Görüş
Suriyeli sığınmacılar ve dönüş hakkı
Suriyeli sığınmacıların sayısı iki milyona ulaşırken, uluslararası toplum atalet durumunu yenemiyor.
bm'nin son raporlarına göre suriyeli sığınmacıların sayısı yaklaşık 2 milyona ulaştı. komşu ülkelere girişlerin farklı gerekçelerle engellenmesinden ve kendi bölgelerindeki askeri operasyonların artmasından dolayı, ürdün, türkiye ve irak sınırlarında mahsur kalan yüzlercesi de geri dönemiyor.
2013 yılı başından itibaren ürdün, günlük olarak bin ila 3 bin arasında suriyeli sığınmacıyı kabul ediyordu, ancak son dönemde sınır geçişlerinde getirilen idari ve hukuki zorluklardan dolayı bu sayılarda büyük bir düşüş yaşandı. türkiye ve irak sınırlarında da benzer bir durum söz konusu: esed'in milislerinin, varil bombalarının ve savaş uçaklarının ateşinden kaçanlar ülkeyi terk etmek zorunda kaldı.
peki, bu siyasi çaresizlik ve uluslararası atalet gölgesinde suriye içindeki ve dışındaki sığınmacıların geleceği ne olacak? uluslararası toplum, 2,5 yıldır gelişigüzel tutuklamalara, sistematik öldürmelere ve soykırıma maruz kalan, amaçsız şekilde dışarıya sığınan suriye halkının sıkıntısına adil bir çıkış yolu bulmak için rusya diplomasi engelini, iran güvenliğini ve suriyeli milis güçlerini aşmakta aciz kaldı.
dışarıdaki suriyelilerin (muhalefetten, bunların iktidar ve sistemlerinden uzak durarak) bu sığınmacıların sıkıntılarının sonlandırılması yollarının temin edilmesindeki rolleri nedir? kendi topraklarında saygın, güvenli ve doğal yaşam hakkının ihlalinden dolayı zorunlu olarak yeryüzünün çeşitli yerlerine yayılmış bu kimseleri geri döndürmenin en iyi yolu nedir? ayrıca bu dönüşün gerçekleşmesine destek olacak araçların yapısı nedir?
güney bölgesinde devrimi destekleyen birçok güçle, etkin siyasi kurumlarla ve savaşan tugaylarla temas halinde, sorumlu ve olgun bir diyalog içinde herkes sığınmacıların ülkeye dönmesi gerektiği kanaatine vardı.
eldeki araçlar, ilkesel olarak ürdün kamplarındaki suriyeli sığınmacıların ve sınırda mahsur kalanların geri dönüşü, suriye'deki akrabaları ve iyilik toprağı huran'da kendilerine layık ve onurlu bir hayatın temin edilmesiyle sınırlıydı. ayrıca, bm genel kurulu'nda sivillerin korunması sorumluluğu yasası altında sehl huran bölgesinin nasıl uçuşa yasak ilan edileceği araştırıldı.
amerikan operasyonu
ürdün'de 2012 ve 2013 yıllarında yapılan ve 'hazır aslan 1 ve 2' adı verilen askeri tatbikatlar, suriye'de askeri misyonları yerine getirme amaçlı ilk lojistik yapıydı. kimyasal silah depolarının ele geçirilmesi, bu iç içe geçmiş, kolları ve hedefleri çeşitli misyonların temel parçası olarak görülüyor.
abd-avrupa operasyonu, ürdün'e sınır komşusu suriye'nin güneyindeki tampon bölgeye ulaşmanın araçlarından biri olarak algılanabilir. operasyon ertelenmişti ve abd-rus ittifakına rağmen gerçekleşme ihtimali uzak görülmedi. ittifak, operasyonun abd-avrupa tarafınca sınırlı kapsamda (suriye'nin misillemede bulunması halinde veya esed tarafından misilleme gelmese dahi washington'ın tek taraflı kararıyla genişletilebilecek) yapılmasını kararlaştırmıştı.
'hazır esed' tatbikatlarının son bulması ardından amerikalıların ürdün'de bıraktığı f-16 uçakları, oluşturulması istenen tampon bölgede sivillerin korunması için uçuş yasağını uygulama araçlarından birisi. bu bölgenin korunması, konuşlanacak savaşçı güçler aracılığıyla yapılacakken komando güçleri kimyasal silah noktalarını kontrol altına alacak.
sadece savaş uçaklarının değil, 'hazır aslan 2' tatbikatına katılan ve sayıları yaklaşık 15 bin seçkin askere varan amerikan güçlerinin de ürdün'den ayrılmadığı sır değil.
doğal olarak bu tampon bölge sadece suriyelilerin kara gözü için kurulmayacak. bu bölge suriye rejiminin silahlarından arındırılmış alanın genişletilmesine ve suriye-israil sınırı üzerindeki ateşkes hattında esed güçlerinden temizlenmiş bir bölge kurulmasına destek olacaktır.
bu durum abd ve israil'i, suriye rejiminin milis kollarının (hizbullah ve şebbiha grupları gibi) intikam amaçlı terörist misyonlarını gerçekleştiremeyeceği noktasında rahatlatıyor. şebbiha grupları esed rejimini savunmak veya israil ve ürdün'deki hayati üslere saldırmak, abd ve avrupa'nın büyük kentlerindeki uyuyan hücrelerini harekete geçirmek için sahte isimler altında organize oluyorlar.
sivillerin korunması
uluslararası toplumun 1990'lı yıllarda ruanda ve balkanlardaki insanlık trajedisini engellemedeki başarısızlığına tepki olarak 'koruma sorumluluğu' ilkesi ortaya çıktı.
ilke "devletlerin kendi halklarının güvenliğini temin etmekten ve insanlık suçlarına karşı onları korumaktan sorumlu olduğunu, devletin bu sorumluluğu üstlenmekte başarısız kalması halinde uluslararası toplumun barışçıl veya askeri yollarla sivilleri korumak için müdahale edebileceğini" öngörüyor.
suriye meselesi 'koruma sorumluluğu' ilkesi altında insani müdahale için uygun bir model sunuyor. zira suriye hükümeti sistematik ve gelişigüzel şekilde sivillere saldırdı. bu da insanlık suçu gerçeğini oluşturdu.
Suriyeli sığınmacılar Türkiye'nin sınır bölgesindeki kamplarda kalıyor.
[[AA]]
uluslararası toplum, yoğun diplomasi, ekonomik yaptırımlar ve hatta uluslararası hukukun sopasını göstermesi gibi barışçıl adımlarla suriye'de şiddete son verme amaçlı çabalarına rağmen ölümleri durdurmakta başarısız oldu.
dahası suriye rejimi, bm ve arap birliği'nin ateşkes anlaşmasını görmezlikten geldi ve 2012 yılında uluslararası gözlemciler ülkedeyken sivillere saldırdı. ağustos 2013'te şam'ın doğu ve batı guta bölgelerinde sivillere kitle imha silahlarından birini (uluslararası konvansiyonlar uyarınca yasaklı sarin gazı) kullanarak asrın saldırısını başlattı. saldırıda çoğunluk kadın ve çocuk 1500 kişi evlerinde uyudukları sırada gazdan dolayı boğularak öldürüldü.
'koruma sorumluluğu' ilkesine göre ülkeler ve veya bölgesel örgütler ittifakı, bm güvenlik konseyi'nden bir yetkilendirme olsun veya olmasın suriye'ye meşru şekilde müdahale edebilir.
suriye'de müdahale daha fazla insani felaketlerden sakınmak için uluslararası toplum için en ideal umut olabilir. böylelikle suriye'deki bu insani müdahale, uluslararası hukukla ve bm sözleşmesiyle uyumlu olacaktır.
koruma sorumluluğu ilkesi
2009 yılı raporunda bm genel sekreteri ban ki-moon 'koruma sorumluluğu' ilkesini şu üç ilkesel kuralla tanımladı:
1. her ülke kendi halkını soykırım, iç savaş, etnik temizlik ve insanlık suçlarından veya bu suçlara kışkırtıcılık yapılmasından koruma noktasında daimi bir sorumluluk taşımaktadır.
2. ülkelerin birinci kuralda yer alan yükümlülüklerini yerine getirilmesine destek verme sorumluluğu uluslararası toplumun omuzlarındadır.
3. bir ülke kendi halkını korumakta açıkça başarısız olursa uluslararası toplumun, bm şartı'nın 6,7 ve 8. faslı doğrultusunda, barışçıl ve askeri yöntemleri kullanma arasında değişen adımlara başvurarak ivedilikli ve belirleyici bir sorumluluk üstlenmesi gerekmektedir.
buna ilaveten olağanüstü durumlarda uluslararası ittifaklara, uluslararası hukukun tehlikeli ihlallerinin durdurulması için meşru şekilde ve güvenlik konseyi'nin ön onayı olmaksızın müdahale etme izni verilmektedir.
sivilleri koruma amaçlı barışçıl seçenekler tükendiği için uluslararası toplumun görevi, daha sert adımlar atmaktır. güvenlik konseyi'nden siyasi açıdan böyle bir çalışma için izin alınması imkansız görülüyor. şartların acilliği dikkate alınarak uluslararası toplumun suriye halkını korumak için 'koruma sorumluluğu' ilkesi altında gerekli adımlar atması hakkıdır.
vetodan uzak
suriye'deki çekişmenin dünya güvenliği ve barışı için tehdit oluşturmaya başlaması sebebiyle güvenlik konseyi'nin, bm şartı'nın 7. faslı altında müdahalede bulunmaya izin verme imkanı var.
barışçıl adımlar dünya barışı ve güvenliği için tehdit oluşturan krizi sonlandırmakta başarısız kalınca güvenlik konseyi'nin üye ülkelere, bm sözleşmesinin 7. faslı ve 42. maddesi altında sivilleri korumak için güce başvurma yetkisi verme imkanı bulunuyor.
rutin olarak güvenlik konseyi kararları, uluslararası topluma güce başvurma izni vermek için 'tüm zaruri adımlar' ifadesini kullanır. bu adımlar tehlikeye maruz kalanların güvenli yaşama hakkını korumak için güvenli veya uçuşa yasak bölgeler kurulması da dahil kara, deniz veya havadan ablukayı ve/veya başka operasyonları içerebilir. 'zaruri tüm adımlar' veya zaruri bütün yöntemlere izin verilmesi, sivillerin korunması içindir.
dünya barışının tehdidi, illa ki sınır ötesi güvenlik konularını içermez. bm, 1992 yılında somali'deki insanlık trajedisinin dünya barışı ve güvenliği için tehdit oluşturduğunu kabul etti.
bunun sonucu olarak güvenlik konseyi, güvenlik ve istikrarın yeniden sağlanması için yedinci fasıl altında askeri ambargonun kurulmasına izin veren 733 numaralı kararı ve yedinci fasıl altında insani yardımların yapılacağı güvenli ortam tesis edilmesi için maksimum süratle tüm zaruri araçların kullanılmasına olanak sağlayan 794 numaralı kararı kabul etti.
suriye'deki kriz, kendi sınırları içinde bir insanlık trajedisi olduğundan, barış ve güvenlik karşısında önemli bir tehdit ve sınırlar dışında şiddetin yayılmasına sebep olabilecek bir tehlike oluşturmaktadır. zira on binlerce sığınmacı suriye'den ürdün, lübnan, türkiye ve irak'a kaçtı.
9 nisan 2012'deki iki ayrı olayda rejimin güvenlik güçlerinin türkiye sınırlarına ateş açması sonucu sınırda 2 türk ölmüş ve sığınma kamplarında 3 kişi yaralanmıştı.
bu olayların sonucu olarak o vakitler türkiye başbakanı recep tayyip erdoğan, suriye'de şiddet türkiye'nin ulusal güvenliğini tehdit ederek sürerse nato'nun ortak güvenlik belgesine dayanarak protesto etme niyetinde olduğunu açıklamıştı.
uluslararası toplum güvenlik konseyi'nin yetkilendirmesi olmaksızın suriye'de müdahale ve güney bölgesindeki sığınmacıların dönüşünü emniyet altına alacak bir tampon bölge kurma hakkına sahiptir. uluslararası atalet, abd'nin olağandışı isteksizliği ve beşşar esed'i bitirecek uluslararası bir operasyon kararının çıkmasına ayak diretildiği bir zamanda atılacak minimum adımdır.
marah bekai, suriyeli-amerikalı şair, gazeteci ve akademisyen. 2012 yılında ahram arabi dergisinin yaptığı ankete göre orta doğu'da en etkili 10 arap kadın arasında beşinci sırada seçildi. amerikan orta doğu forumu'na göre 2007 yılında abd üniversitelerinde orta doğu konusunda en iyi öğretim üyeleri listesinde .
abd dışişleri bakanlığı'na bağlı diplomatlar akademisinde orta doğu ve yakın doğu bölümünde kamu diplomasisi programı sorumlusu olarak çalıştı. temmuz 2012'de dışişleri bakanlığı tarafından orta doğu bölgesiyle ilgili kamu diplomasi programlarının geliştirilmesindeki rolünden dolayı takdir ödülü aldı. washington'daki maryland üniversitesi'nde arap dili ve georgetown üniversitesi'nde çağdaş islam dersleri verdi.
bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.
Yorumlar