on dokuz şubat 2004’te, azerbaycan ordusunda teğmen olarak görevli ramil seferov, nato’nun düzenlediği ingilizce kursuna birlikte katıldıkları budapeşte askeri okulunda uyumakta olan ermenistanlı asker gurgen margaryan’ı eline aldığı bir baltayla öldürdü. margaryan’ın kafasını neredeyse vücudundan ayıran seferov, cesedin göğsüne de defalarca darbe indirdi. seferov tutuklandı ve macar mahkemesinde yargılandı. 2006 senesinde müebbet hapis cezasına çarptırıldı.

31 ağustos 2012’de azerbaycan’a iade edilen ramil seferov burada bir kahraman gibi karşılandı. hayran bir kalabalığın tezahüratı eşliğinde, sırtında azerbaycan bayrağı ve elinde bir gül buketiyle başkent sokaklarında yürüdü. cumhurbaşkanı ilham aliyev tarafından affedildi, binbaşı rütbesine terfi ettirildi ve azerbaycan savunma bakanlığı tarafından kendisine yeni bir ev ve para verildi.

seferov “azeri halkının yanına geri döndüğüm için mutluyum” dedi. “yeniden doğmuş gibiyim. anavatanıma dönüş umudunu hiç kaybetmedim ve başkumandanın bu sorunu çözeceği zamanın geleceğine hep inandım.”

batı'ya uyarı

küçük petrol ülkesi azerbaycan, 2012’de manşetlere çıkmıştı. mayıs ayında ülke, dünyada yüzlerce milyon insan tarafından izlenen şarkı yarışması eurovision’a ev sahipliği yaptı. azerbaycan hükümeti en iyi yüzünü göstermek üzere tanıtım ve altyapı çalışmalarına 700 milyon dolardan fazla harcama yaparken, aktivistlerin odağı dünyayı ülkenin berbat insan hakları karnesi konusunda uyarmaktı.

eurovision, azerbaycan’ın uluslararası imajının aliyev yönetimi açısından çok önemli olduğu anlayışıyla, ülkenin “hatalarının altını çizmek için fırsat” olarak görülüyordu. seferov davası bunun böyle olmadığını açıkça gösterdi. eurovision sırasında azerbaycan hükumeti demokrasiye göstermelik bir bağlılık ifade ederken (aliyev’in danışmanlarından birinin the guardian gazetesine söylediği haliyle “azerbaycan otoriter bir devlet değildir; bunu tüm dünyaya kanıtlamak istiyoruz”), batı’dan gelen kınamaya ve olası uluslararası hukuk ihlaline rağmen o günden bu yana bir katili milli kahraman seviyesine yükseltmiş bulunuyorlar.

azerbaycanlı yetkililer, seferov’un margaryan’ı öldürmesini, azerbaycan ile ermenistan’ın on yıllardır ihtilaf halinde olma sebebi olan dağlık karabağ’daki savaşın mikro bir versiyonu olarak gösteriyorlar. ihtilaf her iki taraftan binlerce kişinin ölümü, azerbaycan için ağır bir mülteci krizi ve bölgenin ermenistan tarafından işgali ile sonuçlandı. seferov-margaryan olayı, dağlık karabağ’dan çıkan ve onun bir temsili olarak iş gören bir eşleşme. tek fark, bu versiyonda azerbaycan’ın kazanması.

iktidardaki yeni azerbaycan partisi’nin önde gelen üyelerinden mübariz kurbanlı, “seferov’un ahlaki üstünlüğü kendisi hapisteyken bile kendisini gösteriyordu. ermeni’nin halkımıza yönelik, milli duygularımıza dokunan hakaretleri onu bu adımı almaya zorladı” diyor. kurbanlı, azerbaycan bayrağının margaryan tarafından aşağılandığı iddiasına göndermede bulunuyor ve seferov’un margaryan’ı öldüresiye baltalama tepkisini ahlaken haklı çıkarıyor.

seferov davası, diktatörlüklerin dışarıdan nüfuza kapalı hallerini hiçbir zaman hafife almaması için batı’ya bir uyarı niteliğinde. diktatörlerin, vatandaşlarını dış etkilerden koruma çabası, yabancıların bu diktatörlükler üzerinde nüfuzlarının etkili olduğuna inanmasına yol açıyor. ancak dış dünyayla ilişiği kesmek saygıdan ziyade paranoyadan kaynaklanıyor ve bu paranoya iç siyasette kendini gösteriyor (düşmanlığı teşvik ederek gurur duygusunu güçlendiren bir siyaset).

dünyanın geri kalanının ne düşündüğü azerbaycan’ın umurunda değil. yabancı bir gücün herhangi bir eylemi (ister uluslararası medya ister uluslararası hukuk olsun) intikam duygusunun yankısına sahip değil.

seferov serbest bırakıldığı anda azerbaycanlı yetkiler bunun milletin yararına olduğunu ilan ettiler. milletvekili zahit oruç, “seferov’un serbest bırakılışı toplumun moral ve psikolojik durumunu iyileştirecektir” tahmininde bulunmuştu. oruç haklıydı. 31 ağustos’tan bu yana, azerbaycanlılar seferov’u bir kahraman gibi yücelttiler; bunun ana yollarından biri de dijital medya oldu.

çoğu otoriter devletin aksine, azerbaycan interneti sansürlemiyor. açık internet azerbaycanlı yetkililerin işine geliyor, çünkü vatandaşları takip etmelerini ve sempatizanları gelecekteki eylemlerden caydıracak şekilde muhaliflerin nasıl cezalandırıldığını bizzat ait oldukları internet forumlarında görünür hale getirmelerini sağlıyor. seferov davası, açık internetin bağnazlık, intikam ve acıya kök salmış milliyetçiliği yaymak için faydalı bir alan sağladığını gösteriyor.

sosyal medyada popüler

on binlerce azerbaycanlı internet üzerinden seferov’a desteklerini ilan etmiş durumdalar. [bu yazı yazıldığında] seferov’un facebook sayfasının 49.000’den fazla hayranı vardı. destekçileri onu şiirlerle yüceltiyor, allah’a ve aliyev rejimine geri dönüşü için şükrediyorlar.

binbaşı üniforması içindeki fotoğrafını “beğenen” 2 binden fazla kullanıcı var. cumhurbaşkanı aliyev’in 57.000’den fazla kişinin takip ettiği resmi olmayan facebook sayfasında seferov kapak resmi yapılmış, aliyev’in gülümseyen profil fotoğrafı ise hemen altında. twitter’da, sevinçli azerbaycanlılar tasdiklerini #hoşgeldinramil etiketi altında gösterdiler. bu gönderiler ve tweetler aliyev rejimi tarafından üretilmedi. bunlar, birini uykusunda öldüren bir adama gösterilen samimi şükranın ifadeleri.

2011’de, azerbaycan hükumeti vatandaşları kendilerini dış dünyaya bağlayacak teknolojileri kullanmaktan caydırmak üzere bir propaganda kampanyası başlattı (haberin orijinal ingilizce metni). kampanyanın amacı, milli duyguları güçlendirirken muhalefeti arttıracak medya türlerinin kullanımını yaftalamaktı. yabancı televizyon programları “milli mantalite”ye zarar verdikleri gerekçesiyle yasaklanırken, yerel programlar facebook ve twitter’a kayıt olduktan sonra “aile trajedisi” yaşayan genç insanları gösteriyordu. mart 2011’de, ülkenin baş psikiyatrı sosyal medya kullanıcılarının ruhsal bozukluklardan mustarip olduğunu söyledi (haberin orijinal ingilizce metni). bunların bir sonucu olarak, azerbaycan’da internet kullanımı, kafkasya’daki komşularına oranla duraklamış durumda.

seferov’a gösterilen tepki bu tür çabaların yersiz olduğunu gösteriyor. hükümetin aslında seferov’u terfi ettirmeye veya kendisini hakir görenleri alenen suçlamaya ihtiyacı yoktu. azerbaycan vatandaşları bunu zaten yapıyorlar ve sosyal medya da bir katile gösterdikleri saygıyı tıklar ve ‘beğeniler’ yoluyla hayata geçirerek bu çabalarına olanak tanıyor. bu övgü seline tüm azerbaycanlılar katılmıyor, ama onlar azınlıktalar. seferov’la azerbaycan, internette bir halk hareketini tecrübe ediyor - azerbaycanlılar için azerbaycanlılar tarafından yürütülen, uluslararası hiddeti dikkate almayan bir hareket.

açık internetin savunucuları uzun zamandır açıklığın gelecekteki demokratik reformların işareti olduğunu umuyorlar. ancak açık internet onu kullananları cezalandıran bir devlette yaşayan aktivistlerin pek işine yaramıyor. aynı zamanda devletin toplumsal acılardan fayda çıkarmayı iyi bildiği durumlarda teselli sağlayamıyor. seferov’un internet üzerinden kucaklanışı, azerbaycan tarihinin kalp sızısının yanı sıra, dijital medyanın diktatörlükleri nasıl güçlendirebileceğinin bir yansıması. insanlar davayı ekerken, hükumet zaferi biçiyor.

sarah kendzior, doktorasını yakın zamanda washington university in st louis’de tamamlamış bir antropolog.

twitter'dan takip edin: @sarahkendzior

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.