yüzyıllar boyunca, roma imparatorluğu başta olmak üzere, birçok avrupa uygarlığına ev sahipliği yapan italya, tarımsal üretimi ve sanayisi ile güney avrupa'nın fransa'dan sonraki en önemli ekonomisi.

hristiyanlığın katoliklik mezhebinin kurumsallaştığı ve yaşlı kıtanın bugünkü gelişmişlik düzeyini yakalamasında büyük rol oynayan rönesans hareketinin 15. ve 16. yüzyıllarda ilk ortaya çıktığı yer olan italya, tarihi etkileyen coğrafya şeklinde tanımlanıyor.

sahip olduğu zengin tarihi miras ve doğal güzellikleri ile dünyanın en çok ziyaret edilen ülkeleri arasında yer alan italya, siyasi açıdan avrupa'nın çevresinde kalsa da, son yıllarda yaşadığı zorluklara rağmen, kültürel açıdan merkezdeki konumunu sürdürüyor. 

roma imparatorluğu'ndan faşizme

italya, batı roma imparatorluğu'nun 5. yüzyılda yıkılmasının ardından çok uzun süre küçük krallıklar arasında bölünmüş olarak varlığını sürdürdükten sonra, ancak 19. yüzyılın ikinci yarısında tek bir krallık çatısı altında birliğini sağlayabildi.

bu yüzyılın son yirmi yılından başlamak üzere italya da diğer avrupa ülkeleri gibi sömürgeleşme yoluna gitti. osmanlı imparatorluğu’ndan aldığı on iki ada’ya ek olarak, afrika'da libya, etiyopya ve somali gibi bazı ülkeleri de işgal ederek sömürgeleştirdi.

birinci dünya savaşı öncesinde avusturya-macaristan ve almanya’nın yanı sıra üçlü ittifaka katılan italya, 1914’te başlayan savaşa ise 1915'te ingiltere ve fransa’nın liderliğindeki müttefikler ile birlikte girdi.

galip çıktığı savaş sonucu ekonomisi çöken ve müttefiklerinin vaatlerini yerine getirmemesi nedeniyle süreçten pek çıkar sağlayamayan italya’da faşist siyasetçi benito mussolini, 1922 yılında tehdit ile yönetimi kral'dan devraldı.

kamuoyuna italya’nın roma imparatorluğu'nun ihtişamlı günlerine geri döneceğine dair sözler veren mussolini, ülkede özgürlükleri ve sendikal hakları kısıtlayıp, lideri olduğu faşist parti’nin pozisyonunu sağlamlaştırmaya yönelik eylemlerde bulundu.

italya, 1940'ta nazi almanya’sının müttefiki olarak ikinci dünya savaşı’na girdi. iki ülke de savaştan yenilgiyle ve büyük zarar görmüş olarak çıktı. mussolini, komünistler tarafından kurşuna dizildi.

Mussolini (solda), Nazi Almanya'sının lideri Adolf Hitler ile birlikte.

[[Reuters]]

demokrasiye geçiş

1946 yılında yapılan referandumla monarşi resmen ortadan kaldırıldı ve cumhuriyet kuruldu.

ülkeyi cumhuriyet döneminde uzun süre yöneten hristiyan demokrat parti başta olmak üzere, genel olarak yolsuzluğun yoğun olduğu siyasi sistemi hedef alan ‘temiz eller’ operasyonu sonucunda, siyasi yapı 1990’larda köklü değişimlerden geçti.

italya, hristiyan demokratların dağılması sonrasında medya patronu silvio berlusconi’nin liderliğindeki merkez sağ veya merkez sol koalisyonlar tarafından yönetildi. 

2008 küresel ekonomik krizi, avrupa birliği'nin en büyük ülkelerinden biri olan italya'yı ciddi şekilde etkiledi. krizin derinleşmesi üzerine parlamentoda temsil edilen siyasi partiler, 2011'de ekonomist mario monti’nin, yokuş aşağı giden italyan ekonomisini toparlaması amacıyla başbakanlık görevine getirilmesi konusunda uzlaştılar. böylece italya, doğrudan halk tarafından seçilmeyen bir teknokrat hükümetinin idaresine girdi.

nisan 2013'te, seçimlerin ardından demokratik parti'nin başkan yardımcısı enrico letta yeni koalisyon hükümetini kurdu. ekonomik kriz, siyasi yapıda da istikrarsızlık getirmiş, hüküet kurma ve güvenoyu alma çalışmaları, seçimden sonra uzun bir süre devam etmişti. 

italya, ikinci dünya savaşı sonrasında başlayan soğuk savaş döneminde, doğu bloğu’na karşı 1949 yılında kurulan ve bugün misyonunu evrilerek sürdüren kuzey atlantik antlaşması örgütü’nün (nato) 12 kurucu ülkesi arasında yer aldı.

iki dünya savaşı yaşamış yaşlı kıtanın bir daha aynı duruma düşmemesi için oluşturulan ve bugünkü avrupa birliği’nin (ab) temellerini teşkil eden avrupa kömür ve çelik topluluğu ile avrupa atom enerjisi topluluğu’nun 1951 yılındaki kuruluşuna, almanya, hollanda, belçika, fransa ve lüksemburg ile birlikte katıldı. 

nükleer silahların yayılmasının önlenmesine ilişkin antlaşma’da imzası bulunan italya ayrıca avrupa konseyi, dünya ticaret örgütü, ekonomik kalkınma ve işbirliği teşkilatı, avrupa güvenlik ve işbirliği teşkilatı (agit), g8 ve g20 gibi uluslararası organizasyonların da üyeleri arasında bulunuyor. ülke, ikinci dünya savaşı'nın hemen ardından 1945'te kurulan birleşmiş milletler’in de kurucu üyelerinden. 

siyasi yapı

1 ocak 1948 tarihinde yürürlüğe giren anayasa’ya göre üniter bir devlet olan italya, yirmi bölgeye ayrılmıştır. bu bölgeler belirli ölçülerde kendi içinde özerktir.

yasama organı görevini üstlenen italya parlamentosu’nda, üyeleri beş yıl süre ile seçilen iki ayrı kanat bulunur. temsilciler meclisi alt kanadı, senato ise üst kanadı oluşturur. temsilciler meclisi’nin 630, senato’nun ise 325 üyesi vardır.

İtalya senatosundan genel bir görüntü.

[[Reuters]]

devletin başında bağımsız olarak görev yapan cumhurbaşkanı, yedi yıl koltukta oturmak üzere italya parlamentosu ile bölgesel temsilciler tarafından seçilir. sadece bir dönem görev yapabilen cumhurbaşkanı, hükümeti kurma görevini verir, başbakanı atar ve temsilciler meclisi'ni dağıtabilir. cumhurbaşkanının müsait olmadığı durumlarda, onun görevleriyle senato'nun başkanı ilgilenir.

ülkenin yürütme erki olan hükümetin başı olan başbakan (resmi adıyla bakanlar kurulu başkanı) ve bakanlar, cumhurbaşkanı tarafından atanır ve parlamento tarafından onaylanır. hükümet, ülkenin siyasi ve ekonomik gidişatını belirler, gerekli yasaları yasama organının önüne getirir.

italya’nın en üst düzey yargı organı olan anayasa mahkemesi ise 15 yargıçtan oluşur. dokuz yıl görev yapan üyelerin üçte biri cumhurbaşkanı, üçte biri parlamento, kalanı ise diğer mahkemelerin üyeleri tarafından seçilir.

ekonomi

hem satın alma paritesine, hem de sabit fiyatlara göre dünyanın en büyük 10 ekonomisinden biri olan italya, avrupa’nın ise almanya, fransa ve ingiltere’den sonraki en büyük dördüncü ekonomisidir.

ülke, ikinci dünya savaşı sonrasında başlayan büyük bir ekonomik gelişme ile başlıca sanayi ülkeleri arasına girdi. 2009 yılında başlayan küresel ekonomik krizden etkilenen italya, tasarruf paketleri ve dış borçlarla toparlanmaya çalışıyor. "avrupa'nın hasta adamı" olarak adlandırılan italya'da ağustos 2013 itibariyle işsizlik oranı % 12.2. bu oranın yarısını da genç nüfus oluşturuyor. 

para birimi olan euroyu kullanan ülkenin ekonomisi, bugün gsyih’sının yüzde 120’sini aşan kamu borcu ve yüzde 7’lere varan astronomik borçlanma faizleriyle zor günler yaşıyor.

kaynak: al jazeera ve ajanslar