bağımsızlık hayali, irak'ın kuzeyindeki kürt özlemleri vitrinine tekrar döndü. irak'ın kürdistan bölgesine paralel arap eyaletlerinde (ninova, diyala ve salahaddin) kötüleşen güvenlik şartları ve keza bağdat'taki siyasi şartlar, 10 yılı aşkın süredir bölge ile merkezi yönetim arasında anlaşmazlık konusu olan ve taraflarca 'tartışmalı bölgeler' diye adlandırılan alanlarda tam bir askeri boşluk oluşturdu.

belki de irak kürdistan bölgesi başkanı mesud barzani'yi, askeri birimlerine (peşmerge) bu bölgelere doğru ilerleme ve kontrol altına alma yönünde emirler vermeye teşvik eden de bu boşluktu. barzani'nin 26 haziran 2014'te gerçekleştirdiği kerkük ziyareti sırasında kürtlerin kerkük ve bağdat'la tartışmalı bazı bölgelerin kürtler tarafından kontrol altına alınmasına vurgu yapması ve ardından irak anayasasının bu bölgelerle ilgili 140. maddesinin ' hiçbir varlığının kalmadığını' ifade etmesiyle birlikte kürt hayali gerçeğe biraz daha yaklaştı.

pratikteki bu değişikliklerden sonra kürtlerin toprak üzerindeki kazanımdan dolayı sevinmeleri hakları mı ? yoksa iyi etüt edilmemiş böyle bir adım attıkları takdirde 10 yıldan fazladır bölgede elde edilen tüm kazanımlar karışabilir mi?

kürtlerin irak'ta bu tartışmalı bölgeler üzerinde -irak, araplar, bölge ve dünya tarafından kabul görülmeyen bir yöntemle hegemonya kurmasını- kabul edecek olsak dahi bu hegemonyayı koruyabilecekler mi? bir diğer soru da irak kürdistan'ının açıklamasından hareketle bu yönetimin kerkük'ü ilelebet koruyacağını varsaysak dahi acaba kerkük'ün ilhakını irak, bölgesel ve uluslararası alanda kimler tanıyacak? 

irak'taki kürt girişimine dair senaryolar

gözlemcilerden önce çoğu iraklı, tartışmalı bölgeler genel itibarıyla stratejik ve ekonomik açıdan böylesine hayati bölgelerken, peşmerge güçlerinin eline nasıl bu kadar hızlı ve kolay şekilde geçtiğini şiddetle sorguluyor. ninova, salahaddin ve diyala eyaletinin birçok bölgesini kontrol altına alan silahlı unsurlar (devrimciler), bu bölgelerin, irak başbakanı nuri maliki'nin yönettiği merkezi hükümetin sinir uçları üzerinde bir baskı kartı oluşturmasına önem gösteriyorlar. bu yüzden şu muhtemel senaryolar varsayılabilir:

1) devrimciler, en önemli hedeflerinin irak'ın başkenti bağdat olması itibarıyla, bu bölgeleri ihmal etmiş olabilirler. zira bağdat dışındaki tüm alanlar, tıpkı irak'ın modern tarihinin genelinde olduğu gibi, ulusal bir hükümetle merkezin güçlendirilmesi sonrası, hukuk ve güçlü bir yönetimle tekrar alınacak idari bölgelerdir.

2) 'devrimci' yönetim ile irak kürdistan bölgesi yönetimi arasında bir ön anlaşma yapılmış olabilir. anlaşmaya göre devrimciler, tüm irak'ın şartlarını güvenlik ve askeri olarak etkileyecek sonuçlardan korumak amacıyla, bu bölgeleri eğitimli ve disiplinli peşmerge güçlerine bıraktılar belki de. irak'taki mevcut savaş bittikten sonra bu bölgelerin aidiyeti konusunda son sözü resmi tutum belirleyecek. özellikle de sayın mesud barzani'nin şu an maliki güçleriyle savaşan en önemli ortak ulusal güçlerle iyi ilişkileri bulunuyor.

3) kürtler, 'risk' almayı ve irak'ın tüm sorunların karşısında bitkin düştüğü tarihi anı kullanmayı seçmiş olabilirler. böylelikle almak istediklerini alacaklar ve sonrasında istedikleri devletin sınırlarını ilan edecekler. dünyayı ve bölgeyi, bağdat hükümetinin kötü performansının beslediği bir emri vaki karşısına koyacaklar. buna karşın dünyanın asıl ihtiyacı; kürt bölgesinin hareketini, batı'nın irak ve komşu ülkelerdeki çıkarlarını koruyacak düzeyde kontrol altında tutabilecek bir irak'tır.

4) son olarak kürt adımı, bölgenin eyaletlerini irak ve şam islam devleti (işid) veya terörist örgütlerin hareketlerinden koruma amaçlı önleyici bir tedbir olabilir. barzani, "o bölgelerde irak güçleri vardı, güvenlik boşluğu yaşandı ve peşmerge güçleri bu boşluğu doldurmak için gitti." şeklindeki sözleriyle (belki de) bunu ifade ediyor.

kuveyt ile kerkük arasında

sayın mesud barzani, şayet kerkük'ü koruma meselesinin nihai olacağını, hem irak hem de uluslararası topluma bir emri vaki olarak bunu dayatacağını düşünüyorsa büyük bir stratejik hataya düşer.

kürt bölgesi başkanı'nın, peşmergenin kerkük ve diğer tartışmalı bölgeleri kontrol altına alması akabinde kullandığı ifadelere bakıldığında, körfez savaşı (1990-91) hatırlanıyor. kerkük'ü koruma sorununun, irak güçlerinin 1990'da komşusunun başkenti kuveyt'e girişine büyük ölçüde benzediği söylenebilir. nitekim her iki kente giriş de aynı kolaylıkta gerçekleşti. ayrıca iki lider de -dönemin irak devlet başkanı saddam hüseyin ve mesud barzani- ilhak meselesini 'nihai çözüm' olarak gördüler.

saddam hüseyin, kuveyt'in 'anavatanı irak'a döndüğü' ve 'şu an irak'ın 19. kenti olduğunu' belirtirken; barzani de ingiltere dışişleri bakanı william hague ile erbil'de 27 haziran 2014'te yaptığı ortak basın toplantısında, "bu bölgelerin sorunlarının 140. madde doğrultusunda çözümü için federal hükümete 10 yıl sabrettik. şimdi bu madde yerine getirilmiştir ve maddenin hiçbir varlığı kalmamıştır." diyordu.

kuveyt; batı'nın incisi, petrol ve başka çıkarlar için hayati bir damar. kerkük, jeopolitik açıdan kuveyt'in sahip olduğu özelliklerden çok farklı da olsa aynı önemde. bu yüzden abd, kürdistan'ın tartışmalı bölgeleri kontrol altına alması sonrası irak'tan ayrılma talebine onay vermekte tereddüt gösterdi. keza ingiltere de benzer bir tutum sergiledi.

kürtlerin bağımsızlık özlemindeki (talebindeki) en önemli ve tehlikeli nokta, iki büyük komşu ülke türkiye ve iran'dır. suudi arabistan ve iran da irak'ın kuveyt'i kontrol altına alması ve diğer kentlerini ilhak etmesini kesin bir dille reddetmişti.

türkiye'nin irak'ta yaşanan askeri operasyonlara yönelik sessizliği, kürtleri yanıltmamalı. zira ankara, hali hazırdaki irak sahnesinin değiştirilmesini 'destekleme politikası' izliyor. türkiye'nin başta kürt kartı olmak üzere bazı kartların karılmasına sabrı, kendisi için epey maliyetli. yine de ankara, uluslararası topluma ve elbette bölgeye, bağdat'taki rejimin yapısı ve yönetimin ideolojisinde köklü değişimin kaçınılmaz olduğu mesajı verdi.

belki de bu konu türkiye'nin, değişimde etkin tüm tarihi, coğrafi ve toplumsal unsurları kullanmak için esnek diplomatik yöntemi benimsemesi üzerinden daha net şekilde okunabilir. türkiye bunu yaparken, irak'ta şu an kurulan oyunun halatlarını toplayan düğümü elinden kaçırmadı.

iran ise bölgedeki coğrafi veya egemen yapıyı değiştirmek gibi onu öfkelendirecek bir adım atmaması yönünde erbil'i uyardı. herkes, kürt bölgesel yönetiminin ve siyasi partilerinin, iran'ı öfkelendirmeden önce bin kez düşünecekleri ve 1920'lerden bugüne kadar geçen siyasi aşamalarda yer almış böyle stratejik bir derinliğin desteğinin kaybedilmesi halinde uğrayacakları zararın boyutunu iyi hesap edeceklerini bilir. ayrıca irak'ta faaliyet gösteren iran milisleri de kürt bölgesine kerkük'ün ilhak edilmemesi yönünde tehditler ve askeri operasyon imasında bulunuyor.

kerkük düğümü

sayın mesud barzani gibi saygın ve usta bir siyasi liderin, başında olduğu bölgenin tüm kazanımlarını bitirebilecek bir sorun karşısında yanlış hesaplar yapmamasını temenni ediyorum. kuveyt, irak devlet başkanı saddam hüseyin ve rejiminin sonu olmuştu. kerkük de (kürt bölgesi başkanı, kentle ilgili açıklamaları ve tutumlarını düzeltmezse) oradaki siyasi güçlerin uzun direniş ve siyasi süreçleri için kötü bir son olabilir. ayrıca bu tür bir hata, geçen 10 yıldaki tüm kazanımları heba edebilir.

feraset ve bilgelik, irak kürt bölgesel yönetimi başkanı mesut barzani'nin, "gerekirse kerkük'ü savunmak için elime silah alırım." sözü gibi ateşe benzin döken açıklamalarda bulunmak yerine bağdat'ta durum netleşene kadar bekleyerek temkinli bir yaklaşım sergilemesini gerektiriyor. çünkü kürtlerin bu önemli petrol şehrini ilelebet koruma kapasitelerinin önüne geçen bin bir türlü engel var. ve başkalarından önce bizatihi kürtler, bu engelleri gayet iyi biliyorlar.

faris el hattab, iraklı akademisyen ve iletişimci. 1961 yılında bağdat'ta dünyaya geldi. çeşitli arap gazete ve dergilerinde güncel uluslararası politik gelişmeler üzerine makaleler kaleme alıyor. irak ve birleşik arap emirlikleri’nde birçok radyo ve televizyon programı hazırlayan hattab’ın medya alanında yayınlanmış birçok kitap ve araştırması bulunuyor.

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.