soçi’de düzenlenen 22. kış olimpiyatları sona yaklaşıyor. seksen sekiz ülkeden gelen yarışmacılar atletizmdeki hünerlerini sergileyip dünyanın dört bir yanından izleyicileri sevinçlerine, heyecanlarına ve üzüntülerine ortak ederken, rusya üzerinden sert tartışmalar yürüyordu. hakkındaki eleştirilerin gırla gittiği 2014 soçi olimpiyatları, görünüşe göre ev sahibine özel bir şekilde siyasete batmış durumda. bununla birlikte, varsayılan bu sapma, ancak geçmiş olimpiyat oyunları'nın siyasi mazlumluğu ile mümkün.

rusya'ya yöneltilen eleştirilerin haklı olduğuna şüphe yok. olimpiyatlar için böyle fahiş bir fatura çıkarılmasının, olimpiyat köyü'ndeki eksikliklerin ve elbette rusya'nın eşcinsellik karşıtı yasalarının pek bir mazereti olamaz. bunlara ek olarak bir de yaygın yolsuzluk sorunu, yerli halkın yerinden edilmesi, koruma altındaki alanlarda yapılan tahribat ve güvenlik tehditleri var. devlet başkanı vladimir putin, olimpiyat oyunları sayesinde rusya imajının iyileşeceğini umarken, kendisini artan eleştirilerin odağında buldu.

sürecin böyle dikkatli bir biçimde incelenmesinin önemi inkar edilemez. olimpiyat oyunları ev sahipliğinin altında yatan koşul ve sorunları görmezden gelmek, haberlerin doğruluğuna ve spor camiası dışında durumdan etkilenenlerin tümüne zarar vermek demektir. sonuçta böylesine büyük çaplı bir etkinliğin, öncelikler, yerli halkın umursanmaması ve genel çekişmeler gibi sorunlar yaşanmadan gerçekleşmesi tek kelimeyle imkansız. soçi olimpiyatları'nda bunun açığa çıkarılması son derece önemli taşımakla beraber, insan bu eleştirilerin geçmişteki olimpiyat oyunları'nda nerede olduğunu sormadan da edemiyor.

olimpiyatlar ve azınlıklara yönelik kötü muameleler

örneğin 21. kış olimpiyatları'nı ele alalım. nispeten mütevazı bir ülke olan kanada'daki olimpiyat oyunları'na dair tüm ana akım eleştiriler lojistik hatalara odaklanmıştı. kimileri tarafından "olimpiyat tarihinin en kötü örneği" olarak nitelendirilen 2010 vancouver olimpiyatları, esasen binlerce biletin iade edilmesi, yeterince kar yağmaması, olimpiyat ateşi çevresindeki güvenlik ve tabii gürcü kızakçının trajik ölümü ekseninde eleştirildi.

rusya'nın karşı karşıya olduğu siyasi sorunlar, vancouver'daki organizasyon sorunlarının kat be kat üzerinde olsa dahi, vancouver olimpiyatları'ndaki en büyük sorun lojistik zafiyetiymiş gibi davranmak da, kanada'nın zorunlu göç ve insan hakları ihlalleri konusundaki kendi kirli geçmişini görmezden gelmek anlamına gelir.

2010 vancouver olimpiyat oyunları hazırlık sürecinde ve esnasında, birçok yerli grup ve yandaşları, oyunlar'ın "çalınmış" topraklar dedikleri yerde oynanmasını protesto etti. zira vancouver'ın bulunduğu britanya kolumbiyası'nın çoğunluğu, büyük ölçüde ilgili herhangi bir anlaşmanın yokluğundan dolayı teslim olmamış yerli toprakları konumunda.

dolayısıyla hem kanada yasalarına hem de uluslararası yasalara göre, britanya kolumbiyası yasadışı bir işgal sahası olarak varlığını sürdürüyor. 2010 olimpiyat oyunları, topraklarının daha da ellerinden alınmasına ve yerlilerin haklarının görmezden gelinmesine öfkelenen binlerce insanın itirazına (protesto kampanyasının orijinal ingilizce metni) rağmen yapıldı. kuzey amerika'daki yerlilerin iddialarının ana akım kesimler tarafından genellikle dikkate alınmaması olağanken, soçi'deki benzer iddialara ilişkin haberlerin takip edilmesi ilginç.

soçi'nin yerlileri olan ubıhlar ile bağlı bulundukları çerkes topluluğu, rus hükümetinin baskıcı ve dışlayıcı politikalarına maruz durumda. aslında soçi olimpiyatları, tarihteki en büyük çerkes katliamının yaşandığı yerde ve üstüne üstlük katliamın 150. yıldönümü (protesto kampanyasının orijinal ingilizce metni) ile aynı tarihlerde düzenleniyor. protesto konusu olan bir diğer mesele de, çerkesler'in tanınmasını isteyenlerin ülke içinde dikkate alınmamaları. lakin söz konusu kesim, batı medyasının biraz ilgisini çekmeyi başardı ki, meselenin, abd'de bu yılki olimpiyatları yayınlayan nbc kanalı dahil başlıca haber kuruluşları tarafından ele alındığını görmek ümit verici bir gelişme.

vancouver olimpiyat oyunları'nda ise yerli halkın bahsinin geçtiği tek yer, törende yerli kültürlere de sembolik olarak yer verilmesine dair övgülerdi. katliama, süregelen hak ihlallerine ve kanada'daki yerli halkların bağımsızlıktan mahrum oluşuna dair tek bir bahis bile ana akımda yer almadı. oysa rusya söz konusu edildiğinde bu tür eleştirilere daha büyük bir heves bulunduğu görülüyor.

eşcinsellik karşıtı yasalar sadece rusya'da mı var?

aynı heves, reşit olmayan kişiler nezdinde eşcinselliğin teşvik edilmesini yasaklayan rus yasaları ile ilgili eleştirilerde de mevcuttu. bunun bariz şekilde sorunlu bir yasa olması bir yana, aleyhinde yürütülen küresel çaplı protesto da enteresan. gökkuşağı renklerinde bayraklar açan hükümetlerden, konuya özel bir anı logosu hazırlayan google'a kadar, bu tür bir yasanın kabul edilemez olduğuna dair yaygın bir mutabakat var gibi görünüyor. abd başkanı barack obama da, rusya'da eşcinselliğin özendirilmesini yasaklayan kanuna atıfta bulunarak, "eşcinsel ve trans bireylere, onları sindirecek veya onlara zarar verecek biçimde muamele etmeye çalışan ülkelere tahammülünün olmadığını" ifade etti.

halbuki abd'nin sekiz eyaletinde, rusya'dakilere dikkat çekici derecede benzer yasalar yürürlükte. halk arasında "no homo promo" (eşcinsellik promosyonuna hayır) olarak anılan bu yasalar, eşcinselliğin savunulmasını ya da normalleştirilmesini yasaklıyor. bahsi geçen eyaletlerden biri de 2002 olimpiyat oyunları'na ev sahipliği yapan utah. texas ve alabama gibi diğer eyaletler ise, rusya'nın da ötesine geçip, anayasaya aykırı olduğu halde çocuklara eşcinselliğin suç olduğunun öğretilmesini emrediyor.

aslına bakılacak olursa, yüksek mahkeme'nin 2003 yılındaki iptal kararına rağmen, abd'nin 14 eyaletinde halen resmi olarak "homoseksüellik karşıtı" yasalar mevcut. mevzubahis yasa hükümleri, homoseksüelliği yasaklayarak muhtemelen rusya'dan da ilerisine geçiyor. homofobiyi yaptırımlarla destekleme konusunda ne rusya ne de abd mazur görülebilir, fakat iş uluslararası eleştirilere gelince açık bir çifte standart olduğu da ortada.

soğuk savaş hassasiyetleri mi devrede?

2014 soçi olimpiyat oyunları'nın öncekilerden çok daha fazla siyasileştirilmesi tuhaf bir hadise. ağır faturaları ve kurumsal sponsorları ile – ev sahibi kim olursa olsun – tüm olimpiyatlar nitelik olarak siyasidir. putin, soçi olimpiyatları ile ilgili eleştirileri soğuk savaş hassasiyetinin bir sonucu oldukları gerekçesiyle reddetti. putin her ne kadar bu tip meselelerde yan çizmesi, uluslararası anlaşmalara yönelik kayıtsızlığı ve diktatör karakteri ile kötü bir üne sahip bulunsa da, bu konuda haklı olabilir.

rusya'yı insan haklarını aşırı derecede hiçe sayan bir ülke olarak resmetme hamlesi, belki de daha geniş çaplı bir hikayenin belirtisi. neticede, soğuk savaş günlerine dair bu hatırlatma, açılış törenine dair eleştirilerde ve hatta hokey müsabakaları ile ilgili tartışmalarda bile aşikardı. ayrıca kendisini daha demokratik addeden batı, kendi imzasını taşıyan hak ihlalleri ve demokrasi dışı uygulamalar konusunda daima rahat bir manevra alanına sahip oldu. soçi'deki yüksek güvenlik maliyetinin, vancouver'daki 1 milyar doları bulan güvenlik faturasından; ailelerin soçi 2014 için yerlerinden edilmelerinin ise ingiltere'deki sosyal konut sakinlerinin 2012 londra yaz olimpiyat oyunları için evlerinden çıkarılmalarından daha affedilemez görülmesinin nedeni de bu.

rusya, kendisine yöneltilen eleştirileri hak ediyor. insani ve sivil hak ihlalleri açısından (belki bir tek 2008 yaz olimpiyat oyunları'nın ev sahibi pekin hariç) genellikle son dönemdeki diğer ev sahibi ülkelere kıyasla çok daha vahim durumda olduğu yadsınamaz bir gerçek. etnik temizliğin ya da homofobik yasaların hiçbir gerekçesi olamaz. ancak bu tür eleştiriler, siyasi fırsatçılık yerine gerçekten de manevi bir öfkeye dayanıyorsa, insan soçi olimpiyatları'nın niçin bu bakımdan fevkalade siyasi ve emsalsiz görüldüğünü merak etmeden duramıyor.

kanada'nın toronto kentinde dünyaya gelen safiah chowdhury, queen's üniversitesi'nde siyaset bilimi öğrenimi gördü. 2010-11 döneminde okulun öğrenci birliği (alma mater society) başkanı olarak görev yaptı. sosyal politikalar, vatandaşlık ve temel haklar gibi konulara odaklanan chowdhury, oxford üniversitesi'nin oriental studies bölümünde master çalışmalarını sürdürüyor.

twitter'dan takip edin: @safiahc

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.