iran ile 5+1 ülkeleri arasında avusturya'nın başkenti viyana'da devam nükleer müzakerelerde önemli eşik aşıldı. üst düzey bir abd'li yetkilinin afp'ye yaptığı açıklamaya göre birleşmiş milletlere (bm) bağlı uluslararası atom enerjisi kurumu’nun (uaek) iran’ın ‘şüpheli nükleer tesislerine’ denetim amacıyla girişini sağlayacak bir sistem oluşturduğunu söyledi.

viyana’da gazetecilere konuşan yetkili, “sürecin üzerinde çok çalıştık. inanıyoruz ki uaek ihtiyaç duyduğu erişime sahip olacak” dedi.

iran’ın sadece şüphe duyulan nükleer santrallerine giriş izni sağlanacağını ifade eden yetkili, “her askerî tesise girmek zorundayız' gibi bir şartla yola çıkmadık. zira abd her askeri tesisine erişim izni vermek istemez, bu yüzden bu da uygun olmazdı. her ülkenin milli amaçları ve kimse ile paylaşmak istemediği askeri sırları vardır” ifadelerini kullandı.

yetkili, “bu anlaşma kapsamında uaek’nın denetim amacıyla bir tesise girmesi gerektiğini düşündüğünde, buna imkân verecek bir sürecin varlığı sağlandı” diye konuştu.

yetkili, “söz konusu şüpheli tesisler eğer askeri bir tesis olursa, onlara da giriş izni sağlanması gerekiyor" dedi. yetkili ayrıca, uaek’nın iran’ın nükleer programının askeri bir boyuta sahip olup olmadığını tespit etme sorumluluğunu taşıdığını dile getirdi.

iran daha önce yaptığı açıklamalarda, hangi nedenle olursa olsun hassas gördüğü nükleer tesislerine giriş izni sağlamayı reddetmişti. iran meclisi de, uaek'nın askeri, güvenlik ve nükleer olmayan diğer hassas tesislere girişiyle bilim insanlarına ve belgelere erişimini yasaklayan 'nükleer hakların korunması' tasarısını kabul etmişti. buna göre askeri, güvenlik ve nükleer faaliyetin bulunmadığı hassas tesislere her türlü erişim ile nükleer bilim insanlarına ve belgelere erişim yasaklanmıştı.

nükleer müzakerelerde son tarih olarak belirlenen 30 haziran’a bir gün kala iran ile 5+1 ülkeleri arasındaki anlaşmazlıklar giderilemezken, müzakerelerin 9 temmuz'a kadar uzayabileceği görüşü ağırlık kazanıyor.

2 nisan uzlaşması

isviçre'nin lozan kentinde 2 nisan'da varılan uzlaşmaya göre iran, gelecek 10 yıl boyunca sadece natanz nükleer tesisinde uranyum zenginleştirecek. bunun dışındaki tesislerde bulunan santrifüjler depoya kaldırılacak.

iran çalışır durumdaki santrifüj sayısını üçte iki oranında azaltarak 6 bin civarına indirecek, ancak bunların sadece 5 binini zenginleştirme işleminde kullanabilecek.

zenginleştirme oranı yüzde 3,67'de tutulacak. zenginleştirme işleminde sadece düşük verimli olan eski nesil ir-1 santrifüjleri kullanılacak. santrifüjlerle ilgili araştırmalar da denetime tabi tutulacak.

iran gelecek 15 yıl süresince yeni uranyum zenginleştirme tesisi yada ağır su reaktörü inşa edemeyecek.

10 bin kilogram olan zenginleştirilmiş uranyum stokunu 300 kilograma indirerek, 15 yıl süreyle bu miktarda tutacak, geri kalanını rusya'ya gönderecek.

fordo nükleer tesisinde 15 yıl süreyle santrifüj ve fisil madde bulunduramayacak ancak bilimsel deney yapabilecek.

arak ağır su reaktörü uaek denetçileri nezaretinde hafif su reaktörüne çevrilecek.

müzakere süreci

iran ile 5+1 ülkeleri arasında 24 kasım 2013'te isviçre’nin cenevre kentinde geçici bir anlaşmaya imza atıldı. nükleer faaliyetlerin kısıtlanması karşılığında yaptırımların gevşetilmesini öngören anlaşmaya göre 20 temmuz 2014'e kadar kapsamlı bir anlaşmaya ulaşması hedefleniyordu. bu kapsamda şubat-temmuz 2014 arasında gerçekleştirilen yedi turlu müzakereler sonucunda, taraflar arasında "derin farklılıklar" olduğu gerekçesiyle süreç dört ay uzatıldı. ağustos-kasım 2014 arasında dört ay boyunca yürütülen müzakerelerde ilerlemeler kaydedilmesine rağmen kapsamlı bir çözüme ulaşılamadı ve müzakereler yedi ay daha uzatıldı.

taraflar 2 nisan 2015'te isviçre’nin lozan kentinde "çerçeve uzlaşmaya" vardıklarını ve kapsamlı anlaşma metnini 30 haziran’a kadar yazacaklarını açıkladı.

kaynak: afp, reuters