abd dışişleri bakanlığı sözcü yardımcısı marie harf, cuma günü uluslararası atom enerjisi kurumu'nun iran'ın nükleerde atması gereken adımlarını attığını teyit etmesi durumunda yaptırımların 'erteleneceğini' söyledi.

harf, "erteleme kesinlikle bir ilk adım. abd açısından bakacak olursak, hedef, yaptırımı önce askıya alma, daha sonra ise iran'ın yükümlülüklerine bağlı kaldığından emin olduğumuzda tamamen kaldırmak" dedi. harf, ertelemenin bir yıl içinde olmasını beklediklerini ancak iran'ın daha hızlı adım atması durumunda ertelemenin daha kısa sürede gerçekleşeceğini belirtti.

washington'dan gelen bu açıklamada yaptırımların kaldırılması yerine ertelenmesi ifadesinin kullanılması tahran'ı kızdırdı. 

iran dışişleri bakanı cevad zarif anlaşma sonrası abd dışişleri bakanlığı’nın yaptırımlar hakkında ‘askıya alma’ ifadesini kullanmasını karşı çıkarak ‘son verme’ ifadesinin daha doğru olacağını kaydetti. 

ondan sonra konuşan cumhurbaşkanı hasan ruhani'nin tavrı ise daha sertti. abd dışişleri bakanlığı'nın açıklamalarına tepki gösteren ruhani, "müzakereler boyunca ekonomik, finansal ve bankacılıktaki yaptırımların kaldırılmasını görüştük. yaptırımların ertelenmesini hiçbir zaman müzakere etmedik" dedi.

ruhani ayrıca, "eğer taraflar müzakerelerde yaptırımların kaldırılması yerine askıya alınmasını konuşuyorlarsa herhangi bir anlaşma olmaz. dünya iran'la anlaşmaktan başka bir seçeneği olmadığının farkında" ifadelerini kullandı. 

yaptırımlar: 'askıya alma' & 'kaldırma'

yıldırım beyazıt üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü öğretim üyesi bayram sinkaya'ya göre, anlaşmanın taslak metninde sadece birleşmiş milletler güvenlik konseyi'nin yaptırım kararlarının kaldırılması öngörülüyor; abd ve avrupa birliği'nin aldığı kararların ise ertelenmesi söz konusu. sinkaya, "dolayısıyla hangi yaptırımlar diye sormak lazım. ona göre sonuç değişiyor. aslında her iki taraf da doğrunun bir kısmını söylüyor" ifadelerini kullanıyor. 

sinkaya, amerikalıların açıkladığı metinde yaptırımların ana omurgasının korunduğunu, anlaşmanın uygulanmasında sorun çıkarsa tekrar yaptırım uygulanabileceğini, ancak iran'ın anlaşmayı kendi kamuoyuna satmak için ab ve abd yaptırımlarına değinmediğini söylüyor. 

stratejik düşünce enstitüsü (sde) dış politika ve uluslararası ilişkiler programı koordinatörü mehmet şahin'e göre, bir anlaşmayı askıya almanız halinde anlaşmanın tekrar yürürlüğe girmemesi herhangi bir olumsuz durumda kolaylıkla mümkün. ancak yaptırımların tamamen kaldırılması durumunda, bm güvenlik konseyi'nin almış olduğu yaptırım kararları iptal edilecek. bu durumda yeniden yaptırım uygulanması için güvenlik konseyi'nden bir karar çıkması gerekiyor. 

şahin, açıklamaların iki tarafın ciddiyetlerini gösterebilmeleri açısından birbirlerine bir mesaj olarak değerlendirilebileceğini, ancak aynı zamanda iç kamuoyuna mesaj olarak da düşünülmesi gerektiği görüşünde. şahin şu ifadeleri kullanıyor:

"iran'da anlaşmaya muhafazakâr kesimlerden ciddi karşı çıkanlar var. sokağa çıkıp kutlama yapanlar daha çok reformcu kesimden oluşuyor. mutabakatla birlikte iç baskının da azalacağını düşünen kesim sokakta. muhafazakârlar bunu bir taviz olarak görüyor. açıklamalar bu kesimi teskin etmek için. aynı şey abd için de geçerli. israil ve israil lobisinin yanı sıra cumhuriyetçi parti'den de çok ciddi eleştiriler geliyor. partinin kongre üyeleri iran'a mektup dahi yazdılar. dolayısıyla abd'den gelen açıklamalar da iç politikaya yönelik olarak değerlendirilebilir."

iran ekonomisi nefes almayı bekliyor

yaptırımların kalkması iran için kritik bir önem taşıyor. 'siyasi çerçeve anlaşmasının' ardından müzakerelere iran adına katılan dışişleri bakanı cevad zarif, varılan mutabakatı bir 'kazan-kazan anlaşması' olarak nitelendirmişti. 

nihai anlaşma sonucunda iran'ın en büyük kazancı olacak yaptırımların kaldırılmasının yıllardır darboğaza sürüklenen iran ekonomisini yeniden canlandırması bekleniyor. 

2010 yılında bmgk'nın kararıyla uygulanan yaptırımlarla birlikte ab ve abd'nin de yaptırımları petrolden bankacılık sektörüne kadar birçok farklı sektörü içeriyordu. al jazeera'ye konuşan bağımsız ekonomi danışmanı hatice kerimi'ye göre, "bankacılıktaki yaptırımların ve işlemlerdeki sınırlamaların kaldırılması her şeyi büyük ölçüde değiştirecek."

ayrıca iran hükümeti hâlihazırda yaptırımlardan dolayı yurtdışındaki varlıklarına da ulaşım hakkına sahip değil. tahran ticaret, endüstri, maden ve tarım odası başkanı yahya işak iran'ın çin, hindistan ve japonya'da değeri 100 milyar dolara kadar çıkan ancak yaptırımlardan dolayı bloke edilen hesabı olduğunu söylüyor.

2012 yılında iran'da üçte iki oranında bir devalüasyon yaşandığını hatırlatan mehmet şahin'in yaptırımlarla dünya bankacılık sisteminin dışına çıkarıldığını ve geri dönüşün ekonomiye önemli etkisinin olacağının altını çiziyor. 

bayram sinkaya ise iran'a sigortacılık alanında uygulanan yaptırımlara dikkat çekiyor ve şu ifadeleri kullanıyor:

"iran'a uygulanan sigortacılık yaptırımları iran'ın ticaretini sekteye uğratmıştı. iran'a gelen malların ve iran'dan ihraç edilen malların taşınması için gereken sigortanın maliyeti çok masraflı olmaya başlamıştı. özellikle avrupa birliği ve abd ile bağlantılı şirketler yaptırımlar nedeniyle sigorta yapmaktan kaçındılar. dolayısıyla yaptırımların kalkması iran ekonomisini büyük ölçüde rahatlatacaktır."

petrol stoklarda bekliyor

iran'ın yaptırım getirilen en önemli ürünlerinden birisi de petroldü. yaptırım kararının ardından petrol ihracatı büyük yara alan iran, 30 milyon varilden fazla petrolü yaptırımlardan dolayı satamıyor ve stoklarda bekletmek zorunda kalıyor. petrol endüstrisi analisti vahid amiri, yaptırımların kalkması durumunda iran'ın stoklarda bulunan petrolü dünya pazarına ihraç edebileceğini söylüyor.

mehmet şahin, iran ihracatının yüzde 80-85'inin enerjiye dayandığını ve yaptırımlarda özellikle petrolün hedef alındığını kaydediyor. şahin yaptırımların kalkmasıyla ihracatın önündeki en önemli engelin kaldıracağına işaret ediyor. 

reuters'ın yaptığı araştırmaya göre, günde 2.8 milyon varil petrol üreten iran yaptırımlardan dolayı bunun ancak 1 milyon varilini ihraç edebiliyor. uluslararası enerji ajansı'na göre ise iran yaptırımlar kalktığı takdirde rahatlıkla günlük petrol üretimini 750 bin varil daha artırabilir. 

petrolde iran'ın en büyük alıcıları olan çin, güney kore, japonya ve hindistan abd'nin baskısıyla iran'dan ithal ettikleri petrolü azaltmak zorunda kalmışlardı. yaptırımların kalkmasıyla aynı zamanda yabancı petrol şirketlerinin iran'a yatırımlarının da artması bekleniyor.

nükleer müzakerelerde iran ve batı ülkeleri arasında ‘siyasi çerçeve anlaşması’ perşembe günü sağlandı. anlaşmanın taslağı yazılmaya başlanacak ve tüm şartlar yerine getirilirse 30 haziran’da nihai anlaşma imzalanacak.

abd başkanı barack obama varılan anlaşmayla ilgili yaptığı açıklamada, "bu iyi ve tarihi bir uzlaşmadır. eğer nihai bir anlaşma sağlanırsa dünya daha güvenli bir hale gelecek. iran'ın artık nükleer silah elde etme fırsatı olmayacak. eğer iran anlaşmaya uyarsa iran'a yönelik abd ve bm yaptırımları aşama aşama kalkacak, aksi olursa yaptırımlar tekrar yürürlüğe girecek" demişti.

iran cumhurbaşkanı hasan ruhani, twitter üzerinden yaptığı açıklamada, iran ile 5+1 ülkeleri arasında yürütülen nükleer müzakerelerde kilit konulara çözüm bulunduğunu ve taslak hazırlamaya başladıklarını duyurmuştu.

kaynak: al jazeera