ayetullah ali sistani, başta irak olmak üzere dünya şii liderleri arasında en etkili isim olarak gösteriliyor. necef kentindeki havza'nın da kurucusu olan sistani, iran'da doğmasına rağmen 1951 yılından beri irak'ta yaşıyor. özellikle irak savaşı'nın ardından ülke siyasetinde önemli rol oynamaya başladı. irak’ta nufüsü 17-20 milyon arasında tahmin edilen şiileri fetvalarıyla yönlendiriyor. röportaj vermiyor, dine ilişkin görüşlerine kendine ait internet sitesinde duyuruyor.

öğretilerini, dini felsefesini yazdığı 38 kitapta topladı. neredeyse hiç evinden çıkmıyor. politikacı, aşiret ve dini liderleri evinde ağırlıyor. başbakan recep tayyip erdoğan, şiilerin kutsal mekanlarını ziyaret ettiği tarihi irak gezisi esnasında 29 mart 2013 gümü sistani'yi evinde ziyaret etmişti. dışişleri bakanı ahmet davutoğlu da 11 kasım 2013'te sistani ile necef'te görüşmüştü. 

siyasi rolü

siyasete girmedi ama ülke siyasetinde rolü büyük. şiiler onun ağzından çıkan sözleri kutsal kabul ediyor. sistani'nin ordusu, partisi, milis gücü var yok. sistani tüm şiileri tek bir lafıyla biraraya getirebiliyor. irak savaşı sonrasında, koalisyondaki yönetimi anayasal süreçte uzlaşmaya çağırdı, geçici bir irak yönetiminin kurulmasını talep etti. bu sayede irak’taki nüfüsun yüzde 60’ı şiilerin hükümete girmesini hedefliyorudu.

kocaları yasaklasa bile kadınların oy vermelerinin dini bir vecibe olduğunu söyleyen, şii din adamlarının siyasete katılmaya çağıran bir fetvalar verdi. irak’taki bir diğer şii lider olan mukteda el-sadr 2004’te abd askerleri ile silahlı çatışmalara girdiğinde, ateşkes için arabuluculuk yapan isimdi. sistani, irak'ın bağdat'ın güneyinde sünnilerin yoğun yaşadığı bölgelerde şiilere karşı düzenlenen saldırılara karşılık verilmemesini istemişti.

sistani, geçmişte irak'ta iranlı din adamlarıyla biraraya gelmekten kaçındı. ülke dışında biraraya geldiği isimlerin başında ayetullah humeyni vardı. humeyni'nin bursa'da sürgünde olduğu 1963-1978 yıllarında ikili sık sık görüştü, fikir alışverişinde bulundu. sistani, dostluğuna rağmen özellikle humeyni'nin geliştirdiği ve bugün iran'daki rejimin temellerinden olan 'velayet- i fakih' kavramını eleştirdi. iran modelinin aksine devlet işlerinde din ve devlet işlerinin ayrı olması gerektiğini savunuyor. 

finansal gücü

sistani’nin yönettiği teşkilata mensup olanlardan dini vergi adı altında para toplanıyor ve bu vergiler eğitim ve hayır için kullanılıyor. sistani’nin teşkilatı iran'ın kum kentinde 35 bin, meşhed'de 10 bin, isfaha'da 4 bin üniversite öğrencisine burs veriyor. sistani birçok şii vakfın lideri ve şii dünyasındaki çoğu dini okul, medrese ve camiye para maddi destek sağlıyor.

gençlik yılları

sistani, 1930’da iran'ın meşhed kentinde, din alimlerini yetiştiren bir ailenin çocuğu olarak dünyaya geldi. sistani dini eğitimine çocuk yaşta meşhed'de başladı ve daha sonra 1949 yılında şiiler arasında kutsal sayılan iran'ın kum'a göç etti. burada birkaç yıl geçirdikten sonra, 1951'de ayetullah ebu el kasım el-hoy'un yanında okumak üzere irak'ın necef kentine gitti.

sistani, irak cumhurbaşkanı abdulkerim kasım yönetimindeki askeri cunta rejimi döneminde 1960 yılında "taklid-i mercii" unvanına ulaştı. "taklid-i mercii" kavramı şiiliğin fıkıhî mezheplerinden usuli ekolünün temelini oluşturuyor. bu ünvanı alan kişiler şii müslümanlar arasında en yüksek otorite kabul ediliyor. henüz 31 yaşındayken, dini eğitimin son seviyesi olan müctehidlik derecesine ulaşarak, fetva verme yetkisine sahip oldu.

sistani, hocası ayetullah hoy’un 1992'de ölmesinin ardından, ilmi derecesinin diğer ulema tarafından tanınması yoluyla ayetullah el uzma derecesine terfi etti. ayetullah hoy'un teşkilatı ve yandaşları ona miras kaldı. başta muhammed el sadr olmak üzere iraklı diğer önde gelen ayetullahların ölümü ile, sistani irak'ta en yüksek şii din adamı oldu. 

saddam hüseyin döneminde yıllarca ev hapsindeydi. abd'nin irak'ı işgal etmesiyle beraber nisan 2003'te ev hapsi kalktı. 

kaynak: al jazeera ve ajanslar