cumhurbaşkanı abdullah gül'ün onayının ardından cumhuriyet halk partisi (chp) tarafından iptali istenen kanun adalet bakanı'na verilen yeni yetkiler nedeniyle anayasa mahkemesi'ne (aym) taşınmıştı. aym, adalet bakanı'na verilen birçok yetkiyi iptal etti. chp'nin yasanın yok hükmünde sayılması talebi ise kabul edilmedi. 

adalet bakanı’nın iptal edilen yetkileri

hükümet hakimler ve savcılar yüksek kurulu (hsyk) kanunu’nda yaptığı değişiklikle kurulun aynı zamanda başkanı da olan adalet bakanı’na verilen yetkileri arttırmıştı. aym’nin anayasa’ya aykırı bularak iptal ettiği ve yürürlüğünü durdurduğu maddeler şunlar:

adalet bakanı’nın teftiş kurulu başkanı’nı ve başkan yardımcılarını atama yetkisi kalmadı. bu yetkinin adalet bakanı’nın değil hsyk genel kurulu’nun görevleri arasında sayılması gerektiğine karar verildi.

daha önce hsyk'ya karşı sorumlu olan teftiş kurulu başkanı’nın adalet bakanı’na karşı sorumlu olması ve teftiş kurulu’nun, hsyk başkanı olan adalet bakanı’nın verdiği görevleri yapması da anayasa’ya aykırı bulundu. iptal kararıyla bunun dışında, adalet bakanı’nın;

hsyk üyelerinin çalışacakları daireleri belirleme yetkisi,  hsyk genel kurulu’nu olağanüstü toplantıya çağırma yetkisi, kurul üyelerinin soruşturulması için izin verme yetkisi, hsyk genel sekreteri'ni atama yetkisi kalmadı.

kanun yürürlüğe girdikten sonra genel sekreter, genel sekreter yardımcıları, teftiş kurulu başkanı, teftiş kurulu başkan yardımcıları, kurul müfettişleri, tetkik hakimleri ve idari personelin kuruldaki görevlerini sona erdiren hüküm iptal edildi. adalet bakanlığı’nın bu kişilerin başka yerlere atanması ve bu görevlere yeni isimler getirmesi de anayasa’ya aykırı bulundu.

bakanın iptal edilmeyen yetkileri

iptal edilmesi reddedilen maddelere göreyse;

hakimler ve savcılar hakkında yapılan inceleme ve soruşturmalarla ilgili son kararı adalet bakanı verecek.

teftiş kurulu, hsyk başkanı yani adalet bakanı gözetiminde, kurul adına görev yapmaya devam edecek.

adalet akademisi başkanı, adalet bakanı tarafından seçilecek.

hsyk genel sekreter yardımcılarının ataması ile hsyk personelinin naklen atamasını adalet bakanı yapacak.

genel kurul’un toplantı günlerini tespit etme yetkisi adalet bakanı’nda kalacak.

adalet bakanı soruşturma sonucunu ilgiliye bildirecek ve dosyayı kovuşturma için genel kurul’a sunma yetkisine de sahip olacak.

bakanın yetkisini doğrudan içermeyen maddeler

daire başkanlarının seçilmesiyle ilgili yöntem ile tetkik hakimlerinin taşıyacağı şartlar ve seçim yöntemini içeren maddeler ile hsyk üyeliği seçimleriyle ilgili madde de iptal edildi. kurul üyeliğine seçimlerde adayların hakimlik ve savcılık mesleğinde 20 yıl çalışmış olma şartını öngören madde de anayasa’ya aykırı bulundu.

kurul müfettişlerinin taşıması gereken şartlar ve seçilme yöntemi de iptal edildi.

yargıtay, danıştay ve türkiye adalet akademisi’nden kurula gelen her üyenin ancak bir aday için oy kullanabileceğine ilişkin düzenleme anayasa’ya uygun bulundu.

karara hükümetten tepkiler

başbakan yardımcısı beşir atalay, anayasa mahkemesi’nin iptaline yol açacak sorunlu maddeler üzerinde yasalaşma aşamasında çalıştıklarını söyledi:

“hatta cumhurbaşkanımızın da bazı görüşleri olmuştu. hem hsyk yasası'nda hem internetle ilgili düzenlemede. cumhurbaşkanımız da onları inceletmişti ve anayasa'ya aykırılığı olabilecek hususlar temizlenmişti. cumhurbaşkanımız da o gönül rahatlığı içinde imzalamıştı yasayı. dolayısıyla şimdi ne buldular bilmiyorum.”

başbakan yardımcısı emrullah işler ise kararın gereğini yapacaklarını söyledi, zamanlamasını manidar buldu:

“bu kararın açıklanmasının bu kadar hızlı olması ve zamanlamasını biraz manidar olarak değerlendiriyorum. bakalım gerekçeli karar açıklansın, gerekçeleri gördükten sonra elbette ki daha detaylı değerlendirmeler yapılacaktır. ama anayasa mahkemesi'nin kararları bağlayıcıdır. o konuda da herhangi bir tereddüt söz konusu değildir.”

çevre ve şehircilik bakanı bakanı idris güllüce ise kararı yanlış buldu; düzenlemenin meclis’te yeniden görüşülüp düzeltileceğini söyledi:

“parlamento gereğini yapar, diye düşünüyorum. yani meclis'te çok düşünülerek yapılmış bir şeydi. anayasa mahkemesi'ne saygı duyarız ama yaptığı işe ille de doğru diyecek halimiz yok. yaptığının doğru olmadığına inanıyorum. sanıyorum meclis'te tekrar düzeltilir.”

chp: hukuk kaosunun sorumlusu hükümet

yasayı anayasa mahkemesi'ne taşıyan ana muhalefet partisi chp'nin genel başkan yardımcısı sezgin tanrıkulu al jazeera'nin sorularını yanıtladı. tanrıkulu yasayı onaylayan ancak itirazlar için anayasa mahkemesi'ni adres gösteren cumhurbaşkanı gül'e tepki gösterdi:

"cumhurbaşkanı'nın da bundan bir sonuç çıkarması lazım. hükümete hsyk yasası'nı bir kez daha gözden geçirme fırsatı tanımadı. ikinci olarak hükümet açıkça anayasa'ya aykırı bir düzenlemenin türkiye’ de yarattığı hukuk kaosunun sorumlusu oldu. hsyk düzenlemesi, yolsuzluk ve rüşvet operasyonlarının hükümet açısından ortaya çıkardığı zorunluluk nedeniyle yapılmıştı. bu düzenlemenin anayasa'ya aykırı olduğunu, hsyk’nın adalet bakanı’na bağlı, tarafsızlığı ve bağımsızlığı tartışmalı genel müdürlüğe döneceğini söylemiştik."

tanrıkulu, yasanın yürürlüğe girmesinin ardından atanan isimlerin istifa etmesi gerektiğini savundu:

"adalet bakanı’nın iptal edilen ve anayasa'ya aykırı bulunan hsyk kanunu uyarınca atadığı görevliler derhal bugün görevlerinden çekilmelidir. bu memurlar bayındırlık, sağlık gibi işleri yürüten memurlar değiller. tarafsızlıkla ve anayasa'ya uygun davranması gereken görevliler. bakanın atadığı yetkilerle göreve başlamış olan bu görevlilerin ortalama adalet etiği gereği görevlerinden derhal ayrılmaları gerekir."

al jazeera'nin sorularını meclis'te yanıtlayan chp grup başkan vekili akif hamzaçebi anayasa mahkemesi'nin hukukun katledilmesine izin vermediğini söyledi; “adalet bakanlığı normal görev alanı sınırlarına çekilmiş oldu” dedi.

mhp: vermesi gereken kararı verdi

mhp ankara milletvekili özcan yeniçeri ise kararı olumlu buldu, cumhurbaşkanı gül’ü eleştirdi:

"anayasa mahkemesi, vermesi gereken kararı vermiştir. aksi karar vermesi durumunda kendi amacına ve kuruluş felsefesine aykırı hareket etmiş olacaktı. cumhurbaşkanı'nın bu yasayı onaylaması da ibret vericidir. ankara'dan bir noteri alıp çankaya'ya çıkaralım, nasıl olsa her geleni imzalıyor cumhurbaşkanı. aranızdaki ikili ilişkileri bozmamak için ülkenin hukuk düzenini bozuyorsunuz. siz orada niye varsınız sayın cumhurbaşkanı?".

hukukçulardan değerlendirme

bilgi üniversitesi'nden anayasa profesörü serap yazıcı görevden alınanların durumuyla ilgili değerlendirme için gerekçeli kararın beklenmesi gerektiğini söyledi:

"eğer anayasa mahkemesi, gerekçeli kararında hsyk düzenlemelerini yetki gasbı olarak görmüşse, yok hükmünde sayılabilir. bu durumda da görevden ayrılan kimseler geri dönerler. ikinci yol da anayasa mahkemesi’nin kararını gerekçe göstererek görevlerine dönmek için idari yargıya müracaat edebilirler. o zaman da idari yargının kararına göre durumları belli olur."

atılım üniversitesi'nden profesör levent köker ise anayasa mahkemesi'nin bu kararından önce yapılan atamalar ve görev değişiklikleriyle ilgili dava açılabileceğini söyledi: 

"kararının ayrıntılarını bilmiyoruz ama iptal kararından önce yapılmış atamalar, idari işlemlerdir ve görevi değiştirilenler idare mahkemelerinde dava açabilirler. onların görevinin değişmesine neden olan düzenleme hukuki dayanaktan yoksun kaldı çünkü. kısa bir süre karışıklık olacaktır ama zaman içinde giderilir."  

her iki hukukçu da anayasa mahkemesi'nin iptal edilen düzenlemeler için hükümete üç aylık süre verilmesini "oluşacak boşluk için yasa koyucunun yeni düzenleme yapmasına zaman tanımak" olarak açıkladı. 

kaynak: al jazeera ve anadolu ajansı