2013 kimya nobel ödülü 'karmaşık kimyasal sistemlerin çok ölçekli modellerini geliştirdikleri' için martin karplus, michael levitt ve arieh warshel'a verildi. 

karar, nobel komitesi tarafından isveç’in başkenti stockholm’deki karolinska enstitüsü'nde düzenlenen törenle açıklandı.

açıklamada, moleküler kimya alanında çalışan üç bilimadamı tarafından geliştirilen ve gerçek yaşamı yansıtan bilgisayar modellerinin bugün kimya alanındaki birçok gelişmeyi anlayabilmek için çok önemli olduğu ifade edildi.

avusturya asıllı karplus, ingiltere asıllı levitt ve israil asıllı warshel, abd’nin çeşitli üniversitelerinde görev yapıyor. 

bilgisayar önem kazandı

karplus, levitt ve warshel, 1970'li yıllarda kimyasal süreçleri anlamak ve öngörmek için güçlü bilgisayar programların altyapısını oluşturdu. üç bilim adamının geliştirdiği altyapı sayesinde geliştirilen bilgisayar modelleri, kimya dünyasında kaydedilen en önemli gelişmelerde büyük rol oynadı.

bilim adamlarının öncülüğünü yaptıkları programlar, milisaniyeden daha kısa sürelerde oluşan kimyasal reaksiyonların, bir kimyasal süreçteki her minik adımın izlenmesine olanak tanıdı.

karplus, levitt ve warshel'in altyapısını oluşturduğu modelleri daha da geliştiren bilim adamları, bir katalizörün egzoz dumanını arıtması ya da yeşil yapraklardaki fotosentez gibi kimyasal süreçleri açığa çıkaran ileri bilgisayar programları yazdı.

üç bilim adamının çalışmaları, sir isac newton'un klasik fiziğini, tamamen farklı ilkelere dayanan kuantum fiziği ile bir araya getirmeyi başardı. daha önce kimyacılar, ikisinden birini tercih etmek zorundaydı. büyük moleküllerin incelenmesi için kullanılan klasik fizik, kimyasal reaksiyonları canlandırmakta yetersiz kaldığı için kimyacılar, kuantum fiziğinden yararlanıyor. çok büyük hesaplama gücü gerektiren kuantum fiziği işlemleri, sadece küçük moleküller için kullanılabiliyor. 

karplus, levitt ve warshel'in çalışmaları sayesinde günümüz kimyacıları için bilgisayarlar, test tüpleri kadar önem kazandı. bilgisayar programları ile yapılan simülasyonlar, geleneksel deneylerin sonuçlarını öngörebilecek kadar gerçekçi hale geldi.

tören aralıkta

nobel ödülleri kapsamında perşembe günü edebiyat, cuma günü barış, 14 ekim pazartesi günü ise ekonomi dalında ödül alacak isimler açıklanacak.

tıp, fizik, kimya, edebiyat ve ekonomi ödülleri 10 aralık'ta stockholm'de düzenlenecek törenle, isveç kralı 16. carl gustav tarafından sahiplerine verilecek. nobel barış ödülü ise aynı gün norveç'in başkenti oslo'da düzenlenen törenle sahibini bulacak.

nobel'e layık görülen isimler sekiz milyon isveç kronu (yaklaşık 2,5 milyon lira) para ödülünün sahibi olacak.

dinamitten bugüne

dinamiti icat edip, avrupa'da savaşan taraflara sattıktan sonra milyonlarca dolar kazanan isveçli kimyager ve mühendis alfred nobel, vasiyetinde servetinin çok büyük bir kısmının nobel ödülleri’ni enstitüleştirilmesi yönünde kullanılarak, her yıl insanlığa hizmette bulunanların ödüllendirilmesini istedi.

nobel'in vasiyeti doğrultusunda 1901-2011 yılları arasında toplam 853 nobel ödülü verildi. bir tek 1940 ve 1942 yılları arasında ii. dünya savaşı nedeniyle ödül dağıtılamadı.

nobel ödülü için kimlerin adaylık başvurusunda bulunduğu ve kimlerin adaylığının kabul edildiği açıklanmıyor. ödül kazanamayan fakat aday gösterilen kişiler, aday gösterilmeye hak kazandıklarını ancak 50 yıl sonra açıklama iznine sahip.

son 10 yılda nobel kimya ödülü kazananlar

2012: robert lefkowitz (abd) ve brian kobilka (abd)

2011: daniel shechtman (israil) 

2010: richard heck, ei-ichi negishi (abd) ve akira suzuki (japonya)

2009: venkatraman ramakrishnan ve thomas steitzile (abd) ile ada yonath (israil)

2008: roger tsien (abd), martin chalfie (abd) ve osamu shimomura (japonya)

2007: gerhard ertl (almanya)

2006: roger d. kornberg (abd)

2005: yves chauvin (fransa), robert h. grubbs ve richard r. schrock (abd)

2004: aaron ciechanover (israil), avram hershko (israil), irwin rose (abd)

2003: peter agre (abd), roderick mackinnon (abd)

kaynak: ajanslar