bolivya 2006’dan bu yana, koka çiftçiliği ve sendikacılıktan gelen morales’in politikalarıyla yönetiliyor. o kimilerine göre amerikan karşıtı bir popülist, kimilerine göre “halkın evo’su”. hakkında hemfikir olunansa, morales’in bolivya’da yaşanan en büyük değişimin ve siyasi istikrarın mimarı oluşu...

tarladan aktivistliğe, sendikacılıktan başkanlığa

evo morales, 1959’da bolivya’nın batısında and dağları’nın oruro bölgesinde, aymara yerlisi bir ailenin çocuğu olarak doğdu. altı kardeşinden dördü, yoksulluk ve kötü yaşam şartları nedeniyle iki yaşından önce öldü. evo çocukluğunda tarlalarda çalıştı, lama çobanlığı yaptı. 13 yaşında futbol turnuvaları düzenlemeye başladı. liseyi son sınıfta bıraktı, zorunlu askerliğini yaptı. ardından ailesinin yanına döndü, koka çiftçiliğine başladı.

ilaç sanayiinden uyuşturucuya uzanan geniş bir alanda kullanılan koka bitkisi, evo morales’i sonradan politikacılığa taşıyan sendikacılıkla tanıştırdı. morales, 1980’li yıllarda katıldığı sendikada, amerika birleşik devletleri ve bolivya yönetiminin, uyuşturucuyla mücadele adı altında koka üretimini durdurmaya çalışmalarına karşı çıktı. daha sonra koka üreticileri sendikasının genel sekreteri seçildi. korkusuz tavrı ve liderlik özelliklerinin giderek belirginleşmesiyle dönemin hükümetinin dikkatini çekmeye başlayan morales, bu dönemde birkaç kez hapse atıldı.

morales, 1997 seçimlerinde sosyalizme doğru hareket ittifakından milletvekili olarak sendikacılıktan siyasete geçti. 2000’de hareketin başkanı seçildi. 2002’de, hükümetin ve güvenlik güçlerinin koka üreticileri üzerinde artan baskısını sert bir dille eleştirdikten sonra kongre’den kovuldu. ancak bu dönemde savunduğu politikalar kendisine üst üste iki dönem başkanlığı getirecek desteğin de tabanını oluşturdu. 

ilk büyük siyasi sınavını 2002 başkanlık seçiminde verdi, geleneksel partileri büyük şaşkınlığa uğratarak seçimden ikinci çıktı.

18 aralık 2005’teki erken başkanlık seçimlerindeyse anketlerin aksine, ilk turda oyların yüzde 53’ünü alarak başkan seçildi. başkan seçilmesiyle birlikte, halkın çoğunluğunu oluşturmasına rağmen yüzyıllardır dışlanmış olan yerliler için yeni bir dönem başladı.

ilk dönem başkanlığı

yerli haklarını savunarak başkan seçilen morales, başkanlık görevini resmi olarak 22 ocak 2006’da devraldı. törene arjantin, venezuela ve bolivya başkanları ile ilişkileri sorunlu olan şili’nin başkanı katıldı. bu tören bile bolivya’da işlerin değişmeye başladığının göstergesiydi. morales bu törende üzerine özellikle yerli motifleri işlettiği bir ceket giydi. bolivya devlet başkanı hâlâ katıldığı her resmi toplantıda yerli kültürünü yansıtan kıyafetler giyiyor.

morales’in ilk icraatlarından biri 80’lerden beri mücadelesini verdiği koka bitkisinin üretimini serbest bırakmak oldu. görevi devralmasının ilk ayında gerçekleştirdiği ilk dış ziyaretle de izleyeceği dış politikanın yönünü dünyaya göstermiş oldu. küba’nın başkenti havana’ya giderek fidel castro ve hugo chavez ile uzun toplantılar yaptı.

ilk büyük icraatını ise 1 mayıs 2006’da gerçekleştirdi. morales, işçi bayramındaki konuşmasında, ülkedeki yabancı şirketlerin kontrolü altındaki doğalgaz ve petrol alanlarını kamulaştırdığını açıkladı. ülkedeki enerji sektörünü devlet kontrolü altına alan bir kararname imzaladı. yabancı enerji şirketlerinin tüm satışlarını devlet üzerinden yapmayı şart koştu, razı olmamaları halinde ülkeyi  terk etmeleri için 6 ay süre tanıdı.

kendinden önceki hükümetin abd ile imzaladığı serbest ticaret anlaşması'nı iptal etti, latin ve güney amerika ülkeleriyle ticari ortaklıklar kurdu. morales büyük ölçekli toprak reformu yaptı, topraksız köylüler toprak sahibi oldu, çiftçilere yüzlerce traktör dağıtıldı.

bir diğer icraatı da yerli halka daha fazla bölgesel özerklikler içeren yeni bir anayasa reformu yapmak oldu. bu anayasada bolivya çok ırklı ve çok kültürlü bir ülke olarak yeniden tanımlandı. 2008’de referanduma sunulan anayasa, 2009’da yürürlüğe girdi.

morales’in solcu ve devletçi politikaları fakir sınıfın desteğini alsa da, radikal politikaları özellikle orta sınıfta tepki gördü ve bu sınıfın bir bölümü morales’ten desteğini çekmeye başladı. muhalefet daha çok doğuda, bolivya’nın ekonomik kalbini oluşturan santa cruz çevresinde toplanmıştı. buradaki bölgesel liderler, morales’in politikalarının özel mülkiyete zarar verdiği iddiasıyla özerklik talep etmeye başladı. 2008 yılında şiddetli protestolar yaşandı, en az 30 kişi öldü.

ikinci dönemi

6 aralık 2009’daki devlet başkanlığı seçiminde morales oylarını yüzde 10 artırdı, yüzde 64’le yeniden başkan seçildi.

morales zafer konuşmasında kamulaştırmaya hız kazandırma sözü verdi.  2010’da enerji şirketlerini kamulaştırdı, özel fonlara el koyarak daha çok kişiye emekli maaşı bağladı.

en büyük siyasi başarısızlığını ise yine aynı yılın sonunda yaşadı. petroldeki devlet desteği kaldırılınca benzin fiyatları yüzde 70 arttı. yaşanan şiddetli protestolar üzerine morales ilk kez geri adım atmak zorunda kaldı, “halkımı dinlemeye söz vermiştim” diyerek kararnameyi çıkardıktan üç gün sonra iptal etti.

2011’de de, amazon havzasından geçmesi planlanan bir otoyol yüzünden ilk kez yerli halkın tepkisini çekti.

uluslararası rolü

evo morales, solcu latin amerikalı liderlerle, özellikle eski venezuela lideri hugo chavez ve küba lideri raul castro ile yakın ilişkiler kurdu.

amerika birleşik devletleri ile ilişkileri ise hep gergin oldu. aynı chavez gibi morales de her fırsatta “amerikan emperyalizmini” eleştirdi, iran gibi abd’ye düşman ülkelerle iyi ilişkiler kurdu. 2008’de ülkedeki abd büyükelçisi philip goldberg’i, hükümetine karşı komplo planladığı iddiasıyla sınır dışı etti.

morales, çevre konusunda dünyanın en duyarlı liderleri arasına girdi. birleşmiş milletler genel kurulu tarafından “dünya toprak ana kahramanı” seçildi.

morales’in bolivyası

ispanya’dan bağımsızlığını kazanmasından sonraki 180 yıl içinde 200’e yakın darbe görmüş bir ülke olan bolivya, morales döneminde siyasi istikrar kazandı.

istikrar kendini ekonomide de gösterdi. güney amerika’nın, en büyük ikinci doğalgaz rezervine sahip olmasına rağmen en fakir ülkelerinden biri olan bolivya, morales döneminde ekonomik olarak her yıl ortalama yüzde 5 büyüdü. 

ancak morales’e yönetilen eleştiriler de yok değil. özellikle yoksul yerli çoğunlukla avrupa kökenli seçkinler arasındaki ayrımı derinleştirmekle suçlanıyor.

koka üreticiliği konusundaki geri adım atmayan tavrı ise morales’in isminin uyuşturucu kaçakçılığıyla da anılmasına neden oluyor.

bolivya’da bir sonraki devlet başkanlığı seçimi aralık 2014’te yapılacak. anayasa mahkemesi'nin kararına göre evo morales gelecek seçimde de aday olabilecek. son kamuoyu yoklamaları morales’in yüzde 40 civarı oy potansiyeli olduğunu gösteriyor.