cumhurbaşkanı mursi’nin askeri darbeyle devrilmesinden sonra 50 kişilik anayasa hazırlık komisyonu tarafından hazırlanan anayasa taslağı yurt dışındaki mısırlılar için 8 ocak’ta referanduma sunuldu. 14-15 ocak’ta ise mısır’da gerçekleşecek oylama öncesi 2012 anayasası’nın birçok maddesinde değişiklik göze çarpıyor.

anayasanın giriş kısmında “biz sivil bir hükümetle demokratik ve modern bir devletin yapılanmasını tamamlayacak bir anayasa yazıyoruz” ifadesine yeri veriliyor.

yasamanın kaynağı şeriat

komisyonun hristiyan üyelerinin baskısına rağmen ikinci maddedeki yasamanın kaynağını şeriat olarak belirleyen madde varlığını koruyor. bu madde '71 anayasasında da aynen mevcuttu.

yeni anayasa taslağına göre ordunun yetkileri genişletiliyor. sivillerin askeri mahkemelerde yargılanması kolaylaştırılıyor. ayrıca, iki kanatlı yasama sisteminde şûra meclisi kaldırılarak tek kanatlı yasama sistemine geçiliyor. ezher şeyhliği’nin özerkliği ise korunuyor.

yasama, yürütme ve yargı

mısır anayasasında 1971, 2012 ve 2013’te hazırlanan üç anayasadaki temel değişiklikler yasama, yürütme, yargı, siyasi partiler, hak ve özgürlükler, ordu ve ezher kurumu başlıklarında yapılıyor.

"devletin dini islam, resmi dili ise arapça’dır. şeriat prensipleri yasamanın temel kaynağıdır." bu madde üç anayasada da aynı şekilde yer aldı.

yeni anayasaya göre cumhurbaşkanı anayasanın hükümlerini ihlal ederse parlamento tarafından görevden alınabilecek. bunun için mcliste üçte iki çoğunluk aranacak. 2012 anayasasında böyle bir madde yoktu.

cumhurbaşkanı, görevden alınabilecek olmasıyla yetkileri azaltılmış görünse de yeni anayasanın 102. maddesine göre meclisin yüzde 5’ini doğrudan belirleyebilecek. 

yargının gücü artıyor

2012’de kabul edilen anayasaya göre temsilciler meclisi feshedilirse, cumhurbaşkanı şûra konseyi önünde yemin ediyor. yeni anayasada ise madde “temsilciler meclisi feshedilirse, cumhurbaşkanı’nın yemini yüksek anayasa mahkemesi’nin genel kurulu önünde alınır” şeklinde değiştirildi.

yine 2012 anayasasına göre cumhurbaşkanı istifasını yalnızca temsilciler meclisi’ne sunabilir. referanduma sunulan anayasa taslağında ise "cumhurbaşkanı istifasını temsilciler meclisi’ne sunar ama yüksek anayasa konseyi’ne de sunabilir" ifadesi yer aldı. 

en önemli değişikliklerden biri de başsavcı atamalarıyla ilgili. 2012 anayasasında bu yetki cumhurbaşkanına verilirken yeni anayasa bu yetkiyi yüksek yargı konseyi’ne veriyor. 

anayasa taslağında yargının kazandığı bu yetkiler yargının sivil siyasete karşı gücünü artıracağını gösteriyor. 

siyasi parti kurma

mısır’da 1971 anayasasında siyasi parti kurulmasıyla ilgili herhangi bir ırk, din veya etnik kökene dayalı olmama şartı bulunmuyordu. fakat 2007 yılında mecliste alınan karar referanduma sunuldu ve düşük katılımla da olsa yüzde 75,9 oy oranıyla kabul edildi.

2011 yılındaki anayasada kaldırılan bu madde yeni anayasada mübarek dönemindekine benzer şekilde anayasa taslağına konuldu. anayasada en çok tartışılan maddelerden biri olan bu madde müslüman kardeşler ve hürriyet ve adalet partisi’nin aleyhine yapılan faaliyetlere anayasal meşruiyet kazandırmak şeklinde değerlendiriliyor.

hak ve özgürlükler

yeni anayasanın kadınlar, medya ve azınlıklar için daha fazla hak ve özgürlükleri sağladığı söylenebilir. 

mübarek dönemindeki anayasa, kadının siyasal, kültürel ve ekonomik hayatta erkek ile eşitliğini islami içtihatları ihlal etmemesi şartıyla garanti altına alıyordu. 

2012’deki anayasada ise, kadının aileye karşı ödevleri yer almıştı. ayrıca anayasada “etik, ahlak ve kamu düzeni devlet tarafından korunur” maddesi mevcuttu. anayasadaki bir diğer yenilik ise, devletin annelik ve çocuğa ilişkin sağlık hizmetlerini ücretsiz olarak vermesi kararlaştırılmıştı.

yeni anayasada öngörülen kadın-erkek eşitliği mübarek dönemine göre daha da genişletildi. “devlet, anayasanın hükümlerine uygun olarak tüm siyasi, ekonomik, sosyal ve kültürel haklar bağlamında kadın-erkek eşitliğini sağlayacaktır” maddesi yeni anayasada yer aldı. bunun dışında kadına şiddeti önleyici, yaşlı ve yardıma muhtaç kadınların bakımı gibi maddelere de anayasada yer verildi.

inanç hürriyeti konusunda ise 1971 anayasasında “devlet, inanç ve dini ayin yapma özgülüğünü garanti altına alır” maddesi mevcuttu.

2012 anayasasında yer alan “devlet ‘ilahi dinler’ için ibadet yerleri inşa etme özgürlüğünü garanti altına alır” maddesi ise üç ilahi din dışındaki dinleri kapsamadığı gerekçesiyle eleştirilmişti.

yeni anayasada bu madde benzer biçimde korundu. ancak devletin garanti etmesi ibaresi kanunla düzenlenir olarak değiştirildi. ayrımcılık, nefret, insanları haksız yere yerlerinden etmek suçlarının cezalandırılmasıyla ilgili bazı maddeler eklendi.

ordu

mısır’ın 1971 anayasası’nda askeri yargının yetki tanımının kanunla düzenlenmesi öngörülmüş ve yasanın ucu açık bırakılmıştı. 2012’de ise, sivillerin orduya zarar veren suçlar dışında askeri mahkemelerde yargılanamayacağı maddesi anayasaya eklendi.

şu an referanduma sunulan taslak metinde ise, aynı madde korunurken suçun kapsamıyla ilgili bazı değişiklikler mevcut. mübarek rejimindeki kadar tamamen ordunun inisiyatifine bırakılmasa da suç kapsamına birçok madde eklenerek sivillerin askeri mahkemede yargılanması kolaylaştırıldı.

ezher

mübarek dönemindeki anayasada ezher kurumuyla ilgili herhangi bir madde bulunmuyordu. 2012 anayasasında islami yasaların ezher’e danışılarak düzenleneceği ve ezher’in özerk yapısı anayasanın dördüncü maddesinde yer aldı.

darbe sonrası hazırlanan anayasa taslağında ise ezher’in bağımsız yapısına bilimsel ibaresi de eklendi. darbeye destek vermekle eleştirilen ezher şeyhine ayrıcalıklar tanıyan maddeler ise aynen korundu.  

1971’den bugüne mısır’ın anayasa deneyimi

cemal abdül nasır’ın ölümünden sonra ilan edilen 11 eylül 1971 anayasası, 1980, 2005 ve 2007’de birkaç değişikliğe uğrayarak şubat 2011’e kadar uygulanmıştı.

mursi döneminde halk oyuna sunulan 2012 anayasasının hazırlık süreci ise yaklaşık bir yıl sürmüş ve süreç çok tartışmalı geçmişti. referanduma katılım yüzde 33’te kaldı. oy kullananların yüzde 63’ünün anayasaya evet dediği açıklandı.

2012 anayasası, ordunun yönetimi devralmasıyla askıya alındı. cumhurbaşkanlığı görevine getirilen yüksek yargı konseyi başkanı adli mansur yeni bir taslak hazırlanması için 50 kişilik anayasa hazırlık komisyonu kurulması talimatı verdi.

komisyonun çoğunluğunu sendika başkanları ve çeşitli liberal örgütlerden temsilciler oluşturuyordu. bunun dışında komisyonda kıpti kilisesi ve ezher'i temsilen üçer temsilci bulunuyordu. ayrıca selefi nur partisi de komisyonda temsil edildi. dört kadın temsilci de anayasa çalışmalarında 50 kişilik komisyonun üyesiydi.

yüksek seçim komisyonu ve kahire temyiz mahkemesi başkanı nabil salib, referanduma gözlemci olarak katılmak isteyen 9 uluslararası ve 108 yerel kuruluşun başvurduğunu ifade etti. ama salib’e göre, sadece altı tanesine gözlemci statüsü verildi.

kaynak: al jazeera