iran’ın karmaşık ve iç içe geçmiş siyasi sistemi içerisinde bir gerçek açıkça görünüyor: esas otorite dini lider’in elinde.

iran islam devrimi’nin babası 'büyük lider ayetullah ruhullah humeyni'nin 1989’daki ölümünün ardından yerine geçen ayetullah ali hamaney, o tarihten beri dini lider. hamaney’in makamı, yönetimin yargı kolunda anayasal kontrol sahibi olmanın yanı sıra, ülkenin ordusunun da başında.

son anayasa değişikliği sonucunda 86 üyeli uzmanlar meclisi’ne dini lider’i görevden alma yetkisi verilmiş olsa da, hamaney’in otoritesi sorgulanmaksızın devam ediyor. sekiz yıl boyunca görev yapan uzmanlar meclisi adayları, 12 üyenin yarısı doğrudan dini lider tarafından atanan muhafız konseyi tarafından inceleniyor.

muhafız konseyi’nin anayasayı yorumlama ve meclis tarafından çıkarılan yasaları veto etme yetkileri bulunuyor. görevi, meclisten geçen yasaların islam ile uyumunu saptamak. muhafız konseyi aynı zamanda cumhurbaşkanı ve meclis adaylarını da, "islam’a inançları" ile devrime ve ideallerine bağlılıkları yönünden inceliyor.

DOSYA: İRAN - BATI'NIN KORKTUĞU GÜÇ

islami istişare meclisi isimli 290 üyeli iran meclisi, muhafız konseyi ve dini lider’in makamı gibi seçilmemiş kurumların yetkileriyle karşılaştırıldığında, gözle görünür bir şekilde geride kalıyor. yıllık bütçenin kararlaştırılması, kabinedeki bakanların onanması ve hükümet görevlilerinin performansının sorgulanması gibi yetkileri bulunuyor.

dünyadaki birçok sistemin aksine, ülkedeki en yetkili ikinci kişi olmasına rağmen iran cumhurbaşkanı’nın anayasal olarak sınırlı yetkisi var. cumhurbaşkanı adayları dini lider’in yönlendirmesiyle hareket eden komisyon tarafından onaylanıyor. seçildikten sonra bile, cumhurbaşkanının dini lider tarafından atanması gerekiyor. dini lider sadece silahlı kuvvetler ve yargı üzerinde kontrol sahibi değil, aynı zamanda ülkenin dış ve iç politikasını da büyük ölçüde yönetiyor. cumhurbaşkanının ise başlıca görevlerinden bir tanesi ekonomik gündemi belirlemek.

cumhurbaşkanının kabinesi meclis tarafından onaylanıyor ve buraya hesap veriyor. ancak mahmud ahmedinejad ile hamaney arasındaki sürtüşme gösterdi ki, dini lider bakanların da atanması ve görevlerine son verilmesi konusunda güç sahibi.

kaynak: al jazeera