mısır, daha önce böyle bir parlamento seçimi görmedi. seçimlere ilişkin tahminler farklılık arz ediyor ve çatışmaya kadar varıyor. iyimser olanlar seçimleri mısır’ı boğmakla tehdit eden şişenin ağzından çıkmanın tek yolu olarak görüyorlar. kötümser olanlar ise seçimlerden korkuyor ve rahatsızlıklarının ilk sırasına koyuyorlar.

kötümserler iki kısma ayrılıyor: bir kesim seçimleri saracak, tamamlanmasını engelleyebilecek ve mısır’ı bilinmeyen bir sürece girdirecek şiddet dalgalarından korkuyor. diğer kesim seçimlerin sonuçlarından ve islamcı akımların büyük üstünlüğüne yol açmasından endişeli. bu kimseler islamcıların üstünlüğünün sadece mısır’ın gelecek dönemdeki siyasi eğilimlerini değil, ülkenin yaşam biçimini değiştireceğini düşünüyor.

bu durum, mısır’daki parlamento seçimlerini benzersiz kılan birçok etkenden sadece birisi. mısırlılar şu ana kadar hayatlarında özgür seçimler görmediler. ülkenin, seçimler bağlamında kısmen özgür sayılabilecek son dönemi 1950’deydi. bu yüzden içlerinden çoğunluğu gelecek seçimlerin yeni bir özgürlük dönemi açacak olması umudu taşıyor.

ancak içlerinden bazılarının kötümserliği ve endişeleri seçimlere ağır gölgesini bırakıyor. bu seçimler islamcılar, bazı liberal ve milliyetçi partiler ve şahsiyetler ile diğer liberaller, solcular ve hristiyan aktivistler arasında kasım ayı başından itibaren yaşanan had safhadaki kutuplaşma gölgesinde yapılıyor. bu kutuplaşma seçimlerin siyasi haritasını etkiliyor. iktidara gelme stratejilerinin analizine geçmeden önce birinci bölümü, bu siyasi haritanın tanımına ve yarışan güçlerin ağırlıklarını değerlendirme girişimine tahsis ediyoruz:

bir: yarışan güçler ve orantısal ağırlıkları

gelecek parlamento seçimlerinde yarışan güçler haritası karmaşık görünmesine rağmen, en önemli özelliklerini yedi temel güç içinde toplayabiliriz. bu güçlerin her biri tutarlı olmayan, ancak bir şekilde açık bir eğilimi ifade eden bir ittifak veya bloğu temsil ediyor:

1-      müslüman kardeşler partisi liderliğindeki ‘mısır için demokratik ittifak’

bu ittifak, müslüman kardeşler cemaatinin 25 ocak devrimi öncesi ‘mısır için girişim’ başlığı altında sunduğu, ancak daha sonra 2011 mart ortasında yenilediği girişimle ortaya çıktı. bu girişim, ulusal uzlaşıyı inşa etmek için mısır’ın farklı siyasi renkleri arasındaki müşterekleri belirlemeyi hedefleyen bir belgeye dayanarak kuruldu. belge, bazı siyasi güçlerden temsilcilerin katıldığı diyalog doğrultusunda birkaç kez yeniden formüle edildi. buna paralel olarak siyasi güçlerden büyük bir oran nisan 2011’de ‘mısır için demokratik koalisyon ittifakı’nın kuruluşunun ilan edilmesinde anlaştı.

bu belge, 2011 temmuz başlarında girişimin taraflarınca anlaşma konusu olunca demokratik ittifak, islamcı, liberal ve milliyetçi (nasırcı) akımlarını temsil eden veya genel ulusal eğilimleri ifade eden 25 siyasi partiyi içine aldı. bu ittifakı kuranlar ve ilk başlarda katılanlar arasında ihvan’ın kurduğu özgürlük ve adalet partisi, selefi partiler (nur, asalet, fazilet, cemaat islamiye’nin bazı liderlerinin kurduğu inşa ve gelişim partisi), en önemlileri vefd ve yeni gad (eymen nur liderliğindeki devrimin gad partisi) olan liberal partiler, en önemlileri kerame (onur) partisi ve nasırcı arap partisi olan nasırcı milliyetçi partiler yanısıra, varlığını ispatlamaya çalışan güçlü veya gelişmekte olan, umut vaat edici, yeni ve kendine yer arayan yaklaşık 20 kadar eski parti bulunuyordu.

yalnız, seçim tarihi yaklaştıkça ve seçimlere katılma etrafındaki tartışmalar baş gösterdikçe demokratik ittifak’ın bütün oluşumlarıyla seçimlere girmesi kolay değildi. üstelik adayların seçiminde şu üç hedefi bir araya getiren kriterler üzerinde bir anlaşmaya da varılmıştı: mümkün olan en fazla oyu elde etmek için gerekli halk tabanı, parlamento rolünün yükseltmesini isteyen verimlilik ve 25’e yakın partinin temsil edilmesi. özellikle de seçim savaşı haritası, zor ve hatta çetin çekişmenin ilk işaretlerini taşıyarak ortaya çıkmaya başladığı aday listelerinin hazırlanması sırasında, bu üç hedefin gerçekleştirilmesindeki zorluk ve hatta imkansızlık görüldü. bu durum birinci hedefin üstüne çıkılmasına (yani daha popüler adaylara öncelik verilerek rekabetçi gücün sağlanmasına), ikinci hedefin altına inilmesine (bilgi ve yeterlilik sahibi isimlerden mümkün olduğunca daha fazla aday gösterilmesine) ve üçüncü hedeften (bütün koalisyon partilerinin veya çoğunluğunun temsil edilmesinden) vazgeçilmesine yol açtı. listeler (başta daha güçlü çok sayıda adayı bulunduğu için aslan payını alan özgürlük ve adalet partisi olmak üzere) sadece sekiz partiyi içine aldı.

ittifak aday listeleri liberal yarın partisi ve milliyetçi kerame (onur) partisi adaylarını da içerdi. bu iki parti, aday sayısı açısından özgürlük ve adalet partisi’nden sonra ikinci sırada yer buldu. sonrasında umut verici yeni iki parti, medeniyet partisi ve reform ve yeniden doğuş partisi geldi. bu iki parti, islami referans ile liberal eğilimleri bir araya getiriyor. ardından sosyalist emek partisi geldi. bu partinin, 1980’li yıllarda fesih kararı alması ve birçok bölünmeye maruz kalması öncesinde mısır muhalif güçleri arasında büyük bir yeri vardı. son olarak eski ve küçük partilerden nesil partisi ve sosyalist arap mısır partisi yer aldı.

ana partinin (özgürlük ve adalet) gücü ve toplumda en fazla yaygın olan ihvan örgütünün arkasında durması sebebiyle, seçimlerde yarışacak güçler arasında ve ittifak üzerinde en fazla ağırlığa sahip olacağı görülüyor. bu yüzden ittifak, belirgin ağırlığını ihvan’ın gücünden ve partisinden alıyor. yalnız ittifakın bu ağırlığı, seçim savaşının dozu ve yarışan güçlerin çokluğu sebebiyle parlamento çoğunluğunu (498 milletvekilinin yarısı ve +1; yani 249+1 sandalye) alma imkanı vermeyebilir. bu salt çoğunluğu elde edecek tek aday da demokratik ittifak’tır. o vakit özgürlük ve adalet partisi’nin yüzde 40 ila 42 arasında bir sandalyesi olurken, geri kalan oran ise yüzde 3 (daha altında veya biraz üstünde olabilir) ile ittifak partilerinden yarın ve kerame (onur) partilerine, yüzde 1 civarında ise diğer beş partiye dağıtılacaktır.

2-      selefi eğilime sahip islamcı ittifak

bu ittifak, demokratik ittifak’ın aksine organize bir hareketlenme veya belirli bir vizyonla değil, en büyük selefi partisi olan nur partisi’nin seçim tarihi yaklaştığında demokratik ittifak’tan çekilmesiyle bir tür emrivakiyle oluştu. nur partisi seçimlere tek başına girme kararı almıştı.

nur partisi ittifak kurma çabası içine girmedi, diğer iki partinin kendisine katılmasını kabul etti. daha önce katıldıkları demokratik ittifak listelerinin her iki partiye verdiği adayların sayısı kendilerini memnun etmemişti. bunlar asalet partisi ile inşa ve gelişme partisi’nin yanısıra, kuruluş aşamasındaki arap birliği partisi (partinin bölünen kanatlarından biri de eski çalışma partisi) ve yine kuruluş aşamasında olan selamet ve kalkınma partisi. eski düşüncelerini gözden geçiren cihat örgütünün bazı kadroları bu partiyi kurmaya çalışıyorlar.

bu ittifakın siyasi etki gücüne rağmen bir seçim ağırlığı bulunmuyor. çünkü güçlü bir örgüte ve yeterli bir deneyime ihtiyaç duymaktalar. ayrıca, en önemli kalesindeki baş rakibi demokratik ittifak ve dolayısıyla ihvan.

resmi olmayan sonuçlara göre müslüman kardeşler oyların yüzde 40'ından fazlasını aldı.

3-      ilımlı islamcı küçük ittifak

bu ittifak, vasat partisi’nin kurulma aşamasındaki iki küçük islamcı partinin (nahda partisi ve riyada partisi) adaylarını kendi seçim listelerine almasına onay vermesi sonrası üstü kapalı şekilde ve ön bir düzenleme olmadan kuruldu. bu iki partiyi şu an başta ihvan eski genel sekreter yardımcısı muhammed habib olmak üzere ihvan cemaatindeki eski liderler ve üyeler kuruyor.

el vasat ittifakı çevrelerinin tamamı 1990’ların ortasında başlayarak farklı dönemlerde ihvan’dan gelen isimler.

bu ittifakın eğilimleri genel şekliyle demokratik ittifak’ın benimsediği eğilimlerden pek farklı değil, ancak seçim ağırlığı açısından farklılık arz ediyor. zira el vasat ittifakı çok zayıf ve parlamento sandalyelerinin yüzde 5’ini kazanması bir başarı sayılabilir.

4-      mısır bloğu

seçimlerden önce siyasi koalisyon olarak kurulan ‘mısır için demokratik ittifak’ın aksine mısır bloğu, siyasi temellere dayalı bir seçim ittifakı oluşturmak, ‘sivil devlet’ söyleminin bir araya getirdiği liberal ve solcu çevrelerin eğilimlerini ifade etmek için kuruldu.

ancak (selefilerden büyük bir kesim dışında mısır’da herkesin hemfikir olduğu) bu söylemi, mısır bloğu oluşumlarını birleştirici unsur kılan nokta, bu oluşumların temelde hiçbir ayırım gözetmeksizin islamcı akımlarla mücadele zemininde buluşmaları.

bu blok eylül 2011’deki kuruluşu sırasında, devrimden sonra kurulan yeni partileri içine aldı. en önemlileri özgür mısırlılar (laik liberal), sosyal demokrat mısır (sosyal demokrat eğilimleri ifade eden orta sol), sosyalist halkçı ittifak (en önemli kurucuları eski solcu tecemmü partisinden ayrılanlar), bilinç partisi (devrim gençleri koalisyonundan birçok kişinin kurduğu liberal parti), eşitlik ve kalkınma partisi (kurucusu sanatçı teysir fehmi’nin şöhretine dayanan liberal parti), mısır özgürlük partisi (selefi akımın siyaset sahnesinde artan varlığının ve bazılarının türbelere yönelik saldırılarının teşvik ettiği sufi tarikatlardan birinin lideri tarafından kuruldu) ve eski partiler: solcu tecemmü partisi, liberal eğilime sahip demokratik cephe partisi, devrim sonrası kendisini ilan edene kadar yıllarca yeraltında çalışan komünist parti. şu üç parti de kurulma aşamasındadır: mısır sosyalist partisi (marksist), özgür mısır partisi (liberal) ve henüz kimliği bilinmeyen özgür bağımsızlar partisi’nin yanısıra bağımsız çiftçiler sendikası gibi sosyal oluşumlar.

mısır bloğu, ‘mısır için demokrat ittifak’ın yaşadığı aynı ikilemle karşılaştı. üstelik oluşumlarının sayısı bu ittifakınkinden daha az olmasına rağmen bu ikilem yaşandı. zira blok içindeki partiler, adayların sayısı ve seçim listelerindeki düzenlemeleri konusunda ayrılığa düştüler. birbirlerini (mübarek rejiminin kalıntıları anlamında) 'fulul' denen önceki iktidar partisi mensuplarını blok içine almakla suçladılar.

bu durum oluşumlarından büyük bir kesimin çekilmesine yol açtı. geriye sadece üç parti kaldı: özgür mısırlılar, sosyal demokrat mısır ve tecemmü. bu partiler, zayıf olmalarına, demokratik ittifak ile islamcı ittifak’a karşı olumsuz bir seçim kampanyasını baz almalarına rağmen kıpti oylara bel bağlamaktadır. dolayısıyla parlamentodaki muhtemel payı, hristiyanların seçime katılım boyutuna bağlı. ancak her halükarda yüzde 8 ila 10’un altında bir oran elde etmeyebilir ve bu oran kıpti katılımın artması halinde yükselebilir.

5-      ‘devrim devam ediyor’ ittifakı

bu koalisyon ‘mısır bloğu’nun dağılması akabinde kurulmaya başladı. önce demokratik cephe partisi bloktan çekilme ve seçimlere tek başına girme kararı aldı. ardından birkaç parti toplu halde çekildi ve ‘devrim devam ediyor’ ismini seçen bir başka ittifak kurdu. bu ittifakın başında sosyalist halkçı ittifak partisi, mısır sosyalist partisi, eşitlik ve kalkınma partisi ve yeni bağımsızlar partisi yer alıyor.

bu koalisyona kurulma aşamasındaki yeni bir parti de katıldı. bir kısmı ihvan’dan ayrılan, bir kısmı da uzaklaştırılan bir grup gencin ve başka isimlerin katımıyla birlikte işbirliği içinde kurdukları bu parti mısır akımı adını taşıyor. bu ittifakın seçimlerde ağırlığının düşük olduğu ve parlamento sandalyelerinin yüzde 5’inden fazlasını elde edemeyeceği görülüyor.

6-      nasırcı küçük ittifak

nasırcı arap partisi’nin, adaylarının sayısından ve seçim listelerindeki düzenlemelerinden hoşnut olmaması sebebiyle demokratik ittifak’tan çekilmesi, özellikle de ‘devrim devam ediyor’ ittifakından daha iyisini bulamadığı zaman partide kafa karışıklığına yol açtı. parti, arap milliyetçiliği eğilimlerine sahip eski partilerden birisi olan milliyetçi uzlaşı partisi ve yirmi yıldan fazladır kurulma aşamasındaki nasırcı halkçı kongre partisi’nin yanısıra, emek partisi için çekişen kanatlardan birini içine alan bir başka küçük ittifak kurmak zorunda kaldı. bu ittifakın siyasi sahadaki nüfuzunun zayıflığı bir yana, parlamento seçimlerinde ‘onur konuğu’ nitelemesine daha yakın olacağı görülüyor. nasırcı kerame (onur) partisi’nin ‘demokratik ittifak’ta kaldığı ve gelecek mısır parlamentosunda temsil edilmeyi garanti altına aldığı bir zamanda, nasırcı arap partisi’nin ve bu ittifaktaki diğer partilerin 2011-2012 seçimlerinden eli boş veya sembolik bir temsille çıkması muhtemel.

7-      ‘fulul’ partileri

dağılmış ulusal parti’nin liderleri, ikinci ve üçüncü sınıftan üyeleri bu seçimlere bazı kadrolarının kurduğu yeni partilerden biriyle veya bağımsız olarak giriyorlar.

geçiş yönetiminin, devrimin taleplerinden biri olan ‘son yıllarda siyasi hayatı bozanların izole edilmesi için yasa çıkarılması’ talebini karşılamakta gecikmesi, bu kimseleri ifade eden birçok partinin kurulmasına fırsat verdi. örneğin özgürlük partisi, mısır yurttaş partisi, birlik partisi ve mısır ulusal partisi’nin yanısıra, eski partilerden birisi olan muhafazakarlar partisi.

kendilerine siyaset sokağında ‘fulul’ denen başka isimler de bu seçimlere bağımsız olarak giriyorlar.

seçimlere katılımlarının yoğunluğunun kopardığı gürültüye rağmen büyük bir gücü temsil etmiyorlar, ancak parlamento sandalyelerinin yüzde 5 ila 10’nu arasında bir oran elde edebilirler.

devamı: 'mısır siyasi güçleri: ağırlıkları ve stratejileri (2)'. siyasi haritanın tanımı ve yarışan güçlerin ağırlık değerlendirmesi.

vahid abdulmecid, el ehram tercüme ve yayın merkezi direktörlüğü yapan bir yazardır. 1992’de kahire üniversitesi’nde siyasal bilimler alanında felsefe doktorası aldı. el hayat gazetesinin kahire bürosu müdürü olarak çalıştı. en önemlileri arasında ‘bin ladin ile saddam hüseyin arasında amerikan savaşları’ ve ‘amerikan başkanlık seçimlerinde arap-israil çekişmesi’ olan birçok kitabı bulunuyor.

kaynak: al jazeera araştırma merkezi