iran, pazar günü avrupa birliği'ne (ab) ham petrol ihracatının durdurulmasını  parlamentoda görüşmeye hazırlanıyor. 

parlamentoda uzlaşıya varılması halinde tahran’ın ab’ye gelecek haftadan itibaren petrol ihracatını kesecek. iran petrol bakanı yardımcısı ahmed kalebani, ab’ye yönelik yasağın petrol fiyatlarının varil başına 150 dolara kadar çıkmasına neden olabileceğini kaydetti.

iran’ın bu hızlı girişiminin nedeni ise amerika birleşik devletleri (abd) ve  ab, son olarak iran’a yeni yaptırımlar üzerinde anlaşmaya varmış olması.

uaek ekibi iran'da

öte yandan birleşmiş milletler’e bağlı (bm) uluslararası atom enerjisi kurumu (uaek) yetkilileri iran’ın nükleer silah ürettiği yönündeki endişeler nedeniyle üç günlük bir ziyaret kapsaında tahran’a gitti.

herman nackaerts ve rafael grossi başkanlığındaki uaek ekibinin nükleer tesislere gidip gitmeyeceği bilinmiyor. ekip iranlı yetkililerle yalnızca ülkenin nükleer programının askeri boyutlarını da görüşebilir.

resmi olarak açıklanmasa da ekibin iran’ın bm’deki nükleer başmüzakerecisi said celili ve iran atom enerjisi kurumu başkanı feridun abbasi ile de görüşmesi bekleniyor.

ekip, etiyopya ziyareti için tahran’dan cumartesi günü ayrılan dışişleri bakanı ali ekber salihi ile görüşemeyecek.

uaek’nın viyana’daki merzekinde uçağa binmeden önce açıklama yapan ekip başkanı herman nackaerts, “şu ana kadar çoktan yapılması gereken bu görüşmeyi yapmak için sabırsızlanıyoruz. umuyoruz ki iran, nükleer programının askeri boyutlarıyla ilgili olarak duyduğumuz endişe konusunda bize yardımcı olacaktır” diye konuştu.

iran, üç günlük ziyaretleri sırasında uaek yetkilileri ile işbirliği yapacağını ancak egemenlik haklarından biri olarak gördüğü uranyum zenginleştirme faaliyetlerinden vazgeçmelerinin söz konusu olmadığını söylemişti. 

iran’ın dini lideri ayetullah ali hamaney’in danışmanı ali ekber velayeti, “nükleer konularda her zaman açık olduk, iran’a gelen uaek ekibi istediği teftişleri yapabilir. ancak uluslararası düzenlemeler doğrultusunda ve nükleer silahların yayılmasının önlenmesine ilişkin antlaşma'yla uyumlu olarak hareket ettiğimizden dolayı nükleer haklarımızdan vazgeçmeyeceğiz” ifadelerii kullandı.

uaek’ya yakın kaynaklar teftişin nükleer üretim alanlarını içermeyeceğini, daha çok iran’ın tartışmalı nükleer programıyla ilgili olarak yeniden müzakere masasına oturmasına odaklanacağını kaydediyor.

2008 yılından itibaren tahran yönetimi uaek ile tam kapsamlı bir işbirliğine yanaşmıyor ve nükleer bomba üretmeye çalıştığı iddialarını yalanlıyor.

batılı ülkeler ziyaretin, iran ve beş artı bir ülkeleri olarak anılan ingiltere, çin, fransa, rusya, amerika birleşik devletleri  (abd) ve almanya arasında sonuncusu 2011 yılının ilk ayında yapılan görüşmeleri yeniden başlatmasını umuyor.  

ab ve abd’den yaptırımlar

abd başkanı barack obama, ülkedeki kurumların iran merkez bankası ile ilişkisinin kesilmesi kararını 2011’in son günlerinde açıklamıştı. ab dışişleri bakanları ise daha önce üye ülkelerin daimi temsilcilerinin prensipte aldığı karara uyarak, iran'a petrol ambargosuna onay vermişlerdi.

batılı ülkeler, iran'ın, yeni yaptırımlar sonucu nükleer programını durduracağını veya araştırmalarının kapasitesini düşüreceğini umut ediyor.

yeni yaptırımlara göre, ab üye ülkelerinin, iran'dan ham petrol ve petrol ürünlerinin ithalatı veya sevkiyatı için yeni sözleşmeler imzalanması yasaklandı. yürürlükteki sözleşmeler uyarınca ise 1 temmuz'a kadar ithalata izin verilecek.

yaptırım kapsamına petrokimya ürünleri de alındı. bu çerçevede, ab'li petrokimya şirketleri, iran'da yatırım yapamayacak ve ortaklıklar kuramayacak. ab, bu ülkeye enerji sektöründe kullanılmak üzere ekipman ve teknoloji transferini de durdurma kararı aldı.

ek olarak, iran merkez bankası'nın ab üye ülkelerinde bulunan aktifleri, meşru ticareti ve borç ödemelerini engellemeyecek şekilde kısmen dondurulacak. yaptırımlarla ayrıca, iranlı kamu kuruluşlarına blok bünyesinde elmas, altın ve benzeri kıymetli madenlerin ticaretini yapma yasağı getiriliyor.

ab resmi gazetesinde salı günü yayımlanarak yürürlüğe girecek yaptırımlar çerçevesinde, nükleer faaliyetlerde rol oynayan üç yetkili ve sekiz kuruluş da seyahat ambargosu listesine dahil edildi.

uaek raporu

uaek, kasım ayında yayımladığı raporda, iran'ın nükleer programının askeri boyutuna ilişkin ‘güvenilir kaynaklardan bilgi edindiklerini’ ve bu çerçevede, ülkenin ‘nükleer silah tasarlamak ve üretmek için deneysel faaliyetlerde bulunduğuna’ ilişkin bilgisi olduğunu söylemişti.

tahran, ekim ayında ilk nükleer santrali olan bir milyar dolar değerindeki buşehr santralini devreye sokmuş ve uranyum zenginleştirme faaliyetlerini başarıyla yürüttüğünü açıklamıştı. santral, uaek’nın aktif reaktörler listesinde bulunuyor.

bm ay başında, iran’ın kum şehrinde yer alan ve güvenlik amacıyla yeraltına gömülmüş yeni bir merkezde uranyum zenginleştirme çalışmaları yapmaya başladığını belirtmişti. uaek, 29 ile 31 ocak tarihleri arasında iran’a üst düzey bir ziyaret yapılacağını açıklamıştı. tahran yönetimi, zaten başka merkezlerde benzer çalışmalar yürütüyordu.

abd, iran'ın hürmüz boğazı’nı kapama tehditleri üzerine, umman denizi'ne açılan hürmüz boğazı'nın kapatılmasına asla izin verilmeyeceğini açıklamıştı. taraflar arasındaki sert açıklamalar sürerken boğaz açıklarındaki sularda aralık ayı sonundan ocak ayı başına kadar devam eden geniş çaplı bir tatbikat düzenleyen iran, iki de yeni füze denemişti.

2010 yılı verilerine göre iran'ın ab'ye ihracatı 14,5 milyar euro ve ab'den ithalatı 11,3 milyar euro düzeyinde bulunuyor. iran'ın ab'ye satışlarının yüzde 90'ını petrol ve yan ürünleri oluşturuyor.

iran, ihraç ettiği petrolün yaklaşık yüzde 20'sini ab üyelerine satıyor. bu ülkelerin başında da yunanistan, ispanya ve italya geliyor.

kaynak: al jazeera ve ajanslar