atinalı 79 yaşındaki zina razi ve onun gibi binlercesinin hikâyesi, yunanistan ile kreditörleri arasındaki anlaşmanın neden çöktüğünün göstergesi: razi emekli ve emeklilerin hakları kamu harcamalarının büyük bir kısmını oluşturuyor. kreditörlere göre bu harcama “aşırı hoşgörülü” görünebilir ama razi hâlâ geçim sıkıntısı çekiyor. razi, “paramızı alabilirler ama kalbimizi ve ruhumuzu asla.” diyor.

"istekler absürd"

zina razi elektrik ve su faturasını güçlükle ödeyebiliyor. sadece kendisini değil, kriz yüzünden işini kaybeden oğlunu da geçindirmek zorunda. “hep borcum var” diyor razi, “eskisi gibi sinemaya ya da tiyatroya gidebilmeyi hayal bile edemiyorum.”

razi’nin ikilemi solcu tsipras hükümeti ile yunanistan’ın avrupa birliği kreditörleri ve imf ile olan farklılıklarını neden çözemediğini gayet iyi açıklıyor. nakit sıkıntısı yaşayan yunan hükümeti, ab’yi ve imf’yi reform planı konusunda ikna etmeyi hâlâ başaramadı. uzun süredir devam eden müzakereler pazar günü çöküşün eşiğine geldi.

5 yıldır, kreditörlerin isteği üzerine uygulanan kemer sıkma politikaları yunan ekonomisindeki krizin halk için tam gaz depresyona dönüşmesinin nedeni. ancak ab ve imf bununla da yetinmiyor, daha fazlasını istiyor. atina hükümeti, kreditörlerinin isteği üzerine temel ihtiyaç maddeleri üzerindeki katma değer vergisini artırmayı ya da emeklilik haklarında kesintiye gitmeyi doğrudan reddediyor.

borçlarını ödeyememenin ve sonuçları hiç de hafife alınmayacak bir ihtimalle euro bölgesinden çıkmaya adım adım yaklaşan yunanistan’da hükümet kreditörlerinin bu isteklerini “absürd” ve yunan halkının moraline darbe indirmeye yönelik teşebbüsler olarak görüyor.

Zina Razi, zaten yoksulluk sınırının altında olan emekli maaşının kesintiye uğramasından endişe duyuyor.

[[Fotoğraf: Reuters]]

kemer sıkma politikalarından geri dönüş vaadiyle iş başına gelen solcu syriza bu düşüncesinde yalnız değil. yunanların pek çoğu için, kreditörlerin istekleri zaten oldukça savunmasız olan halka yok yere darbe vurmanın başka bir yolu.

emekli maaşları bütçede büyük orana sahip

yunanistan’a borç verecek ülkeler, emeklilik sisteminin ülkenin karşılayabileceğinden daha cömert olduğunu düşünüyor. 2012 verilerine göre yunanistan, kaynaklarının yüzde 17,5’ini emeklilik haklarına ayırıyor. bu sayı, ab’deki diğer ülkelerin tümünden daha yüksekti. yapılan kesintilerle bu oran yüzde 16’ya geriletti. yunan devletinin emekliler için ayırdığı bütçe, oran açısından almanya’nın üç katı. kimileri bunu göstererek, yunanları başkalarının hakkı üzerinden rahat bir yaşam sürmenin peşinde olmakla suçluyor.

görüşmeleri takip eden bir kaynak, maaş ve emeklilik harcamalarının hâlen öncelikli devlet harcamalarının yüzde 80’ini alıp götürebildiğini söylüyor: “kalan yüzde 20, haddinden fazla az. devlet memurları kalemden yoksun. bakıma muhtaç binalar yavaş yavaş çöküyor. maaş ve emeklilik haklarında bir şey yapılmazsa, kamu harcamalarının sürdürülebilmesi mümkün değil.”

nüfus yapısı zorlaştırıcı etken

yıllardır yapılan reformlara rağmen yunanların bir çoğu hâlen erken emekli olabiliyor. özellikle kamu çalışanları ve ordu gibi “tehlikeli alanlarda” çalışanlar bu yola başvurabiliyor.

2009’dan bu yana emeklilerin sayısı artıyor. zira pek çok yunan ya devletin maaş harcamalarını düşürebilmek için yaptığı emeklilik tekliflerinden yararlandı ya da hükümetin emeklilik yaşını yükselteceğinden korkup kendiliğinden emekli olmaya yöneldi.

kreditörler müzakerelerde özellikle emeklilik haklarından kesinti istediklerini yalanladı. ancak yunan tarafı, isteklerin arasında en düşük emekli maaşlarına verilen desteğin kesilmesinin de olduğunu söyledi. bu da zina razi gibi, 650 euro emekli maaşı alanların bu miktarın 180 eurosunu kaybetmesi anlamına geliyor.

yunanistan’da ortalama emekli maaşı aylık 833 euro. 2009’da bu miktar 1350 euro idi. hükümete göre, emeklilerin yüzde 45’i, 665 euro olan yoksulluk sınırının altında maaş alıyor. işsizliğin yüzde 25’ten fazla olduğu ülkede pek çok kimse geçinmek için ailelerine bağımlı.

[[Fotoğraf: Reuters]]

razi, “paramızı alabilirler ama kalbimizi ve ruhumuzu asla. biz onurumuz için yaşıyoruz” diyor.

avrupa'nın sorunu: emeklilik

yaşlanan nüfuslarıyla, pek çok avrupa ülkesinde emeklilik hakları oldukça tartışılan bir konu. italya çok tepki çeken bir reform paketiyle emeklilik yaşını yükseltti.

kaynaklarının yüzde 14’ünü emeklilik haklarına ayıran fransa’da, emeklilik sistemi 2020’ye kadar 9,2 milyar euro’luk bir açık verecek. üstelik şimdiye kadar gerçekleştirilen reformlara rağmen. kırklı yaşlarda emekli olma imkânının bulunduğu bulgaristan’da emeklilik yaşını yükseltmeye yönelik girişimler protesto gösterilerine yol açtı.

ancak atina, avrupa komisyonu, avrupa merkez bankası ve imf’nin kabul edebileceği ve nakit akışını sağlayacak bir tasarruf paketi bulma konusunda artık zamanla yarışıyor. aksi hâlde, haziran’ın sonunda imf’ye yapacağı 1,6 milyar euroluk borç ödemesi konusunda sıkıntıya düşecek.

yunan hükümeti de kreditörler de akdeniz ülkesinin hedeflemesi gereken bütçe fazlası konusunda hemfikir. ancak bunun nasıl sağlanacağı konusunda bir türlü anlaşamıyorlar. kreditörlere göre yunanistan’ın emeklilik harcamalarında 2 milyar euroluk kesinti gerekirken, tsipras hükümeti yalnızca 71 milyon euroluk bir tasarruf paketi sundu.

noel ikramiyelerinin âkıbeti 

emeklilik harcamaları konusunda taviz vermek başbakan alexis tsipras’ın vaatlerinde u dönüşü yapması olarak yorumlanabilir. tsipras’ın vaatlerinden biri de kemer sıkma politikaları sonucu kaldırılan noel ikramiyelerinin tekrar verilmeye başlanmasıydı. ancak bu vaat de akamete uğramış, en azından ertelenmiş durumda.

önceki hükümetler bu konuda büyük ilerleme kaydetmişti. 2010-2014 yılları arasında emeklilik harcamaları ortalama yüzde 27, en yüksek maaşlarda da yüzde 50 oranında azaltılmıştı. 2013’te ortalama emeklilik yaşı iki yıl yükseltilmiş ve dönemin hükümeti erken emeklilik haklarını daha da fazla keseceğini söylemişti. yunanistan’da şu anda ortalama emeklilik yaşı erkeklerde 63, kadınlarda 59 oldu. almanya’da ise bu 64 civarında.

kaynak: reuters