Dosya
Ana hatlarıyla Dağlık Karabağ Sorunu
Kökenleri yaklaşık yüz yıl öncesine dayanan ihtilafa dair kısa bilgiler.
temel bilgiler
· 'dağlık karabağ' bölgesinin kelime kökeni birkaç farklı dilin karışımından oluşuyor. isminin içinde bulunan birkaç dil bile, bölgenin tarih boyunca farklı kültürler arasındaki geçişkenliğe nasıl maruz kaldığını başlıbaşına gösterir nitelikte.
ingilizcesi nagorny (ya da nagorno) karabakh. 'nagorny' kelimesi rusçada 'dağlık' (нагорный), anlamına geliyor. azerbaycancada da, tıpkı türkçe'deki gibi 'dağlık' anlamına gelen 'dağlıq' ya da 'yukarı' anlamına gelen 'yuxarı' kelimeleri ile anılıyor. karabağ ise, türkçe ve farsçada ortak bir kelime olup, 'siyah bahçe' demek.
· başkent: stepanakert (ermenice), hankendi (azerbaycanca).
· yüzölçümü: 4 bin 400 kilometrekare.
savaşın götürüleri
· iki taraf toplam 20.000’den fazla kayıp verdi.
· yarım milyon mülteci azerbaycan ve ermenistan'a sığındı.
· yaklaşık bir milyon insan zorla yer değiştirmek zorunda kaldı.
· dağlık karabağ çatışmaları başlamadan önce varolan bazı kasaba ve köyler tamamen terk edildi ve harabeye döndü.
· azerbaycan topraklarının yüzde 14’ünden fazlası halen işgal altında.
· azeriler bölgenin tarihsel olarak kendi kontrolünde olduğunu ve dolayısıyla kendilerine ait olduğunu iddia ediyor; ermeniler ise bölgede hep ermenilerin yaşadığını ve azeri yönetiminin gayrimeşru olduğunu savunuyor.
savaştan sonra
· iç mesele olarak görüldüğünden dış müdahale konusunda diğer devletler gönülsüz davrandı.
· ihtilaf, azerbaycan ve ermenistan arasında yaşanması dolayısıyla 1992’den itibaren devletlerarası bir hale büründü.
· azerbaycan’da savunma harcamaları 2003’ten bu yana her yıl yaklaşık yüzde 50 oranında arttı.
· 2012’de savunma harcamaları, azerbaycan’ın toplam kamu harcamalarının beşte birini oluşturur hale geldi. ermenistan da rusya’nın yardımıyla cephaneliğini genişletti.
· hem azerbaycan'da hem de ermenistan'da, geçmişe dair olaylarla ilgili bir bellek oluşturmuş durumda. azerbaycan 2012 yılında hocalı katliamı'nın 20. yıldönümünü andı. ermeniler ise 'sumgayıt pogromu'nun 24. yıldönümünde anma törenleri düzenledi.
· tam sayılar net olarak bilinmemekle beraber, küçük yerleşimler ile laçin ve kelbecer’in nüfusunun toplamda yaklaşık 14 bin kişi olduğu sanılıyor.
· agit minsk grubu eş başkanlarına göre 2005 yılından bu yana nüfusta belirgin bir artış yok.
· bölgeye yerleşen etnik ermeniler altyapıya, ekonomik faaliyetlere ve kamu hizmetlerine kısıtlı bir erişime sahip. birçoğunun kimlik belgeleri de eksik.
· sorunun en zayıf yeri 175 kilometre uzunluğundaki temas hattı. mayın tarlalarıyla dolu bu hat, birinci dünya savaşı siperlerini andırıyor.
· temas hattına ermeni tarafından 30 bin, azerbaycan tarafından ise bu sayıdan biraz daha fazla asker konuşlandırılmış durumda.
müzakere süreci
· agit minsk grubu aracılığıyla yürütülen müzakereler zorlu geçiyor; zira liderler uzlaşıya yaklaşsa da ülkelerinde kamuoyunun isteklerini karşılayamama endişesiyle geri adım atıyor.
· dağlık karabağ azerileri ve ermenileri sürece etki edemiyor. ermenistan ve azerbaycan kamuoyunun süreç üzerinde, bölgenin yerlilerinden daha çok etkisi var.
· minsk grubu eş başkanlarının sözcüsü ya da medya sekreteri yok. bu nedenle de görüşmeler medyada az yer alıyor.
· rusya, önceden ermenistan’a yakın bir pozisyon almışken, artık azerbaycan’a ve ermenistan’a eşit uzaklıkta durmayı tercih ediyor. bu strateji ağustos 2008’de gürcistan’la yaşanan savaşın ardından güçlendi. stratejik öncelik gürcistan’ın tecrit edilmesi haline dönüştü.
· şu anda müzakere masasında anlaşmanın çerçevesini oluşturacak 'temel prensipler' belgesi bulunuyor. 14-15 sayfalık belge, 2004’te azeri ve ermeni dışişleri bakanlarının bir araya gelmesiyle gerçekleşen 'prag süreci'nin ürünü. anafikri, dağlık karabağ’ın statüsü tartışmalarının birkaç yıl ertelenmesi, böylece diğer konularda ilerleme sağlanması.
· minsk grubu arabulucuları temel prensipler (madrid prensipleri) planı’nı 19 mart 2008’de açıkladı. içeriğinin satırbaşları ise şu şekilde:
- ermeni güçlerinin, işgal edilmiş yedi bölgeden çekilmesi.
- kelbecer ve laçin koridoru için özel düzenlemeye gidilmesi.
- 10 bin kişilik uluslararası barış gücünün dağlık karabağ ve işgal altındaki bölgelere, özellikle de kelbecer civarına yerleştirilmesi.
- dağlık karabağ’a geçici uluslararası statü verilmesi. böylece bazı seçilmiş kişilerin yetkilerinin arttırılması, halkına ise uluslararası erişiminin sağlanması; ancak uluslararası alanda resmen tanınmaması.
- dağlık karabağ’ın geleceğiyle ilgili halk oylaması yapılması.
· azerbaycan’ın olası anlaşmadan beklentisi, işgal altındaki toprakların geri verilmesi.
· ermenistan’ın olası anlaşmadan beklentisi karabağ ermenilerine güvenlik garantisi verilmesi ve bağımsızlık oylaması yapılması.
· anlaşmanın azerbaycan için kaygı verici tarafı, ‘bağımsızlık’ seçeneğinin referanduma götürülmesi.
· anlaşmanın ermenistan için kaygı verici tarafı, ermenistan ile dağlık karabağ topraklarını birbirine bağlayan laçin koridoru'nun korunamaması ve uluslararası güvenlik garantilerinin bölgede kendi etkisini azaltması.
kaynaklar: al jazeera
Yorumlar