"batı" dünyası hükümetleri, siyasetçileri ve medyası, başka yerlerde oynanan hiçbir jeopolitik oyunu anlayabilecek kabiliyette değilmiş gibi görünüyor. bir süre önce rusya ile çin arasında imzalanan anlaşmaya dair analizleri de bunun çarpıcı bir örneği.

rusya ve çin, 16 mayıs 2014 tarihinde, askeri ittifak niteliği taşımasa da, "daimi" bir "dostluk antlaşması" imzaladıklarını açıkladı. iki ülke, rus doğalgazının çin'e ihracını sağlayacak bir doğalgaz boru hattı inşa edilmesi için de anlaştıklarını duyurdu.

pekin, boru hattının rusya ayağının inşaatı için moskova'ya kredi verecek. rusya'nın en büyük doğalgaz ve petrol üreticisi gazprom, fiyat konusunda çin'e bir takım tavizler vermiş görünüyor ki, bu konu uzunca bir müddet bir anlaşma yapılmasına engel olmuştu.

batı dünyasında çıkan15 mayıs tarihli gazetelere bir bakın; hepsi böyle bir anlaşmanın neden ihtimal dışı olduğunu anlatan makalelerle doluydu. ertesi gün antlaşma imzalandığında, batılı hükümetler, siyasetçiler ve medya, bunun rusya devlet başkanı vladimir putin açısından jeopolitik bir zafer olduğunu düşünüp bu duruma hayıflananlar ile antlaşmanın jeopolitik açıdan pek bir fark yaratmayacağını öne sürenler olmak üzere ikiye bölündü.

son yıllarda birleşmiş milletler güvenlik konseyi'nde yapılan tartışma ve oylamalar, ukrayna ve orta doğu'daki iç çatışmalara doğrudan müdahaleye yetki vermek (ve dolayısıyla askeri müdahaleye de kapı açmak) amacıyla abd'nin öne attığı (ve çoğu kez avrupa ülkelerinin de desteklediği) önerilere karşı, rusya ve çin'in ortak bir hoşnutsuzluk içinde olduğunu son derece açık bir şekilde gösteriyor.

rusya'nın ukrayna konusunda yaptığı iddia edilen şeyler yüzünden washington'ın moskova'ya uyguladığı tek taraflı yaptırımların ve yeni yaptırım tehditlerinin, rusya'nın doğalgaz ve petrol için ilave pazarlar bulma isteğini kamçıladığına şüphe yok. nitekim bu da rusya ile abd arasında yeni bir "soğuk savaş" çıkacağına dair söylentileri arttırdı. peki ama rusya ile çin arasındaki yeni anlaşmanın asıl meselesi gerçekten bu mu?

bana öyle geliyor ki, her iki ülke de devletler arası ittifakların farklı bir biçimde yeniden yapılandırılmasını gerçekten istiyor. rusya'nın esas peşinde olduğu, almanya ile anlaşma yapmak. çin'in esas isteği ise abd ile anlaşmak. aralarında "daimi" olarak ittifaka gittiklerini duyurmaları da bir taktik.

almanya, rusya'nın avrupa çevrelerine dahil edilmesi hususunda kendi içerisinde açık bir bölünme yaşıyor. böyle bir düzenlemenin almanya'ya faydası, rusya'daki müşteri tabanını sağlamlaştırmak, enerji ihtiyaçlarını güvence altına almak ve rusya'nın askeri gücünü, kendi uzun vadeli küresel planına entegre edebilmek olacaktır. bu da kaçınılmaz biçimde nato sonrası bir avrupa'nın ortaya çıkması anlamına gelecektir.

söz konusu fikre sadece almanya içinden değil, polonya ve baltık ülkelerinden de itiraz var. moskova açısından ise rusya-çin dostluk antlaşmasının amacı, almanya'da rusya ile çalışmaya olumlu bakanların konumunu güçlendirmek.

çin ise temel olarak abd'yi ehlileştirip doğu asya'daki rolünü azaltmak istiyor. fakat diğer yandan, abd ile ilişkilerini zayıflatma değil, pekiştirme arzusunda. çin, abd'ye şu anda kullanılabileceğini düşündüğü pazarlık fiyatlarıyla yatırım yapmayı hedefliyor. temel amacı, doğu ve güneydoğu asya'nın hakim bölgesel gücü olarak kendisini abd'ye kabul ettirmek. japonya ve güney kore'nin birer nükleer güce dönüşmesini engellemek için abd'nin nüfuzunu kullanması da bir diğer isteği.

elbette çin'in istediği şey, abd'deki hakim ideolojik dil ile uyuşmuyor. yine de, abd bünyesinde, özellikle de başlıca kurumsal yapılar nezdinde, ittifakların bu şekilde evrim geçirmesine sessiz bir destek var gibi görünüyor.

nasıl ki rusya, çin ile imzaladığı dostluk antlaşması sayesinde almanya'daki bir takım grupların kendisine en faydalı olacak yönde harekete geçmesini sağlamak istiyorsa, çin de abd'de aynısını yapmak istiyor.

bu tür jeopolitik oyunlar işe yarar mı? muhtemelen yarar, ama kesinlikle yarar diyemeyiz. öte yandan, gelişmelere rusya ve çin açısından bakacak olursak, ikisinin de bu taktiği uygulayarak kazanacak çok, kaybedecek pek az şeyi var.

burada asıl sorulması gereken soru, almanya ve abd içindeki tartışmaların yakın gelecekte ne tür bir şekil alacağında düğümleniyor. dünyanın yeniden bir abd-rusya soğuk savaşı'na döndüğü argümanına gelince, bunu da, rusya ile çin'in oynadığı oyunu anlayıp bunu bozmaya çalışanların karşı taktiği olarak düşünebiliriz.

 yale üniversitesi sosyoloji bölümü’nde öğretim üyesi ve 30’dan fazla kitabın yazarıdır. bunlar arasında 'modern dünya sistemi' (the modern world system) en önemli eseridir. prof. wallerstein’in onlarca yıllık çalışmaları, küresel kapitalizm eleştirileri ve ‘sistem karşıtı hareketleri’ desteklemesi, dünya çapında bir sosyal analiz uzmanı olarak tanınmasını sağlamıştır.

twitter'dan takip edin: @iwallerstein

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.