmeye rağmen nihai anlaşmaya varılacağını bildirdi.
uluslararası atom enerji kurumu (uaek), iran’ın nükleer müzakereler kapsamında üzerine düşen adımları attığını açıkladı. iran’ı müzakereler yoluyla zaman kazanmakla suçlayan israil ve bazı batı ülkelerinin aksine, kurumun aylık raporu iran’ın zenginleştirilmiş uranyum miktarını geçici uzlaşıya uygun olarak azalttığını gösterdi.
görüşmelerin son gününde, müzakerelerin 7 ay süreyle uzatılması kararı çıktı. iran cumhurbaşkanı hasan ruhani, müzakerelerin uzatılma kararına rağmen, nihai anlaşmanın yapılacağından emin olduğunu söyledi.
iran dışişleri bakanı cevad zarif de, yaptırımların problemi çözmediğini belirterek, "biz inanıyoruz ki müzakere sürecinde bu sorun çözülecek. biz bunu en kısa sürede başarmak istiyoruz. kimse erteleme istemiyor. bizim zamana ihtiyacımız yok" diye konuştu.
zarif, iran'ın barışçıl nükleer program geliştirme hakkı bulunduğunu belirterek, "bu hakkımızdan baskı ve tehditler karşısında vazgeçmeyeceğiz" dedi.
müzakerelerde tarafların düşüncelerini açıkladığını ve bazı problemler bulunduğunu belirten zarif, sorunlar karşısında tek taraflı değil, karşılıklı esnekliğin gerekli olduğunu söyledi.
abd dışişleri bakanı john kerry de aynı gün nihai anlaşmaya yönelik önemli ilerleme kaydedildiğini söyledi. iran’ın şimdiden çok miktarda nükleer maddeyi üretmeyi bıraktığını ve bu sayede dünyanın daha güvenli bir yer haline geldiğini söyleyen kerry, şu aşamada yaptırımların kaldırılmasına dair ise bir karar alınmadığını açıkladı.
geçen yıl 5+1 ülkeleriyle sağlanan uzlaşma uyarınca iran, yüzde 5 zenginleştirilmiş uranyum gazı stoğunu 8 bin 300 kilogramdan 7 bin 400 kilograma düşürdü.
tesisleri inceleyen uaek uzmanları, bir atom bombası imal edilebilmesi için yaklaşık 1000 – 1500 kilogram civarı zenginleştirilmiş uranyum gerektiğini söylüyor. ancak iran’ın elindeki maddeler, etkili bir silah yapılması için gereken nükleer zenginliğe sahip değil.
ayrıca rapora göre iran elindeki nükleer maddelerin büyük kısmını zaten nükleer yakıta dönüştürdü. yani geri alınması uzun zaman ve büyük maliyet gerektiren bu işlem, iran’ın nükleer maddelerden bomba yapma niyetinin olmadığının da bir göstergesi olarak rapora geçti.
her ay 700 milyon dolar
ingiltere dışişleri bakanı philipp hammond, son müzakere turunda taraflar arasında kayda değer bir ilerleme sağlandığını da belirtti. iranlı yetkililer de uzatmayı doğruladı.
müzakerelere önümüzdeki aydan bitibaren devam edilecek. iran her ay, yaptırımlar çerçevesinde yurtdışındaki bankalarda dondurulan petrol gelirlerinden 700 milyon dolar almayı sürdürecek.
reuters haber ajansına konuşan batılı bir diplomata göre de, nükleer müzakerelerde son tarihin 1 temmuz'a kadar uzatılmasının yanısıra, mart ayında siyasi anlaşmanın sağlanması da hedefleniyor.
rusya dışişleri bakanı sergey lavrov, müzakerelere katılan tarafların, temel prensiplere bağlı kalarak 3 ya da 4 ay içinde bir anlaşmaya varmasını umduğunu belirtti.
cumhuriyetçiler yeni yaptırım istiyor
nükleer müzakerelerde nihai anlaşma için hedef tarihin 7 ay uzatılmasının ardından abd kongresindeki özellikle cumhuriyetçi kanattan "iran'a yönelik yeni yaptırımlar getirilmesi ve kongrenin bu süreçte daha fazla söz sahibi olması gerektiği" yönünde sesler yükselmeye başladı.
senato'da cumhuriyetçilerin dış politika konusundaki üç etkili ismi john mccain, lindsey graham ve kelly ayotte, yaptıkları ortak açıklamada, müzakerelerin bir kez daha uzatılmasıyla birlikte tahran'a yaptırımların da artırılması ve abd ile iran arasında varılacak olası bir nihai anlaşmanın kongrenin onayına sunulması gerektiğini belirtti. üç senatör açıklamalarında, "kongrenin her bir üyesi, nihai anlaşmayı gözden geçirme ve bu önemli dış politika kararı üzerinde oy kullanma fırsatına sahip olmalı" ifadesini kullandı.
"kötü bir anlaşmanın ortadoğu'nda nükleer silah yarışı başlatacağı" uyarısında bulunan senatörler, şöyle devam etti:
"eğer p5+1 ülkeleri, iran'ın nükleer silah programını başarıyla söküp atan iyi bir anlaşmayı müzakere edebilirse (kongrede) büyük bir oy desteği alacaktır. ancak (anlaşma) yeni bir kuzey kore'nin yaratılmasının zeminini hazırlarsa karşı oy kullanacağız ve kongrenin de böyle bir anlaşmayı reddedeceğini bekleyebilirsiniz. iran'ın nükleer arzuları sözkonusu olduğunda, en titiz politikanın teyit etmek ve asla güvenmemek olması gerektiğine kuvvetle inanıyoruz."
ocak ayında açılacak yeni dönem kongrede senato dış ilişkiler komitesi başkanlığını devralması beklenen cumhuriyetçi bob corker da açıklamasında, müzakerelerin ardı ardına uzatılmasının abd'nin müzakerelerdeki baskı gücünü zayıflatabileceği endişesini dile getirdi.
corker, yönetimin bölgede ve dünyada daha fazla istikrarsızlık yaratacak kötü bir anlaşmayı kabul etmektense müzakere etmeyi sürdürmesi gerektiği görüşünü dile getirerek, "kongre, herhangi bir nihai anlaşmanın hayata geçirilmesinden önce konuya müdahil olma fırsatına sahip olmalı ve müzakerelerin çökmesi durumunda daha sert yaptırımlar dahil alternatifleri hazırlamaya başlamalı" ifadesini kullandı.
abd yönetimi sıcak bakmıyor
abd yönetimi ise müzakereler devam ederken iran'a ek yaptırımlar getirilmesine sıcak bakmıyor.
beyaz saray sözcüsü josh earnest, günlük basın toplantısında konuyla ilgili soru üzerine, “müzakereler devam ederken ek yaptırımlar getirilmesinin buna zarar verici olacağına inanıyoruz” dedi.
abd’nin ve diğer ülkelerin uyguladıkları yaptırımlar sayesinde iran’ın müzakere masasına geldiğini hatırlatan earnest, "ek yaptırımların bu konudaki uluslararası koordinasyonda bazı çatlaklar oluşturabileceğinden kaygı duyduklarını" dile getirdi.
earnest, “diğerleri ‘zaten çok güçlü yaptırımlar var ve iranlılar nükleer programlarında geri çekilme yaparken ek yaptırımlar getirmek, sizlerin bir anlaşmaya varmaktan çok cezalandırmaya daha meraklı olduğunuz sinyallerini veriyor’ diyebilir” ifadesini kullandı.
bir soru üzerine, "iran’ın daha önceki müzakereleri, nükleer kapasitesini gizlice geliştirmek için üstünü örtme aracı olarak kullandığının farkında olduklarını" ifade eden earnest, ancak şimdiki farkın, şu anki iran yönetiminin anlaşmaya uyduklarını teyit etme noktasında önceki yönetime göre daha şeffaf davranması olduğunu söyledi. earnest, ayrıca geçmişten farklı olarak şimdi sahada iran’ın nükleer programına daha çok erişimi bulunan uluslararası denetçilerin olduğuna da dikkati çekti.
kongre kapalı kapılar ardından bilgilendirilecek
abd dışişleri bakanlığı basınla ilişkiler direktörü jeff rathke de kongreyi kamuoyu önünde değil, kapalı oturumda bilgilendireceklerini söyledi.
ek yaptırımlara sıcak bakmadıklarını belirten rathke, iran ile yapılan anlaşmada müzakereler sonuçlanana kadar böyle bir adım atılmayacağının yer aldığını hatırlatarak, bunun da kendilerinin iran’ın da anlaşmanın tüm yükümlülüklerini yerine getirmesini beklemeleriyle aynı anlama geldiğini kaydetti.
cenevre’nin tekrarı mı?
iran ile 5+1 ülkeleri arasında isviçre'nin cenevre kentinde 24 kasım 2013 tarihinde yapılan müzakerelerde geçici anlaşmaya varılmış ve bu anlaşma uyarınca taraflar arasında 20 temmuz'a kadar kapsamlı bir anlaşmaya ulaşılması öngörülmüştü.
ancak farklılıkların giderilememesi nedeniyle müzakerelerin son tarihi, 6 aylık ek süre belirlenerek 24 kasım'a kadar uzatılmıştı.
nükleere işid şartı
abd başkanı obama’nın bir süre önce iran lideri ayetullah hamaney’e bir mektup yazarak, işid ile mücadelede destek istediği ortaya çıkmıştı.
tahran yönetimi daha önce birçok kez işid’e karşı mücadelede işbirliği yapmak için, nükleer programıyla ilgili yaptırımların tamamen kaldırılması ve nihai bir anlaşmaya varılması şartını öne sürmüştü.
işid ile mücadelede izlenecek yol, abd’nin iran’a karşı nükleer müzakerelerle ilgili tavrında da belirleyici rol oynayacak. israil yönetimi ise müzakerelerin çökmesi ve yeni bir tarih belirlenmemesi için bastırıyor.
kaynak: al jazeera, reuters, afp
Yorumlar