irak’ta 30 nisan 2014’te aynı günde iki ayrı seçim yapıldı. biri ülke genelinde bağdat’taki parlamento içindi. diğer seçimse irak kürdistan bölgesel yönetimi’nde (ikby) dokuz yıldan beri yapılamayan vilayet meclisi seçimiydi. seçimler hem irak’taki iç dengeler, hem de kuzey irak’taki siyasal dönüşüm açısından büyük bir anlam ifade ediyor.

seçim sonuçları henüz resmi olarak ilan edilmemiş olsa da irak basınında seçim sonuçlarına ilişkin ilk sonuçlar açıklanmaya başladı. bu sonuçlar bağdat’ta yazın çok sıcak geçeceğini ve hükümet kurma çalışmalarının sonbahardan önce sonuçlanmayacağını gösteriyor. öte yandan kuzey irak’ta ise yerel siyasetin daha da çetrefil hale geleceğini söylemek hiç de yanlış olmaz.

kuzey irak’ta iki sandık

30 nisan günü ikby’deki üç vilayette (duhok, süleymaniye ve erbil) vatandaşlar iki ayrı sandığa oylarını attılar. bir yandan bağdat’a gönderecekleri parlamenterleri seçen kürtler, diğer yandan yerel yönetimler için tercihlerini yaptılar.

şimdilik erbil ve süleymaniye’deki siyasi ortamlara bir sessizlik hâkim. erbil gecelerinde hâlâ bazı kürdistan demokrat partisi (kdp) destekçilerinin seçim kutlamaları yaptığı görülüyor. ancak seçimden sonraki ilk günlerle kıyaslandığında bu, çok küçük çaplı kalıyor. partilerin seçim ofisleri hummalı bir çalışma içinde kaç sandalye çıkaracaklarına dair son çalışmalarını tamamlıyor. süleymaniye’de ise seçim sonrası ilk günlerdeki heyecan artık gözlemlenmiyor.

iraklı kürtler için vilayet meclisi seçimi, irak parlamentosu seçiminden çok daha önemliydi. bunu seçim kampanyaları için asılan afişlerden ve gösterilen adaylardan anlamak mümkün.

yerel seçimi ön plana çıkartan iki olgu bulunuyor:

kuzey irak’ta sekiz ay önce yapılan seçimden sonra hâlâ bölgesel hükümet kurulamadı. neçirvan barzani’nin geniş kapsamlı bir koalisyon hükümeti kurma çabaları özellikle goran (değişim) hareketi ve kürdistan yurtseverler birliği (kyb) arasındaki anlaşmazlık nedeniyle tıkandı. resmi olarak ilan edilmese de tüm siyasi taraflar ikby’deki hükümetin 30 nisan seçim sonuçlarının işaret edeceği dengeye bağlı olduğunu düşünüyordu. bu nedenle hükümetin ilan edilmesi seçim sonrasına ertelenmişti.

yerel seçimi öne çıkartan ikinci olgu ise süleymaniye valiliği’nin kimin eline geçeceğiydi. bölgede ikinci parti konumuna yükselen goran, kalesi olarak gördüğü süleymaniye’de valiliği elde etmek istiyordu.

kdp yine seçimleri açık ara bir galibiyetle tamamladı. ancak ikby’deki seçim sonuçları 2013 eylül’ündeki ikby parlamento seçimlerinde hüsrana uğrayan kyb’nin yabana atılamayacağını gösterdi. kyb oylarını yaklaşık yüzde 5 artırarak kendisi için önemli bir başarı yakaladı. bu sonuç erbil’de kurulacak hükümetin kyb’yi ihmal edemeyeceğini gösteriyor.

kyb’nin oylarını artırmasının nedenleri muhtelif. seçim kampanyası sürecinde liderlik mücadelesi devam eden ve dağınık bir görüntü çizen kyb’deki bu oy artışını bazı çevreler seçimdeki usulsüzlüklere bağlarken pek çok kişi de goran’ın yaptığı hataların kyb’ye yaradığını düşünüyor.

şurası açık bir gerçek ki; kyb ile goran’ın tabanları birbirine büyük paralellikler arz ediyor. her ikisi de kdp’ye karşı açık tepki duyan bir tabana sahip. bu nedenle kdp ile işbirliği yapan partiden desteğini çekiyor. 2013’te goran’ın yükselişinde kyb-kdp ittifakına yönelttiği eleştiri nasıl önemli bir rol oynadıysa bu sefer goran ve kdp’nin hükümet konusunda anlaşması kyb’ye yaramış görünüyor.

sonuç olarak, kdp, ikby’de açık olarak en önemli siyasi güç olma konumunu koruyor. goran ve kyb’nin ikincilik yarışı ise kızışmış durumda. bu noktadan sonra kdp’nin tavrı büyük ölçüde belirleyici olacak. özellikle goran’ın çok önem verdiği süleymaniye valiliği makamının anahtarı kdp’nin elinde.

mevcut sonuçlara göre 31 sandalyeye sahip olan vilayet meclisi’nde goran 13, kyb 10, kdp 3 ve islami partiler 4 sandalye kazanacak. salt çoğunluğun valiyi belirlemeye yeterli olduğu sistemde kdp’den ve goran'la sorunlu olan islamcı partilerden destek alabilecek olan kyb’nin süleymaniye valiliğini alması zor görünmüyor.

kürtler için parlamento seçimi ise başka anlamlar ifade ediyor. tüm bölgelerden gelen ilk seçim sonuçları kürtlerin toplamda 60 kadar sandalyeye sahip olacağını gösteriyor. bir haftadır görüştüğümüz tüm kürt yetkililer, bağdat’ın ayrı bir önemi bulunduğunu ve aralarındaki tüm farklılıklara rağmen hükümet kurma sürecinde ortak hareket edeceklerini söylediler.

Sonuçların ardından Maliki'nin üçüncü dönemde de başbakanlık koltuğuna oturması bekleniyor.

[[Fotoğraf: AP-Arşiv]]

dolayısıyla birlikte hareket eden bir kürt ittifakı bağdat’ta nuri maliki’den sonra ikinci büyük blok olmaya aday durumdadır. şiiler arasında bir ittifak sağlanamaması halinde hükümetin anahtarının kürtlerde olacağı anlamına geliyor.

irak’ta hükümetin kuruluş süreci

irak’ta genel seçim sonuçları henüz belli değil. irak yüksek seçim komiserliği seçim sonuçlarının ancak mayıs sonunda ilan edilebileceğini açıkladı. bunun en önemli nedeni çok sayıda itirazın bulunması. itiraz edilen sandıklar yeniden sayıldığından süreç çok yavaş işliyor ve neredeyse her sandığa birden fazla kez itiraz ediliyor.

ancak yerel gözlemcilerden alınan ilk sonuçlar başbakan nuri maliki’nin kanun devleti koalisyonunun önde gittiğini gösteriyor. fakat şu anki sonuçlar maliki’nin seçimden önce defalarca dile getirdiği çoğunluk hükümetini kurmak için yeterli olmayacaktır. nitekim, maliki’nin son birkaç gün içinde söylem değiştirdiği ve “çoğunluk hükümeti” yerine “ortaklık hükümeti”nden bahsettiği görülüyor.

ibrahim caferi ve nuri maliki’nin seçimden hemen sonraki iran ziyaretleri ile şii araplar arasındaki ikinci büyük güç olan irak islami yüksek konseyi (iiyk) lideri ammar hekim’in söylemleri de 2010 seçimine benzer bir senaryonun yaşanacağını düşündürüyor. dört yıl önceki seçimlere şii araplar ayrı listelerle girmişler, seçimden sonra hükümet kurmak için önce kendi aralarında birlik sağlamışlardı. maliki’nin ortaklık hükümeti söylemi, tüm partilerle tek tek pazarlık yapmak yerine önce şiiler arasındaki birliği sağlamaya yöneleceğini gösteriyor.

maliki seçimden birinci çıkacak olsa da başbakanlığı elde etmekte zorlanacak. çünkü en büyük itiraz yine şii araplardan geliyor. hem iiyk hem de mukteda sadr’a bağlı ahrar hareketi, maliki’nin üçüncü dönemine şiddetle karşı çıkıyor. parlamentodaki güç dengesi ve irak siyasetinin doğası maliki’yi önce bu iki partiyi ikna etmeye itecektir. matematiksel olarak mümkün olsa bile bu iki partiyi dışlayarak bir hükümet kurması mümkün görünmüyor.

sünni arapların seçimden büyük bir koalisyon çıkaramaması ve kürtler ile sünni araplar arasındaki cumhurbaşkanlığı sorunu ise maliki’yi tamamen dışlayarak bir hükümet kurulmasını imkânsız hale getiriyor.

hükümeti kuracak olan taraflar, başbakanlık, cumhurbaşkanlığı ve meclis başkanlığı makamlarını bir paket içinde tartışıp karara bağlayacaklardır. dolayısıyla, hükümetin kurulması sadece alınan oylara değil, aynı zamanda tarafların birbirlerini ikna gücüne bağlıdır.

maliki, sekiz yıl içinde devlet içinde sahip olduğu güç ve hâlâ şii araplar arasında en büyük siyasi grup olması nedeniyle dışlanamayacak kadar önemli bir aktör. bu nedenle tüm itirazlara rağmen başbakanlığın en önemli adayı halen nuri maliki’dir.

ancak son yıllardaki tüm tecrübeler irak hükümetinin sadece bağdat’taki pazarlıklar sonucunda belirlenmediğini ortaya koyuyor. bölge ülkelerinin ve abd’nin onayını almayan bir hükümetin kurulması son derece güç. irak’taki tüm siyasi aktörler de bunun farkındadır. bu nedenle hükümetin kurulması uzun bir süre alacak gibi görünüyor.

irak’ta 2010 seçiminden sonra hükümetin kurulması dokuz ay sürmüştü. bu seçimden sonra da hükümetin kurulmasının aylar sürmesi şaşırtıcı olmamalıdır. bu süre zarfında ülkenin temel sorunlarının nasıl çözüleceği ise belirsizliğini koruyor.

serhat erkmen, ahi evran üniversitesi uluslararası ilişkiler bölümü öğretim üyesi ve 21.yy türkiye enstitüsü ortadoğu ve afrika masası başkanı. ümit özdağ ve sedat laçiner ile birlikte 'irak krizi (2002-2003)' kitabını derleyen erkmen, 21. yüzyılda sosyal bilimler dergisi'nin editörlüğünü yürütüyor.

twitter'dan takip edin: @serhaterkmen

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera'nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.