hava soğuk ve rüzgarlıydı. 62 kilometre boyunca uzanan yamula barajı’nda yoğun bir faaliyet göze çarpıyordu. balıkçılardan biri, “buraya pek fazla kar yağmıyor artık, ama çok soğuk oluyor” dedi. baraj gölünde su tutulduğundan beri kar rejiminin bir miktar değiştiğini, iklimin daha ılıman hale geldiğini söylediler. fakat bu durum ayazı engellemiyordu. balık kafeslerine her gün gidip yem vermek zorundaki balıkçı için, kayseri’nin sert iklimi kış aylarında başlı başına bir sorun.

baraj gölünde balık çiftlikleri

yamula barajı da türkiye’de iç sularda balık yetiştiriciliğine başlandıktan sonra önemli bir ticari saha haline geldi. buradaki yüksek kapasiteli balık çiftliklerinden birinin ortağı mehmet öksüzkaya, barajdaki  toplam alabalık ve somon üretimi kapasitesinin 33 bin ton olduğunu söylüyor. fakat şu anda yamula barajı‘nda gıda tarım ve hayvancılık bakanlığı’nın desteği ve projelendirmesi sonucu irili ufaklı çok sayıda alabalık çiftliği var. buradaki üretim tıpkı ege sahillerinde olduğu gibi “kafes ağ” sistemi ile yapılıyor. denizdeki üretimden tek farkı suyun ve yetiştirilen balığın niteliği. denizde aynı yöntemlerle çupra ve levrek üretiliyor, gölde ise alabalık.

ortalama 1000 ton alabalık

aynı balık çiftliğinin teknik sorumlusu kenan arslan balık üretimini nasıl yaptıklarını anlattı:

Bir balık çiftliğinin teknik sorumlusu Arslan işin zorluklarını anlattı. [Özgür Tekşen-AJT]

“önce kuluçkahanelerde balık yumurtayı 30 günde patlatıyor. bunlar 15 günde yüzmeye başlar. 1 grama ulaştıklarında bunları çiftliğimizde kafeslere alırız. önce yemlere alışırlar, 12 ayda porsiyonluk diye tabir tabir ettiğimiz 250-300 gram ağırlığa ulaşırlar. genellikle bu boya ulaşan balıkları hasat ederiz.”

balık çiftliğinde bilhassa kış aylarında sürekli olarak yoğun bir çalışma var. kafeslerdeki balıkların yemlemesi, ağ değişimi, balıkların boylarına göre ayrılması gibi işler yapılıyor. bunun için yüksek kapasiteli bir çiftlikte en az 12 ila 15 işçi çalışıyor. kenan arslan’ın teknik sorumlusu olduğu çiftliğin yıllık kapasitesi 950 ton civarında. üretici ton başına ortalama 6000 lira kazanıyor.

büyük bir fırtına kopmaz, dalgalar kafeslerin boyunu aşmazsa balıkların başına kış koşullarında kötü bir iş gelmiyor. kullanılan sistem kafeslerin birbirine yaklaşmasını engelliyor.

alabalık kışı sever

Üretilen alabalığın çoğu yurt dışına gönderiliyor. [Özgür Tekşen-AJT]

çiftliğin ortağı mehmet öksüzkaya, alabalığın kış koşullarını daha çok sevdiğini, yaz mevsiminde artan su sıcaklığına alışmasının ise zor olduğunu söyledi. alabalığın yazı rahat geçirmesi için sıcağın etkilerine karşı aşılanması gerekiyor.
bir başka balık çiftliğinde su ürünleri yüksek mühendisi halil yavuz da iç sularda balıkçılığa son yıllarda rağbet olduğunu anlattı. yavuz, denizlerdeki balık çiftliklerinde yapılan üretimin, son düzenlemelerle biraz daha zor ve maliyetli hale gelmesinin de yatırımcının tatlı sulara ilgisini artırdığını söyledi.

denizde ve gölde

17 şubat 2007’de yapılan yönetmelik değişikliği ile kafeslerin denizlerde kıyıdan 1100 metre uzakta olması gerekiyor. derinlik artınca da maliyetler artıyor. tatlı sularda ise bu alandaki yeni teknolojilerin de desteğiyle üretim daha kolaylaştı. başta almanya, hollanda ve belçika ülkelerinde türkiye’de yetiştirilen alabalığa talep var. nitekim öksüzkaya, kendi üretimlerinin yüzde 80’ini yurt dışına ihraç ettiklerini söyledi.  
iç anadolu’da yamula’nın yanı sıra bahçecik, tokat’ta almus ve maraş’taki menzelet barajları başta olmak üzere pek çok barajda kafes – ağ sistemiyle alabalık üretimi yapılmaya başlandı. 

şimdilik kirlilik sorunu yok

denizlerdeki balık çiftlikleriyle ilgili şikayetler genel olarak suda yarattığı ekolojik ve görsel kirlilik üzerinde yoğunlaşıyordu. eğer standartlara uygun olarak yapılırsa herhangi bir sorun yok. ancak derinlik, kıyıdan uzaklık gibi etmenlere dikkat edilmeden uygulanırsa ciddi çevre sorunları ortaya çıkabiliyor.  

örneğin uygun üretim yapılmayan sularda balık çiftlikleri doğal balık popülasyonlarını hastalıklar ya da genetik sorunlar yönünden etkileyebiliyor. ayrıca, hastalıklara karşı kullanılan antibiyotiklerin çevresel etkileri görülebiliyor. ötröfikasyon, yani göl gibi herhangi bir büyük su ekosisteminde, başta karadan gelenler olmak üzere, çeşitli nedenlerle besin maddelerinin büyük oranda çoğalması sonucu bitki varlığının aşırı şekilde artması, doğal su sirkülasyonunu değiştirme ve su kalitesini bozma, dipte sedimentasyon (çökelme) oranında artış ve organik zenginleşme, metan ve hidrojen sülfür üretimi ve gaz sızıntısı, sülfür bakterilerinin gelişimi, biyokimyasal oksijen ihtiyacında artış gibi olumsuzluklar görülebiliyor. 

yamula barajında derinlik 35 ile 100 metre arasında. bu gölde şimdilik kirlenmeden kaynaklanan sorunlar görülmedi. ancak içme suyu ve sulama açısından da önem taşıyan tatlı sularda yapılan üretimde de bu sorunların oluşmaması için dikkatli üretim yapılması gerekiyor. su ürünleri yüksek mühendisi yavuz, baraj göllerinde derinliğin yeterli ve üretimin standartlara uygun olmasından dolayı şu anda olumsuz etkilerin görülmediğini söyledi.

Mühendis Halil Yavuz gölde üretimden kaynaklanan kirlilik görülmediğini söyledi. [Özgür Tekşen-AJT]

balık hasadı

balık yetiştiricileri için son aşama, balıkların ağlardan alınıp buzda şoklanarak paketlenmesi. bunun için özel olarak tasarlanan kamyonların her biri 10 ton alabalık alıyor. bu işlem de zorlu: vinç yardımıyla kafes içindeki balıklar alınıp kamyondaki tanklara taşınıyor. burada buzlu suya konan balıklar şoklanıyor, daha sonra da işleneceği fabrikalara götürülüyor. alabalığın büyük bölümü ihraç ediliyor, bir kısmı da iç tüketim için pazara çıkıyor.