iran islam cumhuriyeti’nin dini lideri sıfatıyla ülkenin en yetkin koltuğunda oturan ayetullah seyyid ali hamaney, 17 temmuz 1939 tarihinde maşad kentinde, sekiz çocuklu bir ailenin en büyük ikinci çocuğu olarak dünyaya geldi.

din alanında çalışan bir ilim adamının oğlu olan hamaney, önce doğduğu şehirde, daha sonra da şiiler için kutsal kum şehrinde dini öğrenim gördü.

bu dönemde, 1979 islam devrimi sonrasında ülkenin ilk dini lideri olacak ruhullah hümeyni ile tanışan ve onu takip eden genç ilâhiyatçı, humeyni’nin iktidardaki şah muhammed rıza pehlevi tarafından sürgüne gönderilmesi sonrası dini okullarda ve camilerde din eğitimi vererek, humeyni’nin fikirlerini yaymaya devam etti.

genç islamcı, bu dönemde şah hükümetinin yolsuzluklarına ve batı taraftarı duruşuna karşı devrimci propaganda çalışmaları yaptı.

hapiste geçen yıllar

islamcı faaliyetleri nedeniyle 1960’larda ve 1970’lerde birçok kez tutuklanan hamaney, bu dönemde hayatının önemli bir bölümünü hapishanelerde geçirdi. radikal islamcı din adamı, 1977 yılında muharip ruhban derneği’ni kurarak, ülkede teokrasiyi oturtmak üzere 1979-1987 döneminde faaliyet gösteren islami cumhuriyet partisi’nin temellerini atan girişimin içinde yer almış oldu.

hamaney, 1979 yılında şah’ın devrilmesiyle sonuçlanan islam devrimi’nde aktif olarak rol aldı. hamaney, iran’a dönerek ülkenin dini lideri olan humeyni tarafından devrim sürecini yürütmek üzere kurulan devrim konseyi’ne atandı.

bundan sonraki dönemde de hep dini lidere en yakın isimler arasında yer alan din adamı, 1979 yılında aynı zamanda savunma bakan yardımcısıydı. hamaney, ülkedeki islam cumhuriyeti’ni yıkmayı amaçlayan halkın mücahitleri örgütü’nün 1981 yılında düzenlediği bombalı saldırı sonucu ağır yaralandı ve sağ kolunu kullanamaz hale geldi.

hamaney, dönemin cumhurbaşkanı muhammed ali recai’ye aynı yıl düzenlenen suikast sonrasında devlet başkanı oldu.

dini lider koltuğuna oturuyor

1989 yılının haziran ayında humeyni’nin ölmesi ile ülkedeki dini lider koltuğu boş kaldı.

aynı yıl içinde kum ilahiyat üniversitesi’nden şii din adamlarına verilen üst düzey 'ayetullah' unvanını alan hamaney, dini lider olmak için talep edilen bu gerekliliği yerine getirerek, söz konusu koltuğa oturdu.   

şii lider, nüfusunun yaklaşık yüzde 90'ını şiilerin oluşturduğu ülkede, bulunduğu konum itibarıyla, siyasal iktidarın gerisinde ülkenin iç ve dış siyasetini yönlendiren en üst düzey yetkili durumunda.

2001 yılında, iran'ın o dönemdeki cumhurbaşkanı mahmud ahmedinejad’ın, dini liderin istihbarat şefi atamasını eleştirmesiyle birlikte ikili arasındaki çekişme gün yüzüne çıktı. bu tartışmalar sonrasında ahmedinejad’ın ülkedeki popülaritesi düşmeye başladı.

mart 2012’de, iran islam cumhuriyeti tarihinde ilk defa bir cumhurbaşkanı, yüksek enflasyon ve durgunluğun hâkim olduğu ekonomi ve hamaney’e olan sadakati ile ilgili olarak meclis huzurunda soruşturmaya çağrılmıştı.

kaynak: al jazeera ve ajanslar