iran, avrupa birliği'nin (ab) ülkeye kademeli petrol ambargosu uygulanmasını kararlaştırmasını kınadı. tahran yönetimi, ab'nin kararını, psikolojik savaş’ olarak nitelendirdi.

ülkenin resmi haber ajansı irna'nın haberine göre, dışişleri bakanlığı sözcüsü ramin mehmanparast karara ilişkin olarak, “bir ulusa karşı tehdit, baskı ve adil olmayan yaptırımlarla şekillenen yöntemin başarısızlığı uğraması kaçınılmazdır” ifadelerini kullandı.

yeni yaptırımların tahran yönetimini şaşırtmadığını vurgulayan açıklamada, “petrol bakanlığı uzun süre önce bunu öngörmüş ve karşılaşacağı zorluklara karşı tedbirler almıştı” denildi. tedbirlerin ‘mantıksız’ olduğunu da belirten sözcü, “(bu uygulamalar) ulusumuzu meşru haklarını kullanmaktan alıkoyamayacak” vurgusunu yaptı.

ab dışişleri bakanları, pazartesi günü, daha önce üye ülkelerin daimi temsilcilerinin prensipte aldığı karara uyarak, iran'a petrol ambargosuna onay vermişlerdi. böylece, amerika birleşik devletleri’nden (abd) sonra, ab de, tahran yönetiminin nükleer programına tepki olarak bu ülkeye karşı keskin yaptırımlar uygulamaya başlayacak.

abd ve ab, nükleer silah geliştirmeye çalıştığını düşündükleri iran'ın, yeni yaptırımlar sonucu programı durduracağını veya araştırmalarının kapasitesini düşüreceğini umut ediyor.

nükleer silah üretmeye çalıştığı iddialarını reddeden ve amacının sadece enerji üretimi olduğunu öne süren tahran yönetimi ise nükleer programının tamamen barışçıl amaçlı olduğunu vurguluyor.

ab dış ilişkiler ve güvenlik politikası yüksek temsilcisi catherine ashton, yeni uygulamanın iran’ı batı ülkeleri ile nükleer programına ilişkin müzakerelere yeniden başlamaya ikna etmesini umduklarını belirtti.

müzakerelerde ab’yi temsil eden ashton kararın ardından yaptığı açıklamada, “iran’ın masaya gelerek (geçen yıl) masada kalan fikirler üzerinden veya kendi öne süreceği yeni fikirlerle yeniden müzakerelere başladığını görmek istiyorum” ifadesini kullandı.

yeni sözleşme yasak

yeni yaptırımlara göre, ab üye ülkelerinin, iran'dan ham petrol ve petrol ürünlerinin ithalatı veya sevkiyatı için yeni sözleşmeler imzalanması yasaklandı. yürürlükteki sözleşmeler uyarınca ise 1 temmuz'a kadar ithalata izin verilecek.

yaptırım kapsamına petrokimya ürünleri de alındı. bu çerçevede, ab'li petrokimya şirketleri, iran'da yatırım yapamayacak ve ortaklıklar kuramayacak. ab, bu ülkeye enerji sektöründe kullanılmak üzere ekipman ve teknoloji transferini de durdurma kararı aldı.

ek olarak, iran merkez bankası'nın ab üye ülkelerinde bulunan aktifleri, meşru ticareti ve borç ödemelerini engellemeyecek şekilde kısmen dondurulacak. yaptırımlarla ayrıca, iranlı kamu kuruluşlarına blok bünyesinde elmas, altın ve benzeri kıymetli madenlerin ticaretini yapma yasağı getiriliyor.

ab resmi gazetesinde salı günü yayımlanarak yürürlüğe girecek yaptırımlar çerçevesinde, nükleer faaliyetlerde rol oynayan üç yetkili ve sekiz kuruluş da seyahat ambargosu listesine dahil edildi.

obama'dan 'alkış'

öte yandan, abd başkanı barack obama yaptığı yazılı açıklamada, ab'nin kararından memnuniyet duyduğunu belirterek, şu ifadeleri kullandı:

“ab'deki ortaklarımızın, nükleer programı konusundaki uluslararası yükümlülüklerini sürekli yerine getirmemesi nedeniyle attığı, iran rejimine ilave yaptırımlar uygulama yönündeki adımlarını alkışlıyorum.”

bu yaptırımların, iran'ın nükleer programının oluşturduğu ciddi tehdide karşı uluslararası toplumun birliğini bir kez daha gösterdiğini kaydeden obama, abd'nin iran'a baskıyı artıracak yeni tedbirleri hayata geçirmeye devam edeceğini vurguladı.

obama’nın 31 aralık'ta imzalayıp yürürlüğe koyduğu, abd’nin tahran’a karşı uyguladığı yaptırımları genişleten yasa, iran merkez bankası ve diğer finans kuruluşları ile iş yapan şirketlerin abd ekonomisi ve mali sistemi ile ilişkilerinin kesilmesini kapsıyordu.

yeni yasa, ilgili ödemelerin büyük bölümünün merkez bankası üzerinden yapıldığı petrol ticaretini vurmayı amaçlıyor. bu çerçevede para transferi yapan yabancı merkez bankalarının da yasadan etkilenebileceği belirtiliyor.

ambargo kararına sert tepki gösteren rusya dışişleri bakanlığı ise yaptığı açıklamada, ab'nin kararının herhangi bir fayda getirmeyeceğini ifade etti ve bu ‘büyük hataya’ ilişkin olarak daha önce uyarılarda bulunduklarını hatırlattı. açıklamada, “tahran hükümetine tavizlerde bulunması için baskı uygulamak hiçbir yarar getirmez. iran siyasetini (abd ve ab'ye göre) yönlendirecek değildir” denildi.

gerilimi uaek raporu tetiklemişti

birleşmiş milletler (bm) bünyesinde faaliyet gösteren viyana merkezli uluslararası atom enerjisi kurumu (uaek), kasım ayında yayımladığı raporda, iran'ın nükleer programının askeri boyutuna ilişkin ‘güvenilir kaynaklardan bilgi edindiklerini’ ve bu çerçevede, ülkenin ‘nükleer silah tasarlamak ve üretmek için deneysel faaliyetlerde bulunduğuna’ ilişkin bilgisi olduğunu söylemişti.

tahran, ekim ayında ilk nükleer santrali olan bir milyar dolar değerindeki buşehr santralini devreye sokmuş ve uranyum zenginleştirme faaliyetlerini başarıyla yürüttüğünü açıklamıştı. santral, uaek’nın aktif reaktörler listesinde bulunuyor.

bm ay başında, iran’ın kum şehrinde yer alan ve güvenlik amacıyla yeraltına gömülmüş yeni bir merkezde uranyum zenginleştirme çalışmaları yapmaya başladığını belirtmişti. uaek, 29 ile 31 ocak tarihleri arasında iran’a üst düzey bir ziyaret yapılacağını açıklamıştı. tahran yönetimi, zaten başka merkezlerde benzer çalışmalar yürütüyordu.

abd, iran'ın hürmüz boğazı’nı kapama tehditleri üzerine, umman denizi'ne açılan hürmüz boğazı'nın kapatılmasına asla izin verilmeyeceğini açıklamıştı. taraflar arasındaki sert açıklamalar sürerken boğaz açıklarındaki sularda aralık ayı sonundan ocak ayı başına kadar devam eden geniş çaplı bir tatbikat düzenleyen iran, iki de yeni füze denemişti.

2010 yılı verilerine göre iran'ın ab'ye ihracatı 14,5 milyar euro ve ab'den ithalatı 11,3 milyar euro düzeyinde bulunuyor. iran'ın ab'ye satışlarının yüzde 90'ını petrol ve yan ürünleri oluşturuyor.

iran, ihraç ettiği petrolün yaklaşık yüzde 20'sini ab üyelerine satıyor. bu ülkelerin başında da yunanistan, ispanya ve italya geliyor.

yunanistan yoğun etkilenebilir

günde ortalama dört milyon varil civarı petrol üreten iran, dünyanın en büyük beş petrol üreticisinden biri konumunda bulunuyor. iran’a yönelik ambargo, uluslararası piyasalarda dengenin sarsılması ve ham petrol fiyatlarının sıçraması riskini de beraberinde getiriyor.

iran petrolünün alternatifini arayan batılı ülkeler, dev petrol üreticisi olan suudi arabistan’dan geçtiğimiz haftalarda üretimi günlük iki milyon varil arttırması konusunda söz almıştı. tahran yönetimi ise buna sert tepki göstermiş, bu tür eylemlerin dostça karşılanmayacağını belirterek, ambargo halinde kendisinin yerine petrol satma düşüncesinde olan ülkeleri uyarmıştı.

kararın, iran’dan yüksek miktarda petrol ithal eden ve ab borç krizinin merkezinde yer alan yunanistan’ın ekonomisini derinden etkileyebileceği ifade ediliyor.

kaynak: al jazeera ve ajanslar