kırım tatarları, 18 mayıs'ta sürgün’ün yani 230 binden fazla kırım tatarı'nın işgalci naziler ile işbirliği yaptıkları iddiasına dayanarak joseph stalin'in emriyle sibirya ve özbekistan'a sürülmesinin 70. yıldönümünü anıyorlar. sürgün edilenlerin 100 binden fazlası yolda hayatını kaybetti.

sovyetler birliği'nin çöküşünden yirmi yıl sonra bugün ise kırım yarımadası'nın yerlisi tatarlar, bir kez daha aynı ikilemle karşı karşıya bırakılmış durumda.

önce tarih boyunca anavatanları olan topraklar birdenbire rusya tarafından ilhak edilen, çoğunluğu müslüman etnik bir grup olan kırım tatarları'nın şu anda içinde bulundukları zor duruma dair bazı gerçeklerden söz edelim. 

kırım'ın statüsüne ilişkin sözde referandumdan bir gün önce, 15 mart'ta, günlerdir kayıp olan 39 yaşındaki tatar aktivist reşat ahmetov ölü bulundu. ahmetov'un cesedinde bariz işkence izleri vardı. başı, koli bandıyla sarılmış, ayakları prangalanmıştı.

ailesinin verdiği bilgiye göre, tatar aktivist, bölge meclisinin, rusya devlet başkanı vladimir putin'in daha sonra bir rus özel kuvvetler birimi olduğunu kabul ettiği, kimliği belirsiz, silahlı bir grup tarafından ele geçirilmesine karşı düzenlenen protestoya katılmıştı. moskova'ya sadık polis, ölüm sebebini kayıtlara trafik kazası olarak geçirse de, kırım tatarları'nın hemen hepsi mesajı aldı: rusya'ya sadakat göstermeyen bedelini öderdi.

31 mart'ta 14 yaşındaki tatar bir çocuk, telefonda tatarca konuştuğu için yoldan geçen iki rus tarafından dövüldü. bu olaydan hemen önce, kimi ruslar, vatandaşların tatarca konuşmaktan vazgeçirilmesi ve tatarların bir daha sürgüne gönderilmesi çağrısında bulunmuştu.

6 mayıs'ta akmescit'te (simferopol) rus "samooborona" militanları, aracıyla oradan geçen kırım tatar özerk meclisi'nin bir üyesini durdurup kimlik sordu. meclis üyesi, kırım'ın yeni yöneticileri adına çalışan, muhaliflerini korkutup sindirmek için tehdit taktikleri kullanan, yasadışı, silahlı bir grup dediği militanların emirlerine karşı çıkınca darp edildi.

öte yandan, 15 yıl boyunca hapis yatan, birçok kez açlık grevi yapan, sovyet döneminin muhalif isimlerinden, kırımlı tatarların duayen lideri mustafa abdülcemil kırımoğlu'nun kırım'a girişine de iki kez yasak getirildi. rusların "meşru müdafaa grupları" bir kez daha kırımoğlu'nun memleketine dönmesini engelledi.

'rus tipi demokrasi'

kırımoğlu, kırım'daki durumu, tamamen keyfiyete dayalı bir "rus tipi demokrasi" olarak nitelendirdi.

aslında kırım kampanyasının başında, moskova, niyetinin barışçıl olduğunu dünyaya göstermek adına tatarları teskin etmeye çalışıp, bu kesimin sadakatini kazanmak veya en azından sessizce duruma razı gelmelerini sağlamak için her şeyi yaptı. 

fakat artık dünya kırım'ın ilhakını – tanımasa da – görünürde kabullenmişken, moskova da kırım politikasında yeni bir safhaya giriyor. şimdi amaç, tatarları, özellikle de ana siyasi organları olan meclis'i parçalamak. rus siyasi sistemi, şu anda ülkenin her yerinde, en başta da kırım'da çatlak sesleri kesme yönünde ilerliyor.

kırım tatarları, geçen 20 yılda her ne kadar ukraynalı yetkililer tarafından ihmal edilmişse de kiev idaresinde nispeten daha geniş bir özgürlük alanına sahipti. ukrayna siyasi sistemi içinde, tali bir konuma düşmeksizin, kendi hedeflerinin peşinden gidebiliyorlardı. ancak putin rusyasında böyle bir şansları yok. ruslar açısından mesele, itaat edip etmeyecekleri değil, ne zaman itaat edecekleri.

moskova, kırım tatarları'nın yeni yetkililerle işbirliği yapmaya başlamaması halinde tutumunu sertleştireceğini zaten gösterdi. rusya'nın volga bölgesindeki bir diğer tatar yerleşimi olan tataristan'ın, putin yanlısı cumhurbaşkanı rüstem minnehanov, müzakere zamanının geçmek üzere olduğunu ve meclis'in kırım tatarları'nın sorunlarını rus hükümeti ile birlikte çözme fırsatını kaçıracağını söyledi.

psikolojik baskı da giderek artıyor. tataristan'ın kırım tatarları’nı rusya lehine etkileyememesi durumunda, moskova, kendisine sadık bir diğer müslüman lider olan çeçenistan başkanı ramazan kadirov’a başvurarak, kadirov’a bağlı silahlı muhafızların kırım’daki tatarların fikrini “değiştirmesini” sağlayacağı iddia ediliyor. epey spekülatif diyebileceğimiz bu iddialar, insanları korkutmak için yayılmış olabilir; ancak yine de kadirov’un kırım ile ilgili sözlerinin son derece militanca ve agresif olduğu gerçeğini değiştirmiyor.

kırımlı tatarların, özellikle de farklı bir ortamda yetişmiş genç neslin karşı karşıya olduğu acı gerçek bu. pek çoğu rus idaresini reddediyor, göç etmeyi düşünüyor ya da baskılara direnme çağrısı yapıyor.

stalin’in emriyle gerçekleştirilen sürgünün 70. yıldönümününde kırım tatarları, yeni bir ikilemle karşı karşıya: mutlak rus egemenliğini kabullenecekler mi, yoksa geri dönmek için yıllarca mücadele ettikleri ana vatanlarını terk mi edecekler?

radio free europe'un tatarca-başkırca servisi direktörü olan rim gilfanov, ağırlıklı olarak etnik ve dini azınlıklar meselesi üzerinde çalışıyor.

twitter'dan takip edin: @guilfanr

bu makalede yer alan görüşler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.