malatya devlet hastanesi çocuk ergen psikiyatri uzmanı dr. meryem özlem kütük ve ekibi bir yıldır malatya beydağı konaklama tesisleri’nde kalan suriyelilere psikolojik destek vermekle görevli.

malatya valiliği, kamu hastaneler birliği ve afad'ın ortaklaşa yürüttüğü çalışma kapsamında bir yıldır kamptaki 13-18 yaş arasında  610'u kız bin 149 çocuğa destek veriliyor.

kütük özellikle suriye'de erken yaşta evlendirilen ve savaş nedeniyle türkiye'ye kaçan kız çocuklarıyla ilgili çalışmalar yapıyor.

geçen hafta kadın ve demokrasi derneği kadem'in gaziantep'te düzenlediği 'savaşın mağduru kadınlar' konulu panele katılan kütük, kampta kalan suriyeli kadın ve kız çocuklarıyla ilgili tespitlerini al jazeera türk’e anlattı.

kampta kalanlara psikolojik destek veriyorsunuz. bu proje nasıl hayata geçti, siz nasıl dahil oldunuz?

malatya valiliği ile kampta kalan suriyelilerle ilgili çalışma planı kapsamında çalışmalara başladık. valilik yetkilileri 'ciddi bir erken evlendirilme sorunu olduğunu, bu konuya eğilmemiz gerektiğini" söyledi. ben de ne yapabilirim diye bir ön çalışma yaptım. al jazeera’nin lübnan’da evli kız çocuklarıyla ilgili röportajını okudum. o haber beni çok etkiledi. o çocukların yaşadıkları, hem savaş mağduru olmaları hem de çocuk yaşta anne olmaları, kadın olarak evi sırtlamaları... bunun üzerine evli çocuklarla şubat ayında çalışmaya başladık. şu ana kadar evli 54 kız çocuğu tespit edebildik. ardından ruhsal anlamda yardımımıza ihtiyacı olan kızlarla görüştük.

kaç yaşında evlendirilen kız çocukları gördünüz?

yaş aralıkları genelde 13-18'di. tabii bunlar bizim tespit edebildiklerimiz. çünkü kampta türkiye cumhuriyeti yasaları geçerli. onlar da yasalarımızı biliyorlar, bunu bildikleri için de yaşlarını saklıyorlar. asıl hazin olan tarafı, 54 kız çocuğunun 46 çocuğu var. çalışma sürecinde gelişimsel testlerini ve ruhsal değerlendirmelerini yaptık. sonuç içler acısı. çocuk annelerin çocuk bakımı ile ilgili hiçbir bilgilerinin olmadığını gördük.

evlendikleri kişilerin yaş ve eğitim durumları nasıldı?

eşlerin yaş ortalaması 24-27 yaş arası. karı kocalar arasındaki yaş farkı 6 ile 8 arasında. ve bu eşlerin arasında hâlâ eğitimine devam edenler de var. mesela ikisi okuyor. 

kampta bu kız çocuklarına yönelik ne tür çalışmalar yaptınız ?

çocuk gelişim uzmanlarımız annelere çocuk bakımı hakkında bilgiler verdi. çünkü 46 çocuğun 6’sında çok ciddi gelişimsel gerilik tespit ettik. bir çocukta post travmatik stres bozukluğu, bir çocukta ise dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu tespit edildi. tabii birtakım şeylerin eksik yapılmasından, ilgi ve alâkanın az olmasından kaynaklanıyor bu sorunlar. işin en acı tarafı bu. çünkü anneleri de çocuk. 14 yaşında ve çocuğuyla ne yapacağını bilmiyor. nasıl anne olacağını da bilmiyor. işin bir diğer acı tarafı da bu 54 kızımızın sadece 22’sinin annesi ve babası malatya’daki kamptaydı. diğerleri farklı kamplardaydı. yani onlara yol gösterecek kimsesi yok. tabii o çocuk da bildiği kadarıyla çocuk büyütmeye çalıyor. çocuk annelerin 24'ünün annesi okuryazar da değil. sadece birinin annesi üniversite mezunu.

doğum kontrolü kullanıyorlar mıydı?

doğum kontrol yöntemleri ile ilgili ciddi sıkıntıları var. istatistiksel olarak 43 kız doğum kontrol yöntemini biliyor, ancak 28'i doğum kontrol yöntemi kullanıyordu. 11'inin bu konuda hiçbir fikri yoktu. 11 annenin düşük, birinin de kürtaj öyküsü vardı. beş anne ise isteyerek hamile kalmamıştı. hem eğitimlerinden hem de muhafazakâr çevrelerden geliyor olmalarından kaynaklanan sıkıntılar yaşanıyor. doğum kontrolleri ile ilgili eğitici kurslar verdik. 15 yaşında üç çocuğu olan anneler vardı. bu eğitimlerde de sorunlarla karşılaştık. kimi doğum kontrollerine itiraz etti. bize ‘hayır biz kullanmayız, bizim bir an önce çoğalmamız lazım. biz artmalıyız ki gidip savaşacak asker yetiştirelim’ diyenler oldu. tabii bu durumda onları incitmeden yardımcı olmaya çalışıyoruz.

kızlar zorla mı evlendirilmişler?

kızların 21'i savaş sırasında ailelerin isteği üzerine evlenmiş. kızların çoğu normalde okula devam eden ve savaş nedeniyle evlendirilen çocuklar. 

aileleri ile de görüştünüz mü? nasıl savunuyorlar bu evlilikleri?

evet, aileleriyle görüştüğümüzde de kendilerine göre mantıklı sebepleri var. ‘biz kızlarımızı başka türlü koruyamazdık’ diyorlar. yani bir erkeğe emanet etme ihtiyacı hissediyorlar. çoğu aile ‘kızları kaçırıyorlardı, tecavüz ediyorlardı, cinsel tacizde bulunuyorlardı. yolda günlerce yürüdüğümüz zamanlar oluyordu ama kocası olanlara, evli olanlara dokunmuyorlardı’ şeklinde açıklamaları oluyordu. bu nedenle de özellikle akrabaları ile evlendiriyorlardı. 

kimlerle evlendiriliyorlar? türklerle mi, suriyelilerle mi?

türkiye’ye gelmeden suriye’de genellikle akrabalarıyla evlendirilmişler. 24'ü akrabaları ile evlendirilmiş. bir kız kumaydı. ailesi kampta olmayan kızların bize söyledikleri şuydu: 'bizi evlendirdiler çünkü bizim kaçmamızı istiyorlardı. annem, babam çok yaşlıydı. kaçamazdı. onlar köyde kalmaya devam ettiler. beni de amcamın oğluyla evlendirdiler. biz kaçtık.'

tedavi sürecinde dil ve kültür farklılığı sorun oldu mu?

90'a yakın çevirmenimiz vardı, fakat benim söylediklerimin ne kadarının onlara gittiğini, onların söylediklerinin ne kadarının bana geldiğini bilmiyordum. bu fiziksel muayene gibi değil. duygusal bir muayene... kültürel anlamda da başta konuşturmakta çok zorlandık. en başta bizim çevirmenimiz erkekti. elimizde olan imkân o kadardı. çok zorlandık. başlarından geçeni başlarda anlatmak istemediler. sonra alıştılar.

kampta kalan kadınların ne tür psikolojik sorunlarını gözlemliyorsunuz?

kadınlarda depresyon, uyku bozukluğu, sürekli olarak ağlama oluyor. sık karşılaştığımız şikâyetlerden biri ‘ben sürekli, gün boyu ağlıyorum ne yapmalıyım’ şeklinde. hamile olanlar var, ilaç tedavisi de uygulayamıyoruz. 26 kızda post travmatik stres bozukluğu, birinde major depresif bozukluk, dördünde özgül öğrenme güçlüğü tespit ettik.