yedi milyon nüfuslu orta asya ülkesi tacikistan, uluslararası izleme örgütleri tarafından hak ve özgürlük ihlalleri nedeniyle sıkça eleştiriliyor.

insan hakları izleme örgütü (hrw), uluslararası af örgütü (amnesty international) ve freedom house gibi bağımsız izleme örgütlerinin 2012 ve 2013 yılı raporlarında yasal düzeyde bazı olumlu adımlar atılsa da uygulamada başarısız olunduğu yazıldı.

tacikistan'da devlet tarafından özellikle muhaliflere gözaltında işkence edildiği, kanunsuz tutuklamalara rastlandığı ve dini inanç, basın ve ifade özgürlüğünün kısıtlandığı belirtildi.

insan hakları izleme örgütü raporu (ingilizce metin)

uluslararası af örgütü raporu (ingilizce metin)

freedom house raporu (ingilizce metin)

gözaltında işkence

nisan 2012'de tacik ceza kanunu'na işkencenin suç olduğunu ifade eden bir madde eklendi. ancak mayıs'ta ülkeyi ziyaret eden bm özel raportörü, işkencenin "halen ve sıklıkla uygulandığını" rapor etti. eylül 2012'de ülke tarihinde ilk kez maşraf aliyev isimli bir polis memuru, huşvat mehmedsaid isimli bir hırsızlık zanlısına işkence suçundan 7 yıl hapis cezası aldı.

uluslararası af örgütü'nün raporuna göre elektroşok, kaynar su, havasız bırakma, vücutta sigara söndürme ve dayak gözaltında en sık görülen işkence yöntemleri. gözaltına alınanlar, henüz karakolda kaydı alınmadan bu ihlallere maruz kalarak, işlemedikleri suçları işkence altında itiraf etmek zorunda bırakılıyorlar.

buna karşın tacikistan cezaevleri denetleme kurulu konuyla ilgili yaptığı açıklamada "tacik hapishanelerinde kimse kimseye işkence etmiyor" dedi.

yerel bir gazetecinin af örgütü'ne verdiği bilgilere göre, tacikistan polisi için işkence bir 'gelir kaynağı' oldu. gözaltına alınıp işkence edilen ve haksız yere suçlanan kişiler, yakınlarından rüşvet alınarak bırakılıyor.

ülkede işkenceleri araştıran ve işkence suçuna karşı kamuoyunun bilincini arttırmaya çalışan amparo (genç avukatlar derneği) isimli bir insan hakları örgütü, ekim 2012'de mahkeme kararıyla kapatıldı. gerekçe olarak, gruba izin verilen yasal faaliyet bölgesinin dışına çıkması gösterildi.

inanç özgürlüğü ihlalleri

nüfusunun yüzde doksanı müslüman olan tacikistan'da, hak ihlallerinin başında dini inanç özgürlüğüne müdahale geliyor. tacik hükümeti, 'aşırı islamcılık' hareketinin yayılıp siyasi tehdit oluşturmasından endişe ediyor.

aşırı islamcılığın ülkede belli bir tanımı yok ve sadece devlet kontrolünde olmayan müslüman topluluklara uygulanıyor. bunun tek istisnası, yehova şahitleri olarak bilinen azınlık hristiyan topluluğun da faaliyetlerinin yasaklanması oldu.

mayıs 2012'de muhammediye isimli bir cami, devlete kayıtlı olmadığı gerekçesiyle kapatıldı. aynı yıl temmuz ayında kurulan 'diyanet işleri komitesi', polis veya savcı soruşturması olmadan, kayıt dışı dini etkinliklere ceza verme yetkisiyle donatıldı.

ağustos 2011'de yürürlüğe giren 'ebeveyn sorumluluk kanunu', çocuklarını ülke dışında dini eğitim almaya gönderen aileleri cezalandırıyor. bu kanuna göre, 18 yaş altı bireyler devlet kontrolü dışında dini eğitim alamıyor, ibadethanelere giremiyorlar. ancak bu bireyler, devlet onaylı dini eğitim kurumlarına gidebiliyorlar. bu uygulamaya gerekçe olarak "aşırı islamcılığı engellemek" gösterildi.

bu kanun, tacikistan'ın da imzaladığı birleşmiş milletler kişisel ve siyasal haklar uluslararası sözleşmesi'nin dini inanç ve özgürlüklerin kısıtlanmasını engelleyen 18. ve 19. maddeleri ile çelişiyor.

mart 2012'de abd uluslararası dini özgürlükler komisyonu (uscirf), tacikistan'ı "izlenecek ülkeler" listesinden, "özellikle endişe duyulan ülkeler" listesine aldı. örgüt, tacik hükümetinin "sistematik, devamlı ve muazzam ölçüde din ve inanç özgürlüklerini ihlal ettiğini" söyledi.

komisyonun raporunda, duşanbe yönetiminin "devlet kontrolünden bağımsız tüm dini aktiviteleri bastırıp cezalandırdığını ve bireyleri, ispatlanmamış suçlamalarla dini aktivitelere bağlı bulup hapsettiklerini" yazıldı.

iktidardaki demokratik halk partisi'nin de lideri olan imam ali rahman, 1992 yılından beri cumhurbaşkanlığı görevini sürdürüyor. 63 sandalyeli mecliste, 8 muhalif milletvekili bulunuyor. muhalifler sıkça asılsız suçlamaların ve bazen de kimliği belirsiz kişilerce yapılan fiziksel saldırıların hedefi oluyor.

mecliste iki vekili bulunan muhalif islami uyanış partisi başkan yardımcısı mehmet ali hayit, nisan 2013'te saldırıya uğradı. hayit, insan hakları izleme örgütü'ne yaptığı yorumda "yaklaşan cumhurbaşkanlığı seçimi öncesi partimi susturmaya çalışıyorlar" dedi.

polis görgü tanıklarını sorguladı, ancak soruşturma başlatılmadı. olayla ilgili hükümetten herhangi bir açıklama yapılmadı.

24 temmuz 2012 günü, tacik ordusu dağlık badahşan özerk bölgesi'nin horug şehrine ağır silahlar ve tanklarla bir operasyon düzenledi. bir istihbarat şefinin özerk bölgede öldürülmesi nedeniyle düzenlenen operasyonda, insan hakları izleme örgütü'nün raporuna göre onlarca sivil ve asker öldü.

aynı gün horug şehrinde kaybolan bazı islami uyanış partisi üyeleri, bir süre sonra tutuklu veya ölü bulundu.

sosyal ve iletişim hakları ihlalleri

cinsiyet ayrımcılığı ve aile içi şiddet vakaları da sık yaşanıyor. ekim ayında çıkartılan bir yasa ile aile içi şiddet olayları azaltılmaya çalışıldı. ancak bu olayları ispatlama görevinin polis ve savcıdan değil, mağdurdan beklenmesi ve sadece o zaman soruşturma başlatılması nedeniyle pek bir ilerleme kaydedilmedi.

ülkede 2012'den beri haber ve sosyal paylaşım sitelerine erişim kısıtlanıyor. dönem dönem facebook, youtube ve bbc sitelerine erişim engellenmiş, bir süre sonra bu engeller kısmen kaldırılmıştı. erişimi engelleme gerekçesi, hükümet ve cumhurbaşkanı aleyhinde yazılan yazılar ve yapılan yorumlar olarak gösterilmişti. rusça yayın yapan zvezda adlı analiz sitesi de hükümeti eleştiren yazılarından ötürü yasaklandı.

küresel ağ girişimi (gni), tacik hükümetinin internet erişimini engellemesinden ve ülkedeki internet servis sağlayıcılara uyguladığı baskılardan rahatsız olduğunu bildirdi. agit basın özgürlüğü temsilcisi de erişimi engellemenin, ülke vatandaşlarının gelişmeler hakkında bilgi edinme hakkını ihlal ettiğini ifade etti.

basın özgürlüğü ihlalleri

freedom house, mayıs 2012'de yolsuzluk karşıtı bir stk gönüllüsü ve televizyon muhabiri daler şerifov kimliği belirsiz kişilerce saldırıya uğradığını bildirdi. aynı ay muhalif gazeteciler revşan yormakhmadov ve salim şemseddinov de sokak ortasında dövüldü.

ağustos 2011'de bağımsız farazh gazetesi editörü hurşid atovullo ve iki yakını, kimliği belirsiz kişilerce sopayla dövüldü. atovullo, 1995 yılında da saldırıya uğramış ve ölümden dönmüştü.

haziran 2011'de, bbc muhabiri urinbov osmanov, "radikal islamcı" hizb-ut tahrir örgütü üyesi olduğu iddiasıyla tutuklanıp yargılandı.

ocak 2009'da bağımsız pavokh gazetesinin bir editörü, içişleri bakanlığı çalışanı olduğunu iddia eden iki kişi tarafından saldırıya uğradı.

sınır tanımayan gazeteciler örgütünün basın özgürlüğü endeksi'ne göre tacikistan 2013'de dünyada 123. sırada yer aldı.

kaynak: al jazeera