kırım tatar meclisi eski başkanı ve deneyimli tatar aktivist mustafa abdülcemil kırımoğlu, kısa bir süre önce moskova'nın sesi (ekho moskvy) radyosu'na yaptığı açıklamada, rusya devlet başkanı vladimir putin ile yaptığı görüşmelerde putin'in, kırım tatarları'nın güvenliğine dair kendisine verdiği teminatlardan tatmin olduğunu ifade etti. daha önce putin ile görüşmeyi reddeden kırımoğlu, (orada bulunuşları resmi olsun ya da olmasın) rus kuvvetlerinin yarımada'dan çıkarılması konusundaki ısrarını ise koruyor.

putin, rusya'nın kırım'daki kriz ile ilgili nihai kararının, bölgenin yasal statüsüne ilişkin olarak düzenlenen referandumdan sonra ortaya koyulacağını belirtirken, bahsi geçen görüşmelerde arabuluculuk rolünü tataristan'ın eski cumhurbaşkanı mintimer şeymiyev üstlendi.

16 mart 2014 günü yapılan referandumun neticesi, bölgedeki kırım tatar toplumunun geleceğine dair kaygıları da artıyor. konu ile ilgili olarak batı medyasında yer alan çoğu haberde, kırım tatarları ve davaları hakkında bilgiden ziyade acıma hissine rastlanıyor. kendi dillerinde (ama latin alfabesi yerine kiril alfabesi ile) hazırlanmış oy pusulalarına itibar etmeyen kırım tatarları, referandumu boykot ederek diyeceğini dedi.

kırım tatarları'nın rus karşıtı (dolayısıyla bu bağlamda avrupa yanlısı) tutumunun nedeni, 1944 yılında orta asya'ya sürülmeleri ve ata topraklarına yeniden yerleşim sürecinde yaşadıkları sıkıntılardı. rusların niyetlerine şüpheyle yaklaşan kırım tatarları, siyasi olarak kırım tatar meclisi liderliğinde hareket ediyor.

rusya'nın ukrayna'daki eylemlerinin resmi gerekçesi, sözüm ona kırım rusları başta olmak üzere azınlık gruplarına dair duydukları endişeydi. kremlin, rusya'ya güvenmeyen ve yeniden zulme uğrama korkusu taşıyan kırım tatarları'na temkinli yaklaşırken, şeymiyev gibi dostlarından da bir miktar yardım alıyor.

kardeş sevgisi

kırım tatarları ile bağlantılı, ancak etnik açıdan onlara uzak sayılan volga (kazan) tatarları, rusya federasyonu genelinde altı milyonu bulan nüfusları ile ülkenin en büyük etnik azınlıklarından biri. yoğun olarak yaşadıkları yer ise gaz kaynaklarından yana zengin ve ekonomik açıdan başarılı bir bölge olan tataristan cumhuriyeti. söz konusu bölge, rusya'nın federal bütçesine katkı bakımından ilk dört içinde yer alıyor.

hem volga hem de kırım tatarları, soylarını geleneksel olarak altın ordu devleti türkleri'ne dayandırıyorlar. tatar yurtseverler, aralarında lisan gibi önemli farklar olmasına rağmen, volga tatarları ile kırım tatarları'nı kardeş milletler olarak görüyor.

tataristan bölgesel yönetimi, 1990'lı yıllar süresince farklı derecelerde (ve moskova'yı da ciddi şekilde kızdırarak) "bağımsızlık" iddiasında bulundu. bu durum, eyalet özerkliğinin erozyona uğradığı vladimir putin dönemine kadar böyle sürdü. o yıllarda sözde bölgesel egemenliğini en ateşli biçimde ortaya koyanlardan biri olan tataristan, yurtdışında kendine ait birkaç delegasyon bile açtı.

buna rağmen, sovyetler birliği'nin dağılmasının ardından, yirmi yıldan uzun bir süre boyunca kırım ile resmi bir bağ kurmadı. bunun muhtemel nedeni, gazeteci rim gilfanov'un da izah ettiği gibi, moskova'dan bu yönde gördüğü baskıydı.

kırımlı yetkililerin, son dönemde tataristan'dan bir dizi üst düzey konuk ağırlaması tesadüf olamaz. 5 mart 2014 tarihinde, tataristan cumhurbaşkanı rüstem minnehanov, tataristan ile kırım'ın yeni yetkilileri ile beraber, esas içeriği önümüzdeki aylarda belirlenmek üzere bir işbirliği anlaşmasına imza attı. anlaşma kapsamında, on devlet kurumu arasında ciddi işbirliğine gidilmesi ve yanı sıra tatar şirketlerinin kırım'a önemli miktarda finans yardımında bulunması öngörülüyor.

kırım tatarları'nı tataristan'ın başlenti kazan'daki medreseler üzerinde araştırmalar yapmaya davet eden tataristan müftüsü kamil samigullin, kırım'a yaptığı ziyaretin siyasi olmadığının; sadece kazan tatarları'nın "din ve kan kardeşlerine" yönelik desteğini vurgulama amacı taşıdığının altını çizdi. tataristan parlamentosu milletvekilleri (dünya tatar kongresi'nden) rinat zakirov ile razil valeev de 2 mart'ta kazan'da düzenledikleri basın toplantısında kırım'a yaptıkları ziyaretin ayrıntılarını aktardı. valeev, açıklamasında şöyle dedi:

"tatarlar'ın bir sözü vardır: tatar, gözüyle görmeden anlamaz, inanmaz. … [kırımlı tatar liderlerle] işe duyguları karıştırmadan, soğukkanlı bir şekilde konuştuk ve analitik bir görüşme yaptık."

valeev'e göre, tataristanlı ve kırımlı tatar siyasetçiler, kırım tatarları'nın kırım'daki ukraynalılar ve ruslar ile aynı haklardan faydalanması gerektiği konusunda mutabık kaldı. bu ifade geniş bir şekilde yorumlanacak olursa, kırım tatarları'nın özerkliği açısından çeşitli çıkarımlar da içeriyor olabilirdi.

tataristan'dan gelen bu konuklar, şimdilik açıklamalarını istikrar, uyum ve etnik soydaşları ile daha yakın ilişkiler gibi klişe söylemlerle sınırlı tutuyorlar. sözün kısası, siyasi tercihlerini desteklemeseler bile, kırım tatarları'na moral desteğinde bulunacaklar.

eski cumhurbaşkanı şeymiyev, 27 şubat 2014'te tataristan parlamentosu'na hitaben yaptığı konuşmada konuya, "orası bağımsız bir ülke. ruslar ve ukraynalılar medeni insanlar. bizim tutumumuz ne olursa olsun, bu onların iç meselesi" ifadeleriyle açıklık getirdi. rus medyasında çıkan haberlerde, 11 mart'ta ikinci kez kırım'ı ziyaret eden minnehanov'un, kırım parlamentosu'nun bağımsızlık ilanı sırasında orada hazır bulunduğuna ise yer verilmedi.

kazan'daki yerel yetkililer, 5 mart'ta kırım'ı ve kırım'a ilişkin resmi tutumu desteklemek için bir dayanışma mitingi düzenledleri. rus devlet medyasının popüler klişeleri (ve tataristan parlamento sözcüsü farit muhametşin) de ukrayna'daki faşizmi ve banderacılığı (ukrayna milliyetçiliği) kınamak ve kiev'deki arseniy yatsenyuk hükümetini yermek üzere iş başındaydı.

daha sonrasında gazeteciler, bütün kamu kuruluşlarına, en az on çalışanlarını mitinge gönderme talimatı verildiğini ortaya çıkardı. şubat 2014 sonlarına doğru rus ordusunun kırım'daki varlığının ilk işaretlerinin belirmesinin ardından, tataristan'da askeri bir hareketlilik yaşandı. buna, kazan çevresinde görülen üç yüz civarında tank da dahildi.

resmi raporlarda "askeri eğitim" olarak açıklanan bu hareketlilik, kazan gazetelerinden zvezda povolzhya'da görevli gazeteci raşit ahmedov'u şüphelendirdi. ahmedov'a göre, moskova, bu yolla tataristan hükümetinden bağlılık ve uyum beklediğini gösteriyordu.

şeref misafirleri

kırım tatar toplumu bünyesinde bulunan az sayıdaki rus yanlısına, volga tatarları'nın daha iyi bir hayat sürdüğü yönündeki iddiaları yüzünden, kinayeli bir dille "kazani" denildiği biliniyor. kırımoğlu ile görüşmesinde putin, tataristan'dan bahsederken, burayı tatarlar'ın rahatça yaşadığı bir bölge olarak nitelendirdi. kırım'da da yayına başlayan tataristan devlet televizyonu tnv-planeta'da, kırım ve volga tatarları arasındaki tarihi bağlar üzerine bir belgesel gösterildi. ancak kırım tatarları bundan pek de etkilenmişe benzemiyorlar.

simferopol'de iki gazeteci, tataristan cumhurbaşkanı minnehanov'u, kırım ziyaretlerine dair açıklama yapması için ikna etmeye çalıştı. fakat minnehanov da diğer tataristanlı yetkililer gibi muğlak ifadeler kullanarak, volga ve kırım tatarları'nın kardeş milletler olduğunu söylemekle yetindi. aslen volga tatarı olan kırım parlamentosu başkan yardımcısı rüstem temirgaliev ise, kırım tatarları'na kültür ve dil konusundaki haklarına saygı gösterileceğine dair teminat vermek suretiyle kırımlı tatar liderlerle yapılan görüşmelerde son derece yardımcı bir rol oynadığı için minnehanov'u tebrik etti.

peki, kremlin'in sempati toplama atağının sonucu ne olacak? minnehanov, zor duruma düşmüş vaziyette. volga tatarları, her şeyden evvel rus vatandaşı; dolayısıyla onlar da kırım krizi konusunda diğer rus vatandaşları ile aynı görüşlere maruz kaldılar. bununla beraber, kimilerinin tatar dünyasının diğer üyeleriyle etnik dayanışma ve dil birliği duygusu da yok değil. moskova, kırım'da kendi emellerine ulaşmak için zorlu bir etnik azınlığı bastırma yoluna giderse, diğer müslüman ve türk kökenli halkları, özellikle de türkiye'yi kızdıracağı kesin.

tataristan'ın rolü, reel özerkliğinin ciddi şekilde kısıtlandığı şu son dönemde, nüfuzunu artırmaya yönelik bir girişim olarak yorumlanıyor (minnehanov, 2015'ten sonra kendisini "cumhurbaşkanı" olarak adlandıramayacak). rusya'nın önemli gazetelerinden nezavisimaya gazeta'dan gleb postov, bu hamleleri; tataristan'ın rus siyasi arenasındaki imajını pekiştirme ve kendisini rusya'daki türk kökenli ve müslüman toplulukların merkezi konumuna taşıma gayreti olarak değerlendiriyor.

kazan'ın gerekçeleri ne olursa olsun, moskova'nınkiler ondan çok daha geniş kapsamlı. tataristanlı yeni dostlarını harekete geçiren nedenler, kırımlı tatar liderlerin uykularını kaçırabilir. nitekim kırım tatar meclisi'nin mevcut lideri refat çubarov da, 3 mart'ta fontanka haber sitesine verdiği röportajda, "bunun daha büyük bir planın parçası olduğu açık." diyerek şunları söyledi:

"milli geleneklerimize göre misafirin her zaman başımızın üstünde yeri var; istekleri üzerine kendileriyle bir araya geldik. lakin ziyaretlerinin niçin rus askerlerinin gelişiyle aynı zamana denk geldiğini de sorduk. onlar da 'hep gelmek istedik, fakat böyle bir durumu öngöremezdik' dediler. biz de kendilerinden bir dahaki sefere ziyaretlerini önceden haber vermelerini rica ettik."

ildar gabidullin, rusya'ya bağlı tataristan cumhuriyeti'nde dünyaya geldi. şu sıralar vaclav havel gazetecilik bursu kapsamında radio free europe tatarca-başkır servisi'nde görev yapıyor.

maxim edwards, ingiltere'de dünyaya geldi. serbest gazetecilik yapıyor. ermenistan ile rusya'ya bağlı tataristan cumhuriyeti'nde çalıştı. 2011-2012 döneminde tataristan'ın ingilizce yayımlanan gazetesi kazan herald için görüş yazıları kaleme alan edwards, eski sovyet coğrafyasındaki etnik gruplar ve dinler arası ilişkiler üzerinde çalışıyor.

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.