libya’da kaddafi yönetimi sona erdi ancak kaddafi’ye karşı birlikte hareket eden silahlı milis güçleri arasında patlak veren çatışmalar ve gerginlikler, libya’nın sancılı bir süreçten geçmesine sebep oluyor.

ulusal geçici konseyi'nin (ugk) ardından ağustos 2012'de görevi devralan genel ulusal kongre, birbirleriyle çekişen bölgesel gruplar ve yeni libya’da nüfuz kazanmaya çalışan ideolojik kamplar arasında bir denge kurmaya çalışıyor.

libya'nın kasım 2012'den beri görevde olan başbakanı ali zeydan, kurduğu hükümette hem politik hem de bölgesel dengeyi sağlamaya çalıştığını belirtiyor. ulusal güçler koalisyonu ve adalet ve kalkınma partisi'nden de vekillerin bulunduğu mecliste, çeşitli bölgelerden bağımsız vekiller de var.

askeri güçler

geçiş konseyi'nin ardından kurulan hükümetlerin her birinin açıklanması ardından silahlı güçler arasında yaşanan çatışmalar, dikkatleri ülkedeki askeri ve siyasi yapılanmalara çevirdi.

kaddafi sonrası libya’nın kurulma aşamasında belli başlı siyasi ve askeri güçler nüfuz mücadelesi verirken dört askeri güç ön plana çıktı. bu güçler şunlar:

zintan devrimci güçler konseyi: kaddafi güçlerinin yenilmesinde ve trablus’un ele geçirilmesinde büyük rol oynayan ve batı dağı (cebel garbi) bölgesinden gelen aşiretlerden oluşan zintan tugayları'nın yeni adı. binlerce savaşçıdan oluşan beş büyük tugayın birleşmesinden oluşan grubun komutanlığını, ilk kurulduğunda libya ordusunda eski bir subay olan usame el cüvali’nin yapıyordu. kaddafi’nin oğlu seyfulislam’ın tutuklanmasında da önemli rol oynadılar. islamcılarla girdikleri savunma bakanlığı yarışını kazanan bu güçlerin nüfuzu kaddafi sonrası artmaya başladı. savunma bakanlığının el cüvali’ye verilmesi ugk’nın libya’daki milislerin taleplerine boyun eğdiği ve bir dizi ödünler vermeye başladığı yönünde yorumlara yol açmıştı. konseyin şimdiki lideri de eski bir donanma subayı olan muhtar halife şahub. libya vatan adlı bir tv kanalları da var.

mısrata tugayları: bu milis güçlerin mısrata kentinin kaddafi güçlerinden geri alınmasında, rejimin devrilmesinde ve ardından trablus, sirte ve beni velid’e gelinmesinde önemli rolleri oldu. 20 ekim'de kaddafi’yi ele geçiren ve öldüren mısrata güçlerinin komutanı fevzi abdülal, devrimden sonra oluşturulan ilk kabinede içişleri bakanlığına getirilmişti. savunma bakanlığı'na yakınlığıyla bilinen ve en az 40.000 üyeden oluşan bu tugaylar, kasım 2013'te trablus'ta protestocular ve milisler arasında çıkan çatışmaların ardından yerel yönetimin çağrısını dinledi ve şehirden çekildi.

trablus askeri konsey tugayları: güçlü bir nüfuza, iyi bir silahlanmaya ve selefi görüşlere sahip islamcı komutan abdulhalim belhac komutasında kaddafi güçlerine karşı mücadele ettiler. savunma bakanlığı için diğer milis güçleriyle yarışan, ancak başarısız olan belhac’ın türkiye ve katar’dan destek aldığı iddia ediliyor. yeni hükümetinin açıklanmasının üzerinden iki saat geçmeden islamcı milislerin komutanı belhac, trablus havaalanında abdullah nakir ez zintani güçlerince kısa süreliğine gözaltına alınmıştı. 1988 yılında afganistan cihadına katılmak için bu ülkeye giden ve birkaç yıl kalan belhac, 1990’lı yılların başında savaşçı libya islami cemaatine katıldı. 2012'de tugayın liderliğinden ayrılan belhac, anavatan partisi'ni kurdu ancak parti son seçimlerde etkili olamadı. 

ensarül şeria tugayı: libya'nın doğusunda savaştan sonra etkinlik göstermeye devam eden milis grupların oluşturduğu selefi grup, ocak 2012'de kurulmasının ardından askeri tank ve araçlarla bingazi'de geçiş töreni düzenleyerek şeriat kanunlarının getirilmesini istedi. abd, eylül 2012'de bingazi'deki büyükelçisinin öldürülmesinden ensarül şeria'yı sorumlu tuttu. halk da bunların üzerine sık sık bu milis gruba karşı protesto gösterileri düzenliyor. bu grubun, libya'da etkin olan selefi ve cihatçı grupların bir çatısı olduğu görüşü, uzmanlar ve halk arasında yaygın.

libya ulusal ordusu: libya'nın ulusal silahlı kuvvet birimidir. hava, deniz ve kara kuvvetleri vardır. düzenli ordu kurulduktan sonra ilk olarak albay halife hafter, libya ulusal ordusu’nun genelkurmay başkanlığına getirilmişti. ardından albay yusuf manguş göreve getirildi. henüz güçlü bir ordu kadar etkili olmasa da, 2013 yılı boyunca kaddafi ile birlikte savaşmış olan asker ve subayların tasfiyeleri, yeni asker alımları yapıldı.reformların ve mısrata tugayları'nın şehirden çekilmesinin ardından, trablus'ta da etkinliğini artırdı.

ulusal güvenlik müdürlüğü: libya'nın, çeşitli milis gruplardan ve güvenlik geçici güvenlik unsurlarından oluşturulan ulusal polis gücü. trafik, soruşturma, tespit ve kamu malu koruması gibi görevleri yürütüyorlar. ulusal güvenlik müdürlüğü, içişleri bakanlığına bağlı olarak çalışıyor. 

siyasi güçler

kaddafi döneminde ülkedeki siyasi muhalefetin sindirilmesi ve libya’daki devrimin başından itibaren silahlı mücadele şeklini alması sebebiyle siyasi güçler ve hareketler devrim sürecinde zayıf kaldı. libya’da tunus ve mısır’daki gibi laik, liberal ve solcu akımlardan söz etmek mümkün değil. bu akımların libya’daki siyasi denkleme etkide bulunabilecek lider isimleri, kökleri ve medyası bulunmuyor. bu yüzden devrimin ilk gününden itibaren ön plana çıkan belli başlı üç islamcı hareketten ve onların oluşturduğu siyasi partilerden söz etmek mümkün. bunlar:

cihatçı selefilik: bu akımın en önemli kolunu savaşçı islamcı cemaat oluşturuyor. cemaat silahlı güçle değişim seçeneğini temel alan, libya’nın en güçlü ve önemli islamcı örgütlerinden sayılıyor. başlarda el kaide örgütü ile ilişkilendirilen hareket, kaddafi rejimiyle diyaloğa girmiş ve şiddeti bıraktığını açıklamıştı. bunun üzerine kaddafi rejimi 2010 yılında hareketin üyelerini serbest bırakmıştı. serbest bırakılanlar arasında trablus askeri konsey tugayları komutanı abdulhakim belhac da bulunuyordu.

ulusal güçler birliği: ilımlı islamı temel alan ve 'demokratik, sivil devlet' görüşü altında birçok siyasi görüşün, stk'nın bir araya geldiği bu liberal yapı, 2012'de yapılan seçimlerden birinci parti olarak çıktığından beri iktidarda. ulusal güçler birliği'nin (ugb) desteklediği ali zeydan ülkenin başbakanı.

müslüman kardeşler hareketi ihvan: 1968’de kurulan islami cemaat’in uzantısı sayılıyor. ancak hareket, dışarıdaki oluşumunu yeniden gözden geçirmesi sonrası ihvan adını 1980’li yıllarda ilan etti. hareket, lideri için mısır’daki ihvan gibi ‘mürşid’ ifadesi ile hitap etmek yerine, ‘genel murakıp’ lakabını kullanıyor. hareketin ‘el menare’ ve ‘libya el yevm’ (libya bugün) adında iki internet sitesi bulunuyor. insan hakları alanında faaliyet gösteren hukuk örgütlerini destekliyor. hareket kaddafi’nin oğlu seyfulislam’ın yaptığı reform girişimleriyle birlikte rejimin reform eğilimini desteklemek için iktidara yakınlaşmıştı, ancak başarısız oldu ve liderleri ülkeye dönemediler. 17 şubat devriminin patlak vermesiyle birlikte cemaatin ugk’yı destekleme noktasında dikkat çeken bir varlığı oldu ve bingazi üniversitesi ekonomi profesörü abdullah şamiye gibi bazı isimleri ugk’nın kuruluşuna katıldılar. 

adalet ve kalkınma partisi: müslüman kardeşlerin mart 2012'de kurduğu siyasi partidir. 2012 yılındaki genel seçimlerinde oyların %10'unu alarak ulusal güçler birliği'nden sonra ikinci parti olan akp'nin, 80 sandalyelik genel ulusal konsey'de 17 üyesi bulunuyor.

görünen o ki, libya’daki askeri ve siyasi güçler arasında yaşanan çatışmaların sebebi din, mezhep ve ideoloji temelli değil. yeni libya pastasından daha fazla pay alma amacıyla verilen nüfuz mücadelesi, aşiretçilik ve bölgecilik çatışmalardaki belirleyici unsur. 

kaynak: al jazeera