iran'ın nükleer müzakerelerine katılan abd delegasyonu, anlaşmazlıkların giderilmesi için daha fazla zamana ihtiyaç olduğunu belirterek, müzakerelerin 7 temmuz’a uzatıldığını duyurdu.

dokuzuncu turu yapılan müzakerelerde önemli ilerlemeler kaydedilmesine rağmen özellikle "yaptırımlar ve denetimler" konusunda halen çözülmeyi bekleyen sorunlar var.

abd dışişleri bakanı stratejik iletişim danışmanı marie harf, “5+1 ülkeleri ve iran, varılan ortaklık çerçeve anlaşması kapsamında müzakerelerin 7 temmuz’a kadar uzatılması kararını aldı. iran'ın nükleer programı üzerinde uzun vadeli bir çözüme ulaşmak için müzakereler uzatılıyor” ifadelerini kullandı.

"emin olunmazsa anlaşma olmaz"

abd başkanı barack obama, görüşmeleri yürüten tarafların iran’ın nükleer silah üretmesinin yolunun kapandığına emin olmadığı bir durumda anlaşma sağlanamayacağını söyledi.

obama, 5+1 ülkelerinin sunduğu şartları sağlamanın iranlı yetkililerin elinde olduğunu söyledi.

"aksatırlarsa daha güçlü döneriz"

iran resmi haber ajansına (irna) konuşan iran cumhurbaşkanı hasan ruhani ise, “anlaşmaya varacaksak tüm tarafların kararlı olması gerek” dedi.

ruhani, “diğer taraf (5+1 ülkeleri) anlaşmayı ihlâl ederse, eski nükleer programımıza hayal edebileceklerinden daha güçlü bir şekilde döneceğiz” ifadelerini kullandı.

önemli eşik aşılmıştı

pazartesi günü, iran ile 5+1 ülkeleri arasında avusturya'nın başkenti viyana'da devam nükleer müzakerelerde önemli eşik aşılmıştı. üst düzey bir abd'li yetkilinin yaptığı açıklamaya göre, birleşmiş milletler'e (bm) bağlı uluslararası atom enerjisi kurumu’nun (uaek) iran’ın "şüpheli nükleer tesislerine" denetim amacıyla girişini sağlayacak bir sistem oluşturduğunu söylemişti.

viyana’da gazetecilere konuşan yetkili, “sürecin üzerinde çok çalıştık. inanıyoruz ki uaek ihtiyaç duyduğu erişime sahip olacak” demişti.

iran’ın sadece şüphe duyulan nükleer santrallerine giriş izni sağlanacağını ifade eden yetkili, “her askeri tesise girmek zorundayız' gibi bir şartla yola çıkmadık. zira abd her askeri tesisine erişim izni vermek istemez, bu yüzden bu da uygun olmazdı. her ülkenin milli amaçları ve kimse ile paylaşmak istemediği askeri sırları vardır” ifadelerini kullanmıştı.

iran daha önce yaptığı açıklamalarda, hangi nedenle olursa olsun hassas gördüğü nükleer tesislerine giriş izni sağlamayı reddetmişti. iran meclisi de, uaek'nın askeri, güvenlik ve nükleer olmayan diğer hassas tesislere girişiyle bilim insanlarına ve belgelere erişimini yasaklayan 'nükleer hakların korunması' tasarısını kabul etmişti. buna göre askeri, güvenlik ve nükleer faaliyetin bulunmadığı hassas tesislere her türlü erişim ile nükleer bilim insanlarına ve belgelere erişim yasaklanmıştı.

nükleer müzakerelerde son tarih olarak belirlenen 30 haziran’a bir gün kala iran ile 5+1 ülkeleri arasındaki anlaşmazlıklar giderilemezken, müzakerelerin 9 temmuz'a kadar uzayabileceği görüşü vardı.

2 nisan uzlaşması

isviçre'nin lozan kentinde 2 nisan'da varılan uzlaşmaya göre iran, gelecek 10 yıl boyunca sadece natanz nükleer tesisinde uranyum zenginleştirecek. bunun dışındaki tesislerde bulunan santrifüjler depoya kaldırılacak.

iran çalışır durumdaki santrifüj sayısını üçte iki oranında azaltarak 6 bin civarına indirecek, ancak bunların sadece 5 binini zenginleştirme işleminde kullanabilecek.

zenginleştirme oranı yüzde 3,67'de tutulacak. zenginleştirme işleminde sadece düşük verimli olan eski nesil ir-1 santrifüjleri kullanılacak. santrifüjlerle ilgili araştırmalar da denetime tabi tutulacak.

iran gelecek 15 yıl süresince yeni uranyum zenginleştirme tesisi yada ağır su reaktörü inşa edemeyecek.

10 bin kilogram olan zenginleştirilmiş uranyum stokunu 300 kilograma indirerek, 15 yıl süreyle bu miktarda tutacak, geri kalanını rusya'ya gönderecek.

fordo nükleer tesisinde 15 yıl süreyle santrifüj ve fisil madde bulunduramayacak ancak bilimsel deney yapabilecek.

arak ağır su reaktörü uaek denetçileri nezaretinde hafif su reaktörüne çevrilecek.

müzakere süreci

iran ile 5+1 ülkeleri arasında 24 kasım 2013'te isviçre’nin cenevre kentinde geçici bir anlaşmaya imza atıldı. nükleer faaliyetlerin kısıtlanması karşılığında yaptırımların gevşetilmesini öngören anlaşmaya göre 20 temmuz 2014'e kadar kapsamlı bir anlaşmaya ulaşması hedefleniyordu. bu kapsamda şubat-temmuz 2014 arasında gerçekleştirilen yedi turlu müzakereler sonucunda, taraflar arasında "derin farklılıklar" olduğu gerekçesiyle süreç dört ay uzatıldı. ağustos-kasım 2014 arasında dört ay boyunca yürütülen müzakerelerde ilerlemeler kaydedilmesine rağmen kapsamlı bir çözüme ulaşılamadı ve müzakereler yedi ay daha uzatıldı.

taraflar 2 nisan 2015'te isviçre’nin lozan kentinde "çerçeve uzlaşmaya" vardıklarını ve kapsamlı anlaşma metnini 30 haziran’a kadar yazacaklarını açıkladı.

kaynak: al jazeera ve reuters