arap basınındaki köşe yazılarında irak ve suriye'deki işid ilerleyişinin bölge ülkeleri üzerinde kısa ve uzun vadeli etkileri üzerinde duruluyor. yorumlarda ekonomik ilişkileri önceleyen iran ve türkiye'nin irak'taki gelişmelerden sonra bölge sorunlarıyla nasıl bir ilişki kuracakları sorgulanırken ortadoğu'nun sykes-picot'tan sonra yeni bölünmelere gebe olduğu yönünde tespitler dikkat çekiyor. ayrıca abd'nin işid'e karşı iran'la ortak hareket etme ihtimali ve iran'ın bölgenin jandarması olma rolüne soyunduğu iddialarına yer veriliyor.

'işid, türkiye ve iran'ın hesaplarını karıştırdı'

mısır'daki el ehram stratejik araştırmalar merkezi uzmanlarından dr. muhammed said idris, birleşik arap emirlikleri'nde yayınlanan el haliç gazetesinde yazdığı 'ruhani'nin türkiye ziyareti ve irak sorunu' başlıklı makalesinde iran cumhurbaşkanı hasan ruhani'nin son ankara ziyaretini irak'taki gelişmeler doğrultusunda değerlendiriyor.

idris, ziyaretin, iki ülke ilişkilerinin geleceği ve başta mısır, suriye ve körfez dosyaları olmak üzere iç içe geçmiş sıcak bölge sorunlarına yönelik ortak anlayışlara varma ihtimalleri etrafında iyimser bir hava oluşturduğuna dikkat çekiyor. ancak yazar işid milislerinin irak'taki sürpriz ilerleyişinin her iki ülkenin hesaplarını karıştırdığı görüşünde:

'işid örgütü milislerinin irak'ın derinliklerindeki sürpriz ve şoke eden ilerleyişi -özellikle de türk konsolosunun türk vatandaşlarla birlikte tutuklanması ve işid güçlerinin şii imamların türbelerine saldırma ihtimallerinin artması- her iki ülkenin hesaplarını karıştırdı. bu husustaki en önemli soru şu: suriye krizi üzerinde kesin sonuçları olacak bu tehlikeli gelişmeler, ruhani'nin son ankara ziyaretini başarısız kılacak sorunlar dayatır mı, yoksa tam tersine terörle savaş ve işid'in irak'ı kontrol altına alma tehlikesiyle mücadele çağrısı, ziyaretin önceliğini oluşturan ekonomik işbirliği yanı sıra stratejik işbirliğini tetikleyecek bir etken olabilir mi?'  

'irak, türkiye ve iran için zor bir sınav'

iran ve asya konularında uzman olan idris, türklerin başta suriye olmak üzere bazı bölge dosyalarında iran'dan farklı düşünmesine rağmen ruhani'nin ankara ziyaretinde ekonomik dosyalara ağırlık verdiklerini, siyasi ve stratejik işbirliği çabalarında iranlılara ellerinden geldiğince nazik davrandıklarını dile getiriyor. irak'taki durum karşısında umutların önemli sorunlarla karşı karşıya olduğunu vurgulayan idris, irak'ın iran-türkiye ilişkileri için zor bir sınav olacağını dile getiriyor:  

'acaba maliki başbakanlığındaki irak yönetimini destekleme yönünde bir iran-türk koordinasyonu oluşacak mı? iran ve türk güçleri irak'a girecek mi, yoksa maliki siyasi çözüm üzerinden irak'taki iran ve türkiye'nin nüfuzlarını korumanın tek yolu olarak kurban mı edilecek? bu önemli sorular irak'ın ve gelişmelerinin iran ve türkiye ilişkileri için zor bir sınav olacağını gözler önüne seriyor. '

'işid - picot'

suudi arabistan destekli şarkulevsat gazetesinden hüseyin şubukşi ise 'işid-picot' başlıklı makalesinde yaklaşık yüz yıl önce osmanlı'nın düşüşü sonrası ortadoğu bölgesinin bölüşüldüğü sykes-picot anlaşmasına göndermede bulunarak bugün aynı bölgenin yeni bölünmelere ve haritalara gebe olduğunu belirtiyor. bölgenin şartlarının yüz yıl öncesinden çok farklı olduğuna dikkat çeken yazar, iran'ın bugün bölgenin jandarması olmaya çalıştığını ve batı'nın işid ile iran arasındaki zor tercihte kendisini seçeceğini düşündüğünü kaydediyor:

'klasik intikamcı mirasıyla iran'ın dini yaymakla ve direnişle ilgisi yoktur ve bugün bölgenin jandarması olmaya çalışmaktadır. iran, batı'nın teröre ilişkin çıkmazını iyi biliyor. dolayısıyla batı'yı ya işid ya iran diye iki zor tercih karşısına koyması doğaldır. abd yönetiminde iran'ın bölgedeki ılımlı güç olma ehliyeti bulunduğu yönünde bir kanaat var. oysa bölgenin humeyni devriminden beri barış yüzü görmediğini bilmezlikten geliyorlar. dünya bugün abd ve israil'in gözü önünde suriye'de savaşan iran ve hizbullah terörünü görmüyor. oysa hizbullah bir zaman terörist bir örgüttü ve şimdi yeni bir korkuluk olan işid'e yoğunluk veriliyor.'

'iran'a irak'a rol vermek krizi derinleştirir'

yine şarkulevsat gazetesinden tarık humeyid ise abd ve iran'ın irak'la ilgili neyi görüşeceklerini sorguladığı yazısında olası dış müdahaleye karşı çıkarak yarım yamalak çözümlerin sonuç getirmeyeceğini ve iran'a irak'ta rol verilmesinin krizi derinleştireceğini vurguluyor:

'bugün irak'ın sorunu yıllardır çözümlerin yarım yamalak olması. suriye'de de yaşanan buydu. sebep ise amerikan ihmalidir. bugün bu tür çözümler irak'ta devam edemez. zira basit ifade ile bu bölgemizin göreceği en iğrenç iç savaşı ateşleyecektir. askeri müdahale krizi çözmeyecek daha da çözümsüzleştirecektir. ayrıca iran'a irak'ta rol verilmesi krizin daha da çözümsüz bir hâl alması, iran'ın tüm bölgedeki yayılmacı projesinin çıkmazdan kurtarılmasıdır.'  

'irak'ta ilk turu iran kazandı'

londra merkezli ra'yulyevm gazetesinin genel yayın yönetmeni abdulbari atwan da humeyid'in endişelerini doğrularcasına iran'ın irak'ta birinci turu kazandığını, abd'nin arapları görmezlikten gelerek marjinalleştirdiğini, hava operasyonunun tersi sonuçlar doğuracağını ve işid'e meşruiyet kazandıracağını belirtiyor ve çözümü tarafların bir araya gelmesinde görüyor:

'irak'ta ciddi boyut alan krize askeri çözümler bulmaya yoğunlaşmak sorunu daha da kronik hale getirecektir ve tüm bölgedeki mezhepçi kutuplaşmayı derinleştirecektir. irak'taki kriz siyasidir ve kökleri demokrasi adı altında diktatörlük ve dışlayıcı politikalara dayanmaktadır. bizce çözüm çekişmede etkin tüm taraflar için bir konferans düzenlenmesinde ve irak'ın tüm renklerini temsil eden ulusal kurtuluş hükümeti kurulmasındadır.'

'işid iran projesiyle örtüşüyor'

lübnanlı yazar abdulvehhab bedirhan birleşik arap emirlikleri'nde yayımlanan el ittihad gazetesinde 'arapların geleceğini terör mü çiziyor?' başlıklı makalesinde irak başbakanı nuri maliki'nin komplo iddialarına karşı çıkarak olan bitenin bir tesadüf olmadığına vurgu yapıyor:

'yaşananlar tesadüf değildir. işid adı, ortada bir işid projesi olduğuna işaret edebilir ancak ayrıntılarda bu proje, iran'ın projesiyle örtüşmektedir. en azından işid'in projesi iran, irak ve suriye rejimlerinin buluştuğu uzun vadeli hedefleri ifade etmektedir. işid'in tüm hareketleri bu üç rejime hizmet etmektedir.'

mezhepçi yapının suriye ve irak krizlerinde güçlendiğini ve işid'in sünni bölgelere pompalanması suretiyle suriye muhalefetinin destekten mahrum kaldığını vurgulayan bedirhan, esed ve maliki rejimlerinin, işid'in dayatacağı 'emrivakiye' göre hareket ettiklerini dile getiriyor. 

derleme: al jazeera