uluslararası toplumda barışçıl direnişin sembol isimlerinden biri olarak bilinen aung san suu çii, 19 haziran 1945’te myanmar’ın en büyük kenti rangun’da dünyaya geldi.

suu çii’nin babası aung san, modern myanmar ordusunu kurmuş ve o zamanki adı burma olan ülkenin 1947’de britanya'dan bağımsızlığını kazanmasında etkin rol oynamıştı. aung san, bağımsızlıkla aynı yıl, ülke içindeki karşıtları tarafından düzenlenen bir suikast sonucu öldürüldü. suu çii’nin annesi kin çii de, bu dönemde yeni kurulan myanmar hükümetinde yer alan önemli bir siyasi figür oldu. 

orta öğrenimine myanmar'daki methodist ingiliz lisesi'nde başlayan suu çii, annesinin 1960'da hindistan büyükelçisi olarak atanması üzerine onunla beraber bu ülkeye yerleşti. öğrenimine hindistan'ın başkenti yeni delhi'de devam eden suu çii, 1964’te delhi üniversitesi'ne bağlı lady shri ram koleji'nin siyaset bilimi bölümü'nden mezun oldu. daha sonra britanya'ya giden suu çii, 1969'da oxford üniversitesi’nden felsefe, politika ve ekonomi diploması aldı. 

oxford mezuniyetinin ardından abd’nin new york kentine yerleşen suu çii, üç yıl boyunca birleşmiş milletler'de, özellikle bütçe ile ilgili konularda görev yaptı. bu süre zarfında neredeyse her gün, ileride eşi olacak dr. michael aris’e mektup yazıyordu. tibet ve himalaya kültürüyle ilgili araştırmalarıyla tanınan bir akademisyen olan aris ile suu çii 1972'de evlendi; bir sene sonra çiftin ilk çocuğu alexander aris, 1977'de ise ikinci çocukları kim aris doğdu. 

suu çii, 1985’de londra üniversitesi’nin doğu ve afrika çalışmaları okulu'nda (soas) doktorasını tamamladı.

üç yıl sonra annesiyle ilgilenmek amacıyla myanmar’a geri döndü, ancak daha sonra burada demokratik harekete öncülük eden bir isim haline geldi.

siyasi kariyeri

suu çii’nin, ülkesine döndüğü 1988’de, uzun yıllar boyunca ülkeyi yöneten general ne vin koltuğunu bıraktı. bu olayı, 8 ağustos 1988’de gerçekleşen ve ‘8888 ayaklanması’ olarak da bilinen demokrasi yanlısı gösteriler izledi. söz konusu protestolar, güvenlik güçlerince sert biçimde bastırıldı.

8888 ayaklanması'ndan yaklaşık iki hafta sonra suu çii, rangun'da yarım milyon kişiye seslendi ve ‘demokratik yönetim’ çağrısı yaptı. 1988 eylül’ünde, ülkenin demokratikleşme hareketini sürükleyecek siyasi parti olan ulusal demokrasi birliği'nin (nld) kurulmasına öncülük etti. 

yönetim karşıtı faaliyetleri nedeniyle 20 temmuz 1989’da cunta tarafından ev hapsine alındı. ülkeyi terketmesi halinde özgür kalacağı kendisine bildirilen suu çii, cuntanın bu önerisini kabul etmedi.

1990’da cunta yönetiminin gözetiminde gerçekleşen genel seçimlerde nld oyların yüzde 59’unu, meclisteki sandalyelerin de yüzde 80’ini kazandı. suu çii ev hapsinde olduğu için seçimde aday olamazken, cunta yönetimi sonuçları tanımadığını ilan etti ve iktidarı devretmeyi reddetti.

suu çii, 1991’de 'demokrasi ve insan hakları için şiddeti reddeden mücadelesi' nedeniyle nobel barış ödülü’ne layık görüldü, ödülü kendisi adına çocukları alexander ve kim aldı. ödül dolayısıyla kazandığı 1.3 milyon doları, myanmar halkına sağlık ve eğitim hizmetleri götürecek bir kuruluş oluşturulması için harcadı.

1996’da suu çii ve nld partisinden bazı çalışma arkadaşlarının bulunduğu kafile, kalabalık bir grubun saldırısına uğradı. nld, olayla ilgili şikayette bulunsa da, yürütülen soruşturma sonuçsuz kaldı.

bm aracı oldu

zaman zaman serbest kalıp cunta yönetimince birkaç kez ev hapsine sokulan suu çii’nin özgürlüğüne kavuşması için bm çeşitli girişimlerde bulundu.

bm’nin arabuluculuğunun ardından suu çii 6 mayıs 2002’de serbest bırakıldı fakat ağustos 2003’te kendisine karşı 1996’daki olaya benzer bir saldırı gerçekleştirildi.

depayin bölgesinde suu çii’nin karavanına saldırı düzenlenirken, olay yerinde bulunan çok sayıda destekçisi öldürüldü ya da yaralandı. suu çii, şoförünün desteğiyle olay yerinden kaçmayı başardıysa da güvenlik güçlerince ye-u bölgesinde yakalandı. bir süre insein hapishanesi'nde tutulan suu çii, daha sonra tekrar ev hapsine alındı.

ağustos 2007’de myanmar'daki cunta yönetimine karşı budist rahiplerin öncülük ettiği protestolar başladı. eylül ayında hapis tutulduğu evine gelen rahipler, suu çii’ye desteklerini belirttiler. bu olayın ardından suu çii’nin yeniden tutuklandığı iddiaaları ortaya atılsa da, kısa bir süre sonra bm özel temsilcisi ibrahim gambari ile yaptığı görüşmeler, kendisinin hâlâ ev hapsinde tutulduğunu ortaya koydu.

2009’da amerikan vatandaşı john yettaw, suu çii’nin evinin önündeki gölü yüzerek geçip evi gözetim altında bulunduran güvenlik güçlerini de atlattıktan sonra muhalif liderin evine girdi.

olayın ardından yettaw tutuklandı ve suu çii ile beraber mahkemeye çıkarıldı. yettaw mahkemede, suu çii’ye ‘hayatının tehlikede olduğunu iletmek’ için eve girdiğini açıkladı. suu çii de, mahkemece ‘ev hapsi kurallarını ihlal etmekle’ suçlandı.

uluslararası toplum, suu çii’nin konuyla ilgili yargılanmasına büyük tepki gösterdi. dava sonucunda suu çii’nin ev hapsi 18 ay uzatıldı.

2009’da abd’nin de aralarında bulunduğu çok sayıda ülke, myanmar’da 2010’da yapılacak seçimler öncesinde suu çii’nin serbest bırakılmasını talep etti.

ev hapsinin sonu

seçimlere girmesine izin verilmeyen suu çii, 2009’da alınan bir mahkeme kararı gereği, çok tartışmalı genel seçimden kısa bir süre sonra 13 kasım 2010’da yeniden serbest bırakıldı.

suu çii ve myanmar hükümeti arasında 2011’de demokratik reformlarla ilgili müzakereler başladı. muhalif liderin talepleri karşılığında hükümet bazı adımlar attı, yaklaşık 10 siyasi mahkum serbest bırakılırken, sendikaların faaliyetleri yasal hale getirildi.

2012 kasım'ında, nld yeniden seçimlere girme hakkı kazandı ve partinin başına suu çii geçti.

suu çii, 18 ocak 2012’de, meclis ara seçimlerinde milletvekili olmak için resmen adaylığını koydu.

664 üyesi bulunan parlamentoda, kabineye ya da diğer mevkilere atanan milletvekillerinden boşalan 45 sandalye için yapılan seçimlerde nld, suu çii de dahil aday gösterdiği 44 kişinin tümünün meclise girdiğini duyurdu.

1989’dan başlayan süreç içinde suu çii, çeşitli aralıklarla toplam 15 yıl ev hapsinde kaldı ve bu süreçte sık sık felsefe ve siyaset üzerine çalıştı. myanmar hükümetinin vize vermemesi nedeniyle eşi michael aris’i 1995’ten sonra göremedi. aris 1999’da prostat kanseri nedeniyle yaşamını yitirdi. suu çii, mayıs 2012'de, 24 yıl aradan sonra ilk kez yurtdışı seyahati gerçekleştirdi ve tayland’ın başkenti bangkok’ta düzenlenen doğu asya dünya ekonomik forumu’na katıldı.

avrupa ülkeleri ve abd'nin büyük desteğini alan suu çii, myanmar'ın arakan bölgesindeki müslüman nüfusa karşı cunta yönetimi ve budist myanmarlıların uyguladıkları baskı ve şiddete karşı sessiz kalmakla eleştiriliyor. 

kaynak: al jazeera ve ajanslar