eski sovyet cumhuriyetlerinin en fakiri olan tacikistan’ın lideri imam ali rahman, kasım 2013'teki seçimlerde, bir kez daha yedi yıllığına cumhurbaşkanı seçildi. bu, kimse için sürpriz değildi.

rahman, islamcı muhalefete karşı kurulan popüler cephenin lideri olarak 1992 yılında iktidara geldi. 1994’te meşru biçimde cumhurbaşkanı oldu. 1999 yılında seçimi ikinci kez kazandı. ardından 2003 ve 2006 seçimlerini de kazandı. her seçimden önce de, tüm ciddi rakiplerini saf dışı etmek suretiyle yarış sahasını uygun şekilde temizledi.

bu durumda ortaya şöyle bir soru çıkıyor: rahman’ı taciklerin tek politik tercihi yapan etkenler nelerdir?

rahman'ın aldığı baskıcı önlemler, iktidarının sürmesinin yegane açıklaması değildir. cumhurbaşkanlığı dönemindeki kayırmacılık ve yanlış yönetimden kaynaklanan ekonomik ve toplumsal bozulmaya rağmen istikrarsızlık olasılığından dolayı halk, rejim değişikliği talebini seslendirmeyi çok tehlikeli buluyor.

göçmen bir ulus

adam kayırma ve torpil, tacik iktidar sisteminde giderek artıyor. rahman’ın akrabaları ve hemşerileri, hükümetin önemli pozisyonlarını işgal ediyorlar. ülke sanayisindeki büyüme önemsiz miktarda olsa da, temel ekonomik faaliyetleri ve ithalatı kontrol eden ailesi zenginliğini sürdürüyor. yerli sermayeye daha iyi koşullar sağlamayı amaçlayan yasal düzenlemeler şöyle dursun, iktidardaki aşiretler, girişimcilere fırsat ya da teşvik dahi vermiyor. tacikistan’da güç sahibi olanlar kendilerini zenginleştirmeye devam ederken, zengin ile yoksul arasındaki uçurum giderek büyüyor.

gerçekten de tacikistan’da yoksullar geçinmekte zorlanıyor. rejim, yıllık yüzde 6-7'lik makroekonomik büyüme öngören uluslararası finans kurumlarının tavsiyelerini izliyor. böylesi bir 'büyüme' her ne kadar kağıt üzerinde hoş görünse de, (yüzde 6,5-7 civarındaki) enflasyon oranı ve uyuşuk yerli sanayi, sıradan bir tacik vatandaşının bunu hissetmesini oldukça zorlaştırıyor. ithalat hacmi, ihracatın iki katı ve işsizlik oranı da hükümetin bildirdiği yüzde 2,6rakamının 10 katı düzeyinde seyrediyor.

ülkedeki kasvetli ekonomik manzara, pek çok tacik vatandaşını ülke dışında iş aramaya itiyor. aslına bakarsanız, göçmen işçi sayısının nüfusa oranı açısından tacikistan dünyada tartışmasız lider konumunda: 7,5 milyon nüfusun 1,5 milyonu yurt dışında çalışıyor. dünya bankası’nın (2011 verilerine) göre tacikistan ayrıca gayri safi yurtiçi hasıla’sının (gsyih) yüzde 47’sini oluşturan dış yardımlarla, aldığı hibe bakımından da dünyada ilk sırada geliyor.

bu sayılar o kadar çarpıcı ki yetkililer, ticari bankaların yurtdışı para aktarım verilerini açıklamasını yasakladı. ne de olsa hükümet, uluslararası bağışçıların ve kalkınma örgütlerinin gözünde kendini daha iyi göstermek istiyor.

aynı zamanda, eğitim ve sağlık hizmetleri tamamen ihmal edildi. sovyet dönemindeki en saygın meslekler olan doktorluk ve öğretmenlik, artık düşük maaşlarıyla anılıyor. bir öğretmenin, öğretim görevlisinin ya da hekimin aldığı aylık maaş (70 – 150 abd doları), ortalama yaşam standardının epey altında. özel medya, öğrencilerin sınavlardan geçebilmek için rüşvet vermek zorunda kaldıkları üniversitelerdeki yolsuzlukları da ortaya çıkardı. sağlık hizmeti de ücretsiz değil; hastaların doktor ve hemşirelere el altından para ödemesi çoktan adet oldu.

insan hakları ve ifade özgürlüğü alanlarında da durum pek farklı değil. kamu çalışanları ve hükümete yakın medyanın ulusun liderine giderek artan dalkavukluğu ve hayranlığıyla, tacikistan’da bariz ve endişe verici boyutta bir 'türkmenleşme' (türkmenistan orta asya’nın en otoriter devletidir) var. işkence halen karakol ve hapishanelerde, sanıkları itiraf ettirme aracı olarak kullanılıyor. yetkililer, çok nadiren de olsa (uluslararası kızılhaç komitesi gibi) uluslararası gözlemcilere ve yerel sivil toplum kuruluşları'na (stk) bu gözaltı merkezlerine giriş hakkı veriyorlar. tacik yetkililer ayrıca dini özgürlükler üzerindeki baskıları da sıkılaştırdılar.

tacik özel medyası aslında oldukça güçlü ve yetkilileri yüksek sesle eleştiriyorlar. fakat rejim bu yayınları göz ardı ediyor, bazen bayilere resmi kısıtlamalar getirmeye ve gazetecilerin dövülmesine dahi başvuruyor. hükümetin iletişim ajansı tarafından yerel internet sağlayıcılarına sık sık, belli başlı haber portalları ve facebook gibi sosyal ağlara erişimi engelleme talimatı veriliyor.

rahman’ın büyük kozu

rahman, halkının refahını ihmal etmiş olsa da, başkanlığında onlara göreceli istikrar ve rusya ile batı’nın desteğini sağladı. cumhurbaşkanı kesinlikle acemi değil. eskiden bir kolektif çiftliğin başkanlığını da yaptığı için, güçlüklerin ve mücadelenin en zorlu yıllarında yöneticiliğin tüm aşamalarından geçti. rahman oldukça karizmatik bir lider ve muhtaç olduklarıyla (rusya, abd ve ab) nasıl konuşması gerektiğini biliyor.

rusya’yı hep ustaca idare etti ve yakın zamanda rus ordusuna ait bir üssün tacik topraklarında uzun süre konuşlanması hususunda oldukça kârlı bir anlaşmaya da vardı. moskova ile yaptığı pazarlıkta temel ekonomik imtiyazlar, rus petrol ürünlerinde vergi muafiyeti ve başta hidroenerji sektörü olmak üzere tacikistan ekonomisine büyük yatırımlar talep etti. uzun gecikmeler ve bazı diplomatik skandallardan sonra, rus ordu üssü anlaşması, tam da cumhurbaşkanlığı seçimi arifesinde imzalandı.

rahman, abd ve avrupa ile iyi geçiniyor. batılı güçler, jeopolitik stratejik önemi ve doğal kaynakları nedeniyle, tacikistan’daki varlıklarını sürdürmek istiyorlar. koalisyon birliklerinin afganistan’dan çekilme tarihlerinin yaklaşması, yabancı diplomatları tacikistan’da yaşanan sayısız insan hakları ihlaline göz yummaya zorluyor.

batılı diplomatlar ayrıca, uluslararası finans kurumlarının tacikistan’a sağladığı büyük hibe ve kredilerin, yüksek mevkilerdeki memurlarca kötüye kullanılması ve hortumculuk gibi suçları da ‘fark etmiyorlar’. tacikistan toprakları ve hava sahasının, batı askeri ittifakınca afganistan’dan geri çekilme esnasında kullanılması bekleniyor.

rahman, ülkesinde rusya, amerika ve avrupa’nın ortak çıkarının anahtarını elinde tutuyor: istikrar. afganistan’a yakınlığı ve paylaştığı uzun sınır (1,400 km) nedeniyle tacikistan, uyuşturucu ticaretinden islamcı grupların olası saldırılarına kadar pek çok soruna karşı savunmasız kalıyor. özellikle ikincisi, devamlı olarak tartışmalı iddiaların ve ülkedeki politika uzmanları ile jeopolitik strateji uzmanlarının tahminlerinin konusu olmaya devam ediyor.

rus sınır devriyeleri 2005’te tacik-afgan sınırını terk etti. abd ve ab’nin sağladığı eğitim ve lojistik desteğine rağmen, sınır halen rahatça girip çıkılan bir yer olmaya devam ediyor.

aynı zamanda tacikler, 100 bin insanın öldüğü yıkıcı iç savaşın yakın hatıralarını da halen taşıyorlar. rahman, 1997’de moskova’da muhalifler ile barış anlaşması imzalasa da, iç savaşın bıraktığı izler silinmedi. henüz geçen yıl, dağlık-badahşan bölgesi 70 kişinin öldüğü hükümet güçleri ile silahlı gruplar arasındaki çatışmalara tanık oldu. rejim, uzun yıllar boyunca, afganistan’daki istikrarsızlığın bu huzursuz bölgeye sıçramasından korktu. abd ve müttefiklerinin afganistan’dan çekilmelerinin yaklaşmasıyla, tehlike artık daha da gerçek bir hale geldi.

bir rejim değişikliği veya tecrübesiz bir cumhurbaşkanı, durumun kontrolünü kolayca kaybedebilir. zaten sınırlı beklentileri olan ve güç ekonomik koşullar altında ezilen pek çok tacik, rahman’ın otoriter yönetimini yeni bir iç savaşa tercih ediyorlar. göreceli istikrar, şüpheli bir gelecekten iyidir.

duşanbe merkezli bir gazeteci ve medya uzmanı olan konstantin parshin, tacikistan bağımsız kitlesel medyası ulusal kurumu (nansmit) üyesidir.

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.