cenevre-2 görüşmelerinde tarafların pozisyonlarının anlaşılmasında ve yorumlanmasında, suriye'de iç savaşın başlamasının ardından krizi sonlandırmaya dönük girişimlerin nasıl sonuçlandığına bakmak bize yeterince ipucu verir. suriye'de halk hareketinin başlamasının ardından ölümlerin artmasıyla birlikte 'arap birliği barış planı' devreye sokulmuş ve beşşar esed'den, görevini yardımcısına devretmesi ve muhalefetle görüşerek, 'ulusal birlik hükümeti'ni iki aylık süre içinde kurması istenmişti. söz konusu planın sonuçsuz kalmasının en önemli nedeni ise, esed yönetiminin 'yeni bir hükümetin kurulmasına' yönelik teklife şiddetle karşı çıkmasıydı. söz konusu plan taraflar arasında tartışılırken, rejim tarafı, esed'in geleceğinin tartışılmaması gerektiğini ön şart olarak masaya koymuştu.

arap birliği barış planı'nın sonuç üretemeyeceği anlaşılınca, sorun birleşmiş milletler'e taşınmış, şubat 2012'den itibaren bm, arap birliği ile ortaklaşa kofi annan'ı özel temsilci olarak görevlendirmişti. annan, sorunun tüm tarafları ile ayrı ayrı görüşmesinin ardından 6 maddeden oluşan barış planını açıkladı. planda öncelikli hedef, taraflar arasında ateşkesin sağlanması; nihai hedefte ise, bir 'geçiş hükümetinin' kurulması yer almaktaydı. planın taraflarca tartışılması sırasında, bugünkü yaşananlara benzer şekilde, suriye'de ölümler hızla artmış ve bm nezdinde şam yönetimine uygulanacak yaptırımlar gündeme gelmişti. ancak, rusya ve çin'in yaptırımlara muhalefet ederek veto kartını devreye sokması, rejimin elini rahatlatmış dolayısıyla da söz konusu plan sonuçsuz kalmıştı.

krizin derinleşmesinin ardından, soruna bm nezdinde bir sonuç üretilemeyince, daha çok esed rejimine muhalif ülke ve aktörlerin katılımıyla gerçekleşen ve birçok toplantısına yüzden fazla ülkenin temsilcisinin katıldığı 'suriye'nin dostları' girişimi devreye sokuldu. bu girişime paralel olarak, 'suriye'nin dostları' toplantısına en başından itibaren çin ve rusya'nın katılmamasından dolayı bu ülkelerin de katılabileceği meşruiyeti yüksek bir toplantı olarak 30 haziran 2012 tarihinde cenevre'de 'suriye eylem grubu' adı altında yeni bir girişim başlatıldı. cenevre-1 olarak adlandırılan bu toplantının sonucunda ortaya çıkan yol haritası önem arz ediyor. çünkü cenevre-2'de tüm taraflar bu toplantıda çıkan sonuçları 'başlangıç mutabakatı' olarak deklare etti.

cenevre süreci

cenevre-1'in en somut çıktısı tarafsız bir ortam oluşturmak amacıyla bir geçiş hükümetinin kurulmasıydı. geçiş hükümetine muhalefet grupları başta olmak üzere suriye'deki tüm taraflar katılacaktı. diğer öneriler arasında ise, anayasal düzenin ve adalet sisteminin gözden geçirilerek sonucun halk onayına sunulması, anayasal düzen kurulduğunda, özgür ve çok partili seçimler için hazırlanılması gibi hükümler yer almaktaydı. ancak cenevre-2'de de süreci tıkayan en önemli unsur olan, geçiş hükümetinde beşşar esed'in varlığının devam etmesine yönelik husus belirsiz bırakılmıştı.

cenevre-1'in en önemli yanı, katılan tarafların mutabık olduğu bir yol haritasının çıkmasıydı. en büyük sorun ise, suriye muhalefetinin toplantıda çıkan sonuçları, esed yönetimine zaman kazandıracağı gerekçesiyle olumsuz karşılamasıydı. ilk toplantının ardından, çok uzun bir gecikme ile cenevre-2'nin ocak 2014'te ancak toplanabilmesinin en önemli nedeni, muhalefet grupları arasındaki dağınıklık ve toplantıya çağrılacak aktörlerin kimler olduğuna dönük uzlaşmanın sağlanamamasıydı.

uzun bir hazırlığa rağmen, ikinci toplantının hemen öncesinde, iran'ın önce toplantıya davet edilmesi, ardından davetin iptal edilmesi önemli sorunlardan biriydi. şam yönetimine baştan itibaren mühimmat ve askeri personel başta olmak üzere her alanda destek veren tahran yönetiminin konferansa katılmasına suriye ulusal koalisyonu (suk) olumsuz bakıyordu. suk konferansa katılmak için, iran'ın, cenevre-1'in sonuçlarını kabul etmesini ve suriye'de rejim saflarında savaşan birliklerini geri çekme şartını ileri sürdü. bu şartlar sağlanmadığı durumda toplantıyı boykot edecekti. tahran'nın toplantıya ancak önkoşulsuz olarak katılabileceğini belirtmesiyle birlikte ban ki-moon, iran'a yönelik daveti geri çekmek zorunda kaldı.

diğer önemli bir sorun ise suk'un, toplantının hemen öncesinde suriye muhalif ve devrimci güçler ulusal koalisyonu'ndan (smdk) ayrılarak toplantıyı boykot etmesi ve suriye'nin kuzeyinde kürt gruplar arasında önemli bir desteğe sahip olan demokratik birlik partisi'nin (pyd), toplantıya davet edilmemesiydi. bu sorunla bağlantılı olarak, suriye'de toplantıya katılmayan muhalefetin cenevre konferansından çıkacak sonucu baştan tanımayacaklarını açıklamaları ve pyd'nin rojova'da özerklik ilan etmesi de toplantıya katılan suriye muhalefetinin elini zayıflattı.

cenevre-2 geleceğe yönelik iyimser beklenti üretemedi

cenevre-2 görüşmelerinin ilk iki turu başarısızlıkla sonuçlandı. görüşmeler açısından ileriye dönük olumlu olarak kayda geçebilecek iki önemli unsur vardı: ilki, suriye hükümeti ve muhalefetin ilk defa aynı masa etrafında bir araya gelmesiydi. ancak çatışma çözümleri açısından bu anlamlı bir çıktı ise de, ileriye dönük iyimserliği artırabilecek önemli bir unsur değildi.

ikincisi ise, humus başta olmak üzere, bazı bölgelere insani yardımın ulaştırılmasına yönelik bir çerçevenin müzakere edilmesiydi. bu bağlamda humus'ta geçici bir ateşkes sağlanmış, kızılhaç üzerinden buraya kısmi bir insani yardım iletilebilmişti. ancak tarafların daha masadan kalkmadan bm yetkililerinin humus'ta saldırıya uğramaları ve diğer bölgelere ulaşım konusunda güvenliğin sağlanmaması bu konudaki iyimserliği de sekteye uğrattı.

müzakerelerin sonuçsuz kalması konusunda taraflar karşılıklı olarak, birbirlerini süreci kilitlemekle suçluyorlar. şam yönetimi, "şiddetin sonlandırılması ve terörle savaş" konusunun ilk konuşulması gereken husus olduğu yönünde katı bir tutuma sahip. bu bağlamda, muhalefetin işid, nusra ve bağlantılı grupları öncelikle terörist olarak nitelendirmesi ve bunlarla savaşacağını açıklaması gerektiği konusunda ısrarcı. bu meselenin konuşulmadan 'geçiş hükümetinin' kesinlikle müzakereye açılmayacağını belirtiyor ve geri adım atmıyor. yöntem olarak, bir madde üzerinde anlaşıldıktan sonra diğerine geçilebileceğini ileri sürüyor.

masada, suriye'nin tezlerini destekleyen tarafın başını çeken rusya, esed yönetiminin tezlerine tam destek veriyor. rus yetkililer, suriye yönetiminin "ülkenin değişik bölgelerindeki durumu iyileştirme yönünde son derece somut ve elle tutulur adımlar attığı" yönünde açıklamalar yapıyor. moskova, muhalefeti cenevre-1'de belirlenen hususları başlangıç noktası olarak kabul etmediği ve dışarıdan gelen grupları 'terör örgütü' olarak görmediği için suçluyor.

muhalefete göre, öncelikli konuşulması gereken husus 'geçiş hükümeti'. rejim tarafı, siyasi bir çözüm istemediği için oyalama taktiği izleyerek zaman kazanıyor. çözüm istemediğine yönelik en net gösterge, müzakereler sürerken esed yönetiminin şehirleri ve insanları bombalamaya devam etmesi. muhalefet, rejim heyetinin geçiş hükümetini tartışmayı baştan reddetmesi durumunda üçüncü tura katılmamayı şimdiden ilan etti. muhalefet ayrıca, suriye'deki krizin siyasi çözümünde etkili olan ülkelerden, özellikle rusya, abd ve suriye'nin dostları ülkelerinden rejime baskı yapmasını bekliyor.

DOSYA: SURİYE'DE İÇ SAVAŞ

muhalefeti destekleyen ülkeler, başta abd olmak üzere, görüşmeden bir sonuç çıkmamasından ve sürecin kesintiye uğramasından esed yönetimini sorumlu tutuyor. abd her ne kadar esed yönetimini suçlasa da, esed'siz bir geçiş hükümeti konusunda muhalefet grupları kadar katı bir pozisyonda değil. bu bağlamda, muhalefeti destekleyen diğer ülkeler, esed'i katliam yapmakla yüksek sesle suçlasalar da, türkiye'yi hariç tutarsak, esed'siz geçiş hükümeti konusunda net bir tutuma sahip değiller.

abd dışişleri bakanı john kerry'nin önümüzdeki günlerde körfez ülkelerine yapacağı ziyaretin odak noktasını suriye muhalefetine yardım konusunun oluşturduğu dikkate alındığında, esed rejimine baskıdan daha çok, muhalefet gruplarını güçlendirmeye ve birleştirmeye dönük yeni bir sürecin başlayacağı açık. bu anlamda, beklentilerin aksine kısa vadede esed yönetimine dönük sert bir politik çıktı beklenmiyor.

taraflar üçüncü turda bir araya gelirse, bm temsilcisi yeni bir yöntem izleyerek tarafların masada kalmasını sağlamaya çalışacaktır. bu anlamda, bir gün şiddetin sonlanması ve teröre karşı mücadele, diğer gün ise 'geçiş yönetimini' konuşmaya dönük bir yöntem belirledi. burada bir ilerlemenin sağlanması durumunda ise devlet kurumlarının korunması ve sürekliliği, ulusal diyalog ve barış sürecinin başlatılması ele alınacaktır. ancak her halükarda, bu süreç uzun zamana yayılacaktır.

sakarya üniversitesi'nde siyaset bilimi ve kamu yönetimi bölümü öğretim üyesi, aynı üniversitenin ortadoğu araştırma merkezi'nde araştırmacı. ayrıca seta istanbul'da siyaset araştırmaları biriminde görev yapıyor.

twitter'dan takip edin: @nebimis

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.