kıbrıs yıllarca acı olaylar yaşadı. 1960'lı yılarda başlayan olaylar 1974'e kadar devam etti. çatışmaların ortasında kalan sivillerden ölenler oldu. ölümlere tanıklık edenlerin travmaları sürüyor. yakınları gözlerinin önünde otobüslere, kamyonlara doldurulup götürülenler o günün acısını hâlâ yaşıyor.

hem kıbrıslı rumlar hem kıbrıslı türkler kaybolan yakınlarının izini sürmeye devam ediyor. bunun için iki toplumun temsilcileri bir araya geldi ve kayıp şahıslar komitesi'ni (cmp) kurdu. birleşmiş milletler (bm) de bu çalışmaya üçüncü taraf olarak katıldı.

iki taraftan 2001 kayıp var

al jazeera türk ekibi, bm denetimindeki yeşil hat'ta bulunan kayıp şahıslar komitesi'nin antropoloji laboratuvarına girip, iki toplumun komitedeki temsilcileri ve komitenin bm tarafından atanan üçüncü üyesine yapılan çalışmaları sordu. 

komitenin kıbrıslı türk üyesi gülden plümer küçük, komitenin 1963, 1964 ve 1974 sonrasında kaybolan 2001 kişiyi aradığını söyledi. küçük, "bu kayıpların yarısının bulunduğunu söyleyebilirim, bunların da pek çoğunu belirleyip bir bölümünü ailelerine teslim etmeyi başardık. bu proje 2006 yılında başladı. bu zor ve bir o kadar da hassas bir proje. aynı zamanda projeyi ab ve her iki kesimin topladığı fonlar ile yürütüyoruz" dedi.

iki toplum da destekliyor

projenin en önemli özelliği adadaki her iki toplumun da çalışmayı desteklemesi. zira proje bugünkü başarısını yaşananlara tanıklık edenlerin yer göstermesi sayesinde kazanıyor. tanıklıklar ve bilgi akışının sağlam olması çok önemli. küçük, şahitlerin verdiği bilgiler sayesinde hâlâ kazılacak yeni mezarlar bulduklarını söyledi. komitenin amacı hiç değilse kayıpları belirleyerek kıbrıslıların yıllardır yaşadığı acıları hafifletmek.

cmp'nin kıbrıslı rum üyesi theophilos theophilou da, bu insani görev için bir arada ve yakın bir işbirliği içinde çalıştıklarını söyledi. komite kayıp 1500 rum ve 493 türk'ü arıyor. ayrıca 40-50 yıldır kayıpların acılarını yaşayan ailelere de destek sağlıyor. theophilou, amaçlarının her iki toplumdan kıbrıslıların hayatındaki acılarla dolu bölümü mümkün olduğunca bitirmek olduğunu söyledi:

"kıbrıslı türk ya da rum ayrımı yapmaksızın kayıp yakınlarının tamamı aynı acıyı yaşıyor. biz komite üyeleri olarak onların çektiklerini anlıyor, bu acıları paylaşıyor ve buna son vermek istiyoruz."

birleşmiş milletler projeye dahil oldu

cmp'nin birleşmiş milletler tarafından atanan üçüncü üyesi paul-henri arni, "kıbrıs gibi çatışmaların uzun yıllar sürdüğü ve çok sayıda kişinin hâlâ kayıp olduğu bir yerde, tıpkı bosna'da, bugün irak'ta da olduğu gibi, kayıplar meselesini gündeme getirmeden sorunu çözemezsiniz" dedi:

"siz şu anda burada insan kemiklerini görüyorsunuz, ama bu aslında hayata dair bir durum. bu yaptığımız çalışma ailelere huzur ve adadaki iki topluma da barış ve uzlaşı getirmeyi hedefliyor."

kemikler üzerinden kimlik tanımlaması uzun ve karmaşık bir süreç. tanımlamada cesetlerin üzerinde bulunan saat, giysi, mücevher gibi kişisel eşyalar da yardımcı oluyor. dna testinin yapılabilmesi için de aileler biri güneyde diğeri kuzeyde bulunan iki kan bankasına kan örnekleri veriyor. arni sonraki süreci şöyle anlattı:

"biz de burada kemiklerden kesitler alarak kan örnekleriyle birlikte bosna hersek'teki amerikan laboratuvarı'na gönderiyoruz. eğer örnekler yüzde 99,95 oranında eşleşiyorsa tanımlamayı yapabiliyoruz."

ekip sadece kıbrıslı türk ve rumlardan

kayıp şahısların kimlikleri netleştiğinde ailelerine haber veriliyor. ailelere yakınlarının gömüldüğü yerlerin fotoğrafları gösteriliyor, ardından da iskeletler teslim ediliyor. aynı zamanda her aileye yakınlarını gömmeleri için 1900'er euro mali katkıda bulunuluyor.

cmp'nin antropoloji laboratuvarında sadece kıbrıslı türk ve kıbrıslı rum bilim insanlarından oluşan genç bir ekip çalışıyor. çalışmayı başından sonuna antropologlar ve adli tıp uzmanları yürütüyor.

komite, yaptığı çalışmaların istatistiklerini de yayımlıyor. buna göre çalışmaların başladığı 2006 yılından 2014'e kadar 1012 kişi mezarlardan çıkarıldı. şu anda 824 kişinin kemikleri üzerinde antropoljik incelemeler devam ediyor. kimlikleri belirlenenlerin sayısı ise 479.

bir mezara çiçek koymak istiyorlar

kıbrıslı türk ve rumlar kayıplarını ararken yaşadıkları acıdan artık kurtulmak istiyor. onlardan birisi 40 yaşındaki selda özdeğirmenci. henüz 8 aylık bir bebekken başlayan çatışmalar sırasında, babası, güney kıbrıs'ta yaşadıkları köyden bir otobüse bindirilerek götürüldü. bir daha da ondan hiç haber alamadı. şimdi adanın kuzeyinde yaşayan özdeğirmenci, iki kesimin de aynı acıları yaşadıklarını söyledi. çocuklarının, eşlerinin adını sayıklayarak ölen pek çok kıbrıslının varolduğunu anlattı:

"bizim gibi rum tarafında da benzer insanlar var. sadece kendimizi anlatmıyorum, rumların da acılarını çok iyi anlıyorum. onlar bizi çok iyi anlayabilir, biz de onları. çünkü savaşta her zaman ezilen çocuklar ve kadınlar olmuştur. onlar da aynı acıları yaşadı. barış veya bir çözüm olacaksa, her iki toplumun içindeki acıları biraz hafifletip başlamanın, her iki toplum için de çok daha iyi olacağına inanıyorum."

acılar ortak

1974'e kadar kuzeydeki komi kebir köyünde yaşarken çatışmalar nedeniyle babası ve erkek kardeşi bir kampa götürülen 52 yaşındaki christina pavlou solomi de benzer duyguları paylaşıyor. ziyaret edecek, çiçek bırakacak babasına ait bir mezar istediğini söyleyen solomi, kişisel olarak kayıp şahısların akrabaları olan kıbrıslı türklerle bir araya geldikten sonra, aynı acıyı paylaştıklarını anladığını söyledi:

"1963'teki çatışmalarda, bizim köyden türklerin de kaybedildiğini biliyorduk. ama onlarla bu bağı, aynı şey bizim de başımıza gelene kadar kurmamıştık. kıbrıslı türklerle ilişkiye geçtikten sonra bu işin peşine düştüm böylece. onlar neredeydi, onlara ne olmuştu? işte bu sorulara cevap bulmaya çalıştım."

christina pavlou solomi de bir an önce cmp'den iyi bir haber bekliyor. hiç olmazsa kardeşi ve babasının mezarlarını ziyaret edebilmek için. solomi, "çocuklarımıza böyle bir nefreti ve acıyı miras bırakmamamız gerekir" diyor.