bm güvenlik konseyi’nin daimi temsilcileri ve almanya’nın oluşturduğu p5+1 ülkeleri perşembe günü new york’ta iran’ın nükleer programını konuşacak. mahmud ahmedinejad döneminde tıkanan görüşmelerde yeni bir dönemin başlaması bekleniyor. 

sonraki görüşme ise, ekim'de cenevre'de. iran'ın nükleer müzakerecisi ılımlı bir isim olarak tanınan dışişleri bakanı muhammed cevat zarif. nükleer müzakereler için girişimin tahran'dan gelmesi sürece yönelik iyimserliği artırıyor. 

nükleer müzakereler

iran'ın nükleer faaliyetleri 2002 yılından bu yana, birleşmiş milletlere bağlı, uluslararası atom enerjisi kurumu (uaek) tarafından denetleniyor. batı ile iran arasında nükleer müzakereler ise 2009 yılında isviçre'nin cenevre kentinde başladı. taraflar, 4 yılda 8 kez masaya oturdu. iran, cumhurbaşkanı mahmud ahmedinejad döneminde batı'yı nükleer programının barışçıl olduğuna ikna edemedi.

başta abd olmak üzere batılı ülkeler, iran'ın nükleer silah sahibi olmaya çalıştığını iddia ediyor. tahran yönetimi ise elektrik üretimi ve tıp alanında kullanmak için nükleer teknolojiye ihtiyaç duyduğunu vurguluyor.

iran'ın faaliyetlerinden en çok rahatsızlık duyan ise, abd'nin bölgedeki müttefiki israil. israil, askeri müdahale de dahil, her yol kullanılarak iran'ın nükleer faaliyetlerinin durdurulmasından yana. abd başkanı barack obama, mart ayında yaptığı bir açıklamada iran'ın yaklaşık bir yılda nükleer silah sahibi olabileceğini söylemiş ve bu ülkeye yönelik askeri seçeneğin de masada olduğunu belirtmişti. obama, iran'ın yeni cumhurbaşkanı ruhani'nin ılımlı mesajlarını memnuniyetle karşılarken, israil'in şüpheleri sürüyor. 

bu şüpheleri dile getirirken de, uluslararası atom enerjisi kurumu'nun (uaek) 'tahran şeffaf değil' eleştirisini hatırlatıyorlar.  

kurumun başkanı yukiya amano, eylül ayındaki bir konuşmasında "ülkede açıklanmamış kimyasal maddeler ve faaliyetler bulunmadığı konusunda emin olunabilmesi için gerekli işbirliğinin sağlanamadığını, kurumun da bu yüzden ülkedeki bütün nükleer materyallerin barışçıl faaliyetler için olduğu sonucuna varamadığını" söyledi. 

'yaptırımları hafifletin' çağrısı

birleşmiş milletler güvenlik konseyi bugüne kadar iran’a karşı uranyum zenginleştirmekten vazgeçmemesi nedeniyle 4 kez yaptırım kararı aldı.

amerika’nın başı çektiği batı ülkeleri de bu yaptırımları daha da ağırlaştırarak uygulamaya koydu. yaptırımlar iran'ın ülke dışındaki hesaplarına erişimini zorlaştırırken iran ile ticaret yapan ülkelere de cezalar içeriyor.  iran'a alternatif petrol kaynaklarına yönelmeyen ithalatçılar da yaptırımlardan payını alıyor. türkiye de bu ülkeler arasında.

abd ve avrupa birliği bugüne kadar yaptırımlarla iran'ın petrol ihracatının yarıdan fazlasını kesti, ülke ekonomisini ağır zarara uğrattı.

iran'ın nükleer tesisleri

iran son nükleer tesisini nisan ayında açtı. bu yeni uranyum üretim merkezinin yanında ülkede öne çıkan beş tesis daha var.  natanz ve kum şehrindeki fordo tesisleri iddiaya göre uranyum zenginleştirmede kritik eşik olan yüzde 20’ye ulaştı.

bu nükleer bomba yapmak için kritik eşik. uranyumun yüzde 20 zenginleştirilmesi bomba yapmak için yeterli. zenginleştirme oranı arttıkça da bombanın kütlesi azalıyor ve kullanılabilme imkanı artıyor. 

uluslararası atom enerjisi ajansı'na (uaea) göre şubat 2013 itibariyle iran'ın elinde 160 kilodan fazla orta seviyede, yani % 20 zenginleştirilmiş uranyum bulunuyor. uzmanlara göre bu stokla 5 savaş başlığı üretilebilir.

isfahan’daki tesis uranyum zenginleştirmede kullanılan nükleer yakıt üretiyor. buşehr iran’ın ilk nükleer santrali; yapımına 1974’te abd’nin desteğiyle başlandı. tesis 2012’den beri elektrik üretiyor. arak nükleer tesisi ise 2002’den beri faaliyette.

uranyum takas anlaşması

iran ile batı'nın nükleer müzakerelerde elde ettiği elle tutulur tek sonuç mayıs 2010'da türkiye, brezilya ve iran dışişleri bakanlarının imzaladığı 'uranyum takası' anlaşmasıydı.

anlaşmaya göre iran elindeki uranyumu zenginleştirmeden türkiye'ye gönderecek, üçüncü bir ülkede zenginleştirilen uranyum aynı miktarda nükleer yakıt olarak türkiye üzerinden iran'a geri gönderilecekti. böylece iran kendi başına uranyum zenginleştirmemiş olacaktı. ancak anlaşma hayata geçmedi. bunun yerine, abd'nin girişimiyle bm'den iran'a yeni yaptırımlar içeren bir karar çıkarıldı. 

kaynak: al jazeera ve ajanslar