suriye devrimi, 15 mart 2011'de ülke coğrafyasının büyük bölümünü saran barışçıl halkçı eylemlerle başladı ve rejimin başındaki ismin de itiraf ettiği üzere ilk altı ay boyunca rejim ve medyası tarafından daha birinci günden itibaren terör eylemi olarak nitelenmesine rağmen barışçıl yapısını muhafaza etti.

suriye rejimi devrime yönelik tutumunu adım adım sertleştirdi. güvenlik yaklaşımı sürecinden açık askeri yaklaşım sürecine geçti ve bu durum suriye ordusunda sonraları özgür suriye ordusu'nu (öso) ortaya çıkaran kopmalara yol açtı.

öso, çok hızlı bir yatay büyüme gerçekleştirdi. dikey büyümede başarısız olmasına rağmen 2012 yılının ikinci yarısında suriye coğrafyasının yaklaşık yüzde 60'ını kontrolü altına alabildi.

öso'nun operasyonları kırsaldan başlayıp şehirlere yöneldi. şam'ın gota bölgesini kontrol altına aldı ve başkentin merkezindeki abbasin meydanı eteklerine kadar geldi. ayrıca halep kırsalı ve doğu semtlerini, idlib kırsalı, hama kırsalı, hums kırsalı, kalemun, deyri zor kırsalı ve haseke kırsalının büyük bölümünü ele geçirirken silahlı muhalif güçler dera ve kuneytara'da önemli askeri başarılar elde ettiler.

öso'nun askeri başarıları suriye rejiminin yıkılışının yaklaştığı tespitlerine yol açtı. 'suriye halkının dostları' denen birçok ülke, devrimi destekleyen (suriye muhalif ve devrimci güçler ulusal koalisyonu-smdk'ya siyasi ve ekonomik destek) adımlar atarken bu ülkelerden bireysel anlamda askeri yardım sunmak isteyenlere kapı açık tutuldu. yalnız bu ülkelerin tümü muhaliflere istenen nitelikli silahların (özellikle de tanksavar ve uçaksavar füzeleri) verilmesine temkinli yaklaştı.

suriye halkının dostu ülkelerin sunduğu sınırlı desteğe karşın rusya, çin, iran, hizbullah, nuri maliki'nin irak'ı rejime açık destek verdi. rusya ve çin, bm güvenlik konseyi'nde üç kez veto hakkını kullandı. ayrıca rusya, suriye'ye silah ve mühimmat taşınması için bir hava köprüsü kurdu. moskova, suriye rejimine bu tür silah ve mühimmat vermesini, önceki silah satış anlaşmasına dayanan teslimat olarak gerekçelendirdi. 

'iran'ın 36. kenti'

birçok iranlı yetkili suriye rejiminin desteklenmesi ve düşürülmesine izin verilmemesi gerektiğini açıkladı. hatta durum bazı yetkililerinin suriye'yi iran'ın 36'ncı kenti olarak görmesi ve iran'ın sınırlarının beyrut'un dahiye bölgesine uzandığı yönündeki açıklamalarda bulunmasına kadar vardı. iran, suriye'ye haftalık hava köprüsü sağlayarak, operasyonel ve stratejik planlama yapan ve bazı çatışmaları yöneten askeri uzmanlar göndererek rejimi destekledi. ayrıca iranlı uzmanlar on binlerce şii genci silah altına aldılar, şii kutsal mekânları savunma gerekçesiyle bu ülkeye gönderdiler, ulusal savunma güçlerinin kurulmasına katkıda bulunmanın yanı sıra sınırsız ekonomik destek verdiler.

operasyonel planlamadaki temel değişim, iran müdahalesinin en önemli sonuçlarındandı. abluka ve aç bırakarak öldürme politikası izlenmesi de bu planın bir parçasıdır. doğu ve batı gota'nın ablukası dış kordonla, şehirlerin ve kasabaların ablukası ise tıpkı muazzamiye, dariya, duma ve şam'ın güney semtleri (kadem, hacer esved, yarmuk kampı), humus'un eski semtleri gibi iç kordonla yapıldı. bu durum silahlı muhalefeti, sonuçları rejime yarayan bir dizi ateşkes anlaşmasını hayata geçirmeye zorladı.

hizbullah'ın sınırdaki suriye köylerindeki şii lübnan vatandaşlarını savunmak ve ardından kutsal şii mekânları ve özellikle de seyyide zeynep türbesi'ni korumak gerekçesiyle suriye krizine müdahalesi, devrimin ilk aylarından itibaren başladı. sonrasında hizbullah genel sekreteri'nin direnişin sırtının korunması gerektiği ve suriye'de direniş rejiminin düşmesine izin vermeyecekleri yönündeki aleni açıklaması geldi. bu açıklama kusayr, seyyide zeynep, kalemun, sefire, halep kentindeki zahire semti ve sahil savaşlarında, halep kırsalının kuzey batısındaki nebel ve zehra kasabalarına yönelik ablukayı kırma girişiminde pratiğe aktarıldı.

iran ve hizbullah'ın müdahalesi üç askeri düzlemde (saha, operasyonel ve stratejik) tehlikeli yansımalara yol açtı. sahada hizbullah güçleri suriye ordusunun yapamadıklarını başardı. örgüt güçleri kusayr kentini ve kırsalını işgal etti. ayrıca seyyide zeynep kasabası eteklerinde öso güçlerini yendi. bunu şii milislerin (ebu fadl abbas, haydar kerer ve diğer tugaylar) hüseyniye ve ziyabiye köyleri gibi çevredeki kasabaları işgali izledi.

hizbullah askeri operasyonlarını sürdürdü. yebrud kenti ve kalemun bölgesinin diğer bölgelerinin işgalinde ana kara gücüydü. bu durum rejime şam'ın güney doğusundaki seyyide zeynep'ten suriye sahiline kadar coğrafik teması sağlama imkanı verdi. rejim ülkenin coğrafik ağırlık merkezini kontrol altında tutabildi.

suriye rejimi defalarca halep'in doğu semtlerini tekrar ele geçirmeye çalıştı ancak tüm girişimlerinde başarısız oldu ve bunun sonucunda silahlı muhalif güçler, halep kırsalının kuzeyi, doğusu ve güneyinde daha fazla toprak ve kasabayı kontrol altına aldılar, sefire yakınındaki milli savunma fabrikaları eteklerine kadar geldiler. burası suriye ordusunun en önemli ve en büyük askeri üslerindendir.

yeni operasyonel planlama, derin bir kuşatma gerçekleştirerek halep ve neyreb havaalanları üzerindeki ablukayı kırmaya çalıştı. bu derin kuşatma, hama kırsalındaki süleymaniye kasabasının ele geçirilmesiyle başladı ve çöl üzerinden hanasır kasabasına ve ardından sefir, tel arin, tel hasıl'a doğru ilerleyip neyreb askeri havaalanına ulaşıldı, halep uluslararası hava alanı, 80. alay, nekarin kenti, şeyh neccar sanayi sitesi ve halep merkez hapishanesi ile kesişme sağlandı.

suriye ordusunun, hizbullah, diğer şii tugayları ve bazı iran devrim muhafızları unsurlarının desteğiyle gerçekleştirdiği önemli saha başarısından sonra suriye güçleri birçok nedenle çatışmalarda istikrar kazandı. 

iranlı ve hizbullah planlamacılarının bakış açısı doğrultusunda öncelikler değiştirildi. lübnan'daki intihar eylemlerinin artması sebebiyle öncelik kalemun bölgesine verildi. ayrıca askeri operasyonlar sahasına rakka eyaletini, halep kırsalının kuzeyi ve doğusundaki önemli bazı kentleri kontrol altına alan irak şam islam devleti (işid) gibi yeni güçler girdi. çoğunluğu öso'dan kopan islam cephesi gibi ılımlı islami örgütler ortaya çıktı. bu kopma öso'nun askeri kapasitesini önemli ölçüde zayıflattı. suriye ordusu, öso'nun elindeki bölgelere yönelik hava bombardımanını artırdı ve can alıcı fırsatı bekleyerek sınırlı kara operasyonlarıyla yetindi.

işid, suriye rejim güçlerine altın bir fırsat sundu. şöyle ki işid ile öso tugayları, islami cephe ve nusra cephesi arasında idlib, halep ve deyri zor'daki operasyonlar bu muhalif güçlerin daha fazla çaba harcamasına yol açtı. bu durum rejim birliklerine yeniden yapılanma ve kararlaştırılan askeri operasyonlara hizmet edecek şekilde konumlanma imkânı tanıdı.

abd halep'in düşüşünü engelleyebilir

irak'taki sünni devrim, suriye devrimini olumsuz etkiledi. işid'in irak'taki gelişmeler basamağının ilk sırasında yer alması, aşırı islami gruplar tehlikesiyle mücadele etme amaçlı uluslararası bir blokun oluşmasına sebebiyet verdi. abd başkanı barack obama, suriye'deki ılımlı güçlerin rejimi düşüremeyeceği ifade etti. ayrıca işid'in irak'ta büyük miktarda silah ve parayı ele geçirmesi, irak-suriye sınırının kalkması, kaim ve velid sınır kapılarını kontrolüne alması, maliki'nin güçlerini suriye sınırından çekmesi, işid'e bu bölgedeki güçlerini sahanın şartlarına göre harekete geçirme imkânı verdi. bu da örgütün deyri zor kırsalını ve suriye'nin tüm petrol yataklarını ele geçirmesini sağladı. birçok silahlı grup savaştan çekilme veya işid'e biat etme tehdidinde bulunuyor.

suriye rejimi bu yeni askeri şartları kullandı, halep kırsalındaki askeri operasyonlarını artırdı, şeyh neccar'daki sanayi sitesini birçok cepheden saldırıyla ele geçirdi, çevredeki bölgelere yöneldi, stratejik öneme sahip ruhba, kefer sağir ve tel şevaye köylerini kontrolüne aldı. tel şevaye, tel şair, müslimeyh, fafin kasabalarını, piyade okulu ve handerat kampı ve cendevil kavşağı yolunu açmaktadır. bu durum halep kentinin güney, doğu ve kuzey doğudan çembere alınması anlamına geliyor.

bazı kaynaklar, suriye askeri komutanlığının, cumhuriyet muhafızı birliklerini halep'e taşıdığını vurguladılar. bu seçkin birlikler besleme kanallarının korunmasına, silahlı unsurların yayıldığı bölgelerin kuşatılmasına ve ele geçirdikleri semt ve bölgelerde saldırı pozisyonundan savunma pozisyonuna dönüştürülmesine imkân verdi.

mevcut kuvvetlerin sayısı büyük olunca çifte yönlü stratejik bir kuşatma yapılabiliyor. kuzey cephesindeki kuvvetler, nebel ve zehra kasabalarındaki ablukayı kıracak şekilde kefer hamra, hurriyatan ve adnan'a doğru ilerleyip güneyde halep'in batısındaki hadikatul esed'e dönerken güney cephesindeki kuvvetler neyreb askeri havaalanından başlayarak şeyh saad'a, oradan hamdaniye ve raşidin banliyösüne kadar uluslararası karayoluyla ilerliyor. yani operasyonel olarak halep kenti tamamen çevrelenmiş ve kente baskın düzenlenmesine hazırlık olarak besleme kanalları kesilmiş oluyor.  

bu askeri gelişmeler siyasi güçlerin bölünmüşlüğü, askeri konsey komutanlarının istifaları, savunma bakanı ve öso genelkurmay başkanının geçici başbakan tarafından görevden alınması, bazı ülkelerin rejim güçleriyle yeniden köprü kurma girişimi ve amerikan tutumundaki belirsizlik gölgesinde suriye muhalif güçlerin yeni yönetimlerini seçmeleriyle eş zamanlı yaşandı.

amerikan tutumu sahadaki dengelerin değişmesi noktasında bir sihirli değnek olma özelliğini koruyor. eski abd büyükelçisi robert ford'un "suriye politkamız savunulamaz" şeklindeki açıklamaları, işid'in irak'ta elde ettiği başarılar ve hilafet devleti ilanı washington'un tutumunu değiştirdi. bazı haberler abd yönetiminin gelecek iki ay içinde sahadaki dengeleri ılımlı güçler lehinde değiştirmeye çalışacağına işaret ediyor. bu değişim suriye rejimini krize siyasi çözüm bulmak için müzakereye mecbur edecektir. bu amerikan adımı, uygun bir vakitte hayata geçirilirse halep kentinin düşüşünü engelleyecektir. aksi durumda suriye devrimi karanlık bir tünele girecektir.

fayiz duveyri, ürdünlü emekli general. askeri ve siyasi konularda yazdığı yazılar ve yaptığı yorumlarıyla tanınıyor. 

twitter'dan takip edin: @fdwairi

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nin editöryel politikasını yansıtmayabilir.