ukrayna’ya bağlı kırım özerk cumhuriyeti, 16 mart pazar günü geleceğini belirleyeceği referanduma gidiyor. iki milyon civarında nüfusa sahip olan yarımada halkı, kiev yönetiminin ve batı’nın yoğun tepkilerine karşın rusya’ya katılma ya da ukrayna’yla devam etme arasında bir karar verecek. 

sabah saat 08:00’da açılacak olan sandıklarda oylama işlemi 20:00’ye kadar sürecek. sonuçlar 17 mart pazartesi günü açıklanacak. seçmenler oy pusulasındaki iki seçenekten birini işaretleyecek:

• kırım’ın rusya federasyonu’na bağlanmasını onaylıyor musunuz?
• 1992 kırım anayasası'nın yeniden yürürlüğe girmesini ve kırım'ın ukrayna'nın parçası olma statüsünü destekliyor musunuz?  

bu seçeneklere göre kırım'ın mevcut statüsünün korunması mümkün gözükmüyor. zira 1992 anayasası'na göre, kırım ukrayna'ya sadece özel anlaşmalarla bağlıydı ve bağımsızlığı deklare ediliyordu. yani oylamadan ikinci seçenek ağırlıkta çıksa bile, kırım önce bağımsızlığını ilan edip, daha sonra rusya'ya katılma başvurusunda bulunabilir. çünkü kırım'da yüzde 60'a varan bir rus nüfusu var. kiev bu nüfusun bağımsızlık ilanından sonra da rusya'ya katılmak isteyeceği görüşünde.

bir milyon 300 bin civarında seçmenin kayıtlı olduğu bölgenin yüzde 58’ini ruslar, yüzde 25’ini ukraynalılar, yüzde 13’ünü kırım tatarları, geri kalanını da diğer etnik gruplar oluşturuyor. 

al jazeera türk ekibi olarak yaklaşık iki haftadır, artık iyiden iyiye seçim havasına giren, meydanlarını referandum afişlerinin süslediği kırım’dayız. askeri gerginliğin arttığı bölgede bir tarafta rusya yanlılarının, bir tarafta ise ukraynalıların gösterilerine tanıklık ettik. bir başka tarafta ise sokaklara çıkmayan ancak her fırsatta anayurtlarının geleceğiyle ilgili seslerini yükseltmeye çalışan kırım tatarlarına kulak verdik.

sokak gösterilerinin son günlerde azaldığı ve 'kontrollü bir gerilimin' hakim olduğu başkent akmescit’te (simferopol) hem halk hem de siyasiler, beklentileri ve kaygılarıyla artık 17 mart sabahına odaklanmış durumda.

Kırımlı Tatarlar arasında endişeli bir bekleyiş sürüyor.

'yüzde 50 katılım bile kabul'

referandumu eleştiren tarafın en önemli gerekçesi, oylama kararının kiev yönetimi yok sayılarak 'meşru bir şekilde' alınmaması ve 'oldu bittiye' getirilmesi. 

ukraynalı siyaset bilimci dimitri omelçuk’la yaptığımız söyleşide, konu oylamanın şeffaflığıydı. 

“büyük bir tiyatro hazırlanmış. 10 kişiden 5’i oy verse bile oylamayı meşru sayacaklar. seçmen listeleri son derece şüpheli, hiçbir şeffaflık yok. insanların listelerde isimlerini kontrol etmeleri için sadece bir gün tanınıyor. daha da önemlisi rusya’dan gelen 12 gözlemci dışında, referandumu takip edecek doğru dürüst, uluslararası gözlemci heyetleri yok.”

kırım tatarları boykotta kararlı

referanduma katılım oranı şimdiden merak konusu. sandığı boykot etme kararı alan kırım tatarları'na, moskova yönetimi, kırım parlamentosu'nun ve kültürel ve siyasal haklarının korunması konusunda bazı anayasal garantiler verileceğini açıkladı. bunlar arasında kırım tatarları'nın dilinin rusça ve ukraynaca ile beraber resmi dil olması, yasama ve yürütme organlarında orantılı olarak temsil edilmesi, yeni oluşturulacak parlamentoda sandalyelerin en az yüzde 20'sinin kırım tatarları'na verilmesi bulunuyor. ayrıca devletin her düzeyinde orantılı olarak temsil edilecekleri ve tatar yerleşim yerlerinin sonradan değiştirtilen isimlerinde yine eskiye dönülmesi sözleri var.    

Tatar meclis üyesi Osman Topal Rusya'ya karşı güven sorunu olduğunu söylüyor.

ancak rusya’ya güven konusunda bu cephede şüpheler ağır basıyor. 33 sandalyeli kırım tatar milli meclisi üyelerinden osman topal, bunun nedenini hem tarihe hem de son referandum sürecinde yaşanan tek taraflı politikaya dayandırıyor.

Tatar toplumunun üyelerinden İrfan Fevziyevi'in kaygısı güvenlik konusunda.

referandumun nabzının daha çok sokakta attığını bilerek kentin merkezi noktalarına yöneliyoruz. hemen herkes ekonomik sıkıntılardan şikayetçi ve referandum sonrasını düşünüyor.

ancak tatar toplumunun üyelerinden irfan fevziyevi'in kaygısı güvenlik konusunda.

“birçok akrabam ukrayna’ya gitti son günlerde. benim de uçak biletim hazır, ailemle birlikte 18 mart’ta buradan ayrılacağız. bir süre türkiye’deki yakınlarımızın yanında kalacağız. gelişmelere göre ne yapacağımıza karar vereceğiz.”   

pavlenka caddesi'nde görüştüğümüz, toplumun varlıklı kesimini temsil ettiği belli olan yulia pavlama'ya ise referandum sonrası nasıl bir kırım beklediğini soruyoruz. 

Yulia Pavlama ekonomik istikrarsızlığın bitmesini istiyor.

“bence yakın zamanda olumlu hiçbir değişiklik olmayacak. kırım’ın ukrayna’da kalmaması için her türlü düzen hazırlanmış zaten. ama kırımlı siyasetçilerin hesapları şaşabilir, bekledikleri gibi rusya’ya bağlanabilecekler mi acaba, emin değilim.”

çerkov vladimiroviç’e referandum kampanyasının yapıldığı bir panonun önünde rastlıyoruz. panoda ukrayna’yla rusya arasındaki memur ve emekli maaşları, akaryakıt ve gıda fiyatları kıyaslanıyor. yazılanların ikna edici olup olmadığını soruyoruz.

Yıllarca Rusya'da çalışmış olan Çerkov Vladimiroviç ekonomik istikrar istiyor.

“burada yazılanlar bence son derece normal, rusya’nın ekonomik gücüne inanıyorum. kırımlıyım ama uzun yıllar rusya’da çalıştım, aradaki farkı görebiliyorum. daha sonra buraya döndüm ve kendi küçük şirketimi kurdum ama yıllardır sıkıntıdan başka bir şey yaşamıyoruz. ekonomik istikrarsızlık bitsin istiyorum artık. bütün sorun kiev’den kaynaklanıyordu, yanukoviç ya da yeni yönetim fark etmez. ukrayna, kırımlıları hep yarı yolda bırakıyor. ama rusya kendi halkına böyle bir şey yapmaz.”

Valentina Pavlovna emekli maaşını doğru dürüst alamamaktan şikayetçi.

valentina pavlovna ise emekli maaşını doğru dürüst alamamaktan şikayetçi.

“sabahtan beri bekliyorum, paramın ancak yarınısı alabildim, diğer yarısını belki yarın vereceklerini söylediler. günlerdir bunun gibi sıkıntılar yaşıyoruz. bu belirsizliğin bitmesi için referandumu bekliyorum, provakasyonlar olmazsa huzura ereceğimize inanıyorum.”  

özellikle devlet bankalarında yaşanan para sıkıntısı bize iletilen şikayetlerin dışında, günlerdir şubelerin önünde tanık olduğumuz uzun kuyruklardan da anlaşılabiliyor.

'moskova'dan güvence aldık'

bölgededeki rusya yanlıları ise referandumdan istedikleri gibi sonuç çıkarsa sorunların biteceğine inanıyor. ancak rusya’nın kendilerini yarı yolda bırakmasından endişe edip etmediklerini sormak için iktidarda olan rusya birliği partisi milletvekillerinden vladimir nikolayeviç kliçnikov’la buluşmaya gidiyoruz. sorumuzun yanıtı şöyle :

“bütün kırım olarak bu referandum zeminine hazırlanırken rusya’dan bir cevap almamız gerekiyordu. bu nedenle benim de aralarında olduğum bir grup delege moskova’yı ziyaret ettik, putin yönetimiyle görüştük. kırım’daki referandumdan rusya’ya bağlanma kararı çıkarsa, moskova üzerine düşeni yapmaya hazır olduğunun garantisini verdi. halkımızı riske atacak, onları yarı yolda bırakacak bir sürecin içine girmedik.”

Rusya yanlısı milletvekili Vladimir Kliçnikov.

kliçnikov. referandumdan rusya'ya bağlanma kararı çıkarsa bölgedeki ukranya askerleriyle ilgili planı ise şöyle anlattı:

“referandum sonrası ukrayna askerleri isterlerse güvenli bir şekilde kırım’dan ayrılıp ukrayna ordusuna hizmet etmeye devam edebilir. buna saygımız var, onların güvenliğini sağlayacağız. kalmak isteyen olursa, onlara da kapımız açık, şu an kurulma aşamasında olan ve rusya’yla görüşmelerini sürdürdüğümüz kırım ordusuna hizmet etmek isteyen varsa seve seve değerlendiririz.”

referandum yaklaştıkça bölgede güvenlik de üst düzeye çıkarıldı. rusya askerleri yerleşim bölgelerinde fazla göze çarpmıyor. ukrayna'da iktidar değişimin ardından lağvedilen özel polis birliği 'berkut' üyeleri önemli noktalara yerleştirilmiş durumda. 

referandum sonrası ne olur bilinmez ancak akmescit'te sokaklar şu an için sakin. şimdiye kadar bir çatışmanın yaşanmadığı başkentte bu durumun referandum sonrası da devam etmesi herkesin ortak dileği.

kaynak: al jazeera