türkiye cumhuriyeti'nin 8. cumhurbaşkanı halil turgut özal, 1927 yılında malatya’da dünyaya geldi. bankacı bir baba ile öğretmen bir annenin üç çocuğunun ortancası olan özal, babası mehmed sıddık özal'ın tayini nedeniyle ilkokulu mersin'in silifke ilçesinde tamamladı.

özal, mersin’de yaşadığı günlerde eşekten düşmesi sonucu bir kolunun diğerine kıyasla kısa kalmasının ardından, pilot olma hayalinden vazgeçmek zorunda kaldı. 1950'de istanbul teknik üniversitesi elektrik mühendisliği bölümünü bitiren özal, bu dönemde aynı okulda öğrenim gören, yine gelecekte türkiye’de başbakanlık koltuğuna oturacak olan, necmettin erbakan ve süleyman demirel ile tanıştı.

1950'de çok partili döneme geçilmesinin ardından kurulan ve muhafazakar değerlere sahip çıkan merkez sağ çizgideki demokrat parti’ye büyük sempati duydu.

öğrenimini tamamlamasının ardından kariyerine bürokraside başlama kararı alan özal, aynı dönemde demirel’in de çalıştığı elektrik işleri etüd idaresi'nde görevlendirildi.

1952 yılında mühendislik ekonomisi alanında uzmanlık eğitimi almak üzere abd’ye giden genç mühendis, türkiye’ye döndüğünde elektrik işleri etüd idaresi genel müdür yardımcısı olarak atandı.

özal, askerlik hizmetini, 1961–1962 yıllarında millî savunma bakanlığı bilimsel danışma kurulu üyesi olarak tamamladı ve devlet planlama teşkilatı'nın (dpt) kurulmasına katkıda bulundu. askerliği esnasında yine demirel ile birlikte çalıştı. başkent ankara’da yer alan orta doğu teknik üniversitesi’nde (odtü) ders de verdi.

sonraki dönemde başbakanlık teknik uzmanlar kurulu üyesi olarak vazife yapan özal, 1967–1971 yıllarında demirel’in başbakanlığı sırasında dpt müsteşarlığı görevini yürüttü. ayrıca, ekonomik koordinasyon kurulu, para ve kredi kurulu, rcd koordinasyon kurulu ve avrupa ekonomik topluluğu koordinasyon kurulu başkanlıklarında bulundu.

1971–1973 yıllarında abd'de dünya bankası bünyesinde danışman olarak görev yaptı. yakın çevresindeki kişiler, turgut özal’ın, gelecekte türkiye’de yapacağı ekonomik reformları, özellikle bu dönemde kazandığı tecrübelere dayanarak pratiğe döktüğünü belirtirler.

ekonomik dönüşümün mimarı

özal, türkiye’ye döndükten sonra çeşitli özel sanayi kuruluşlarında çalıştı. 1977'de necmettin erbakan liderliğindeki muhafazakar milli selamet partisi’nden (msp) milletvekili adayı oldu fakat seçilerek tbmm’ye girmeyi başaramadı. türkiye’nin ekonomik darboğaza girdiği 1979 yılının sonlarında azınlık hükümeti kuran demirel’in başbakanlık müsteşarı olarak atandı. aynı dönemde dpt müsteşarlığı görevini de vekaleten yürüttü.

süleyman demirel'in başbakanlığındaki 43. hükümet döneminde türkiye’yi karma ekonomiden serbest piyasa ekonomisine dönüştürmeyi amaçlayan 24 ocak 1980 tarihli kararlar dizisinin mimarlığını yaptı. 24 ocak kararları doğrultusunda ülke ekonomisini rekabetçi hale getirmek için bazı radikal adımlar atıldı.

bu çerçevede ana hatlarıyla devalüasyon yapıldı, birçok sübvansiyon kaldırıldı, kamu iktisadi teşebbüsleri ’ne (kit) verilen destek sınırlandırıldı, dış ticaret serbestleştirilerek ihracat ve ithalatı kolaylaştırılacak uygulamalara gidildi, yabancı yatırımlara ve yurtdışı müteahhitlik faaliyetlerine teşvikler verilmeye başlandı.

12 eylül 1980 askeri müdahalesinden sonra kurulan bülent ulusu'nun başbakanlığındaki hükümette, ekonomik işlerden sorumlu başbakan yardımcılığı görevine getirilen özal, 24 ocak kararları'nı hayata geçirmek için çalışmaya devam etti.

tasarladığı ekonomik planı, 12 eylül darbesi'ni gerçekleştiren genelkurmay başkanı kenan evren ve dört kuvvet komutanından oluşan milli güvenlik konseyi'nin kontrolü altında uygulamakta zorlanan özal, 1982 yazında görevinden istifa etti. 

kasım 1982'de yeni anayasanın referandumda onaylanarak sivil idareye geçilmesinin önünün açılmasıyla harekete geçti. 

mayıs 1983’te askeri yönetimin onayıyla anavatan partisi’ni (anap) kurdu ve kasım 1983'te yapılan genel seçimlerde partisinin tek başına iktidar olabilecek çoğunluğu kazanması üzerine 45. hükümet'in başbakanı oldu.

hükümeti döneminde ülke ekonomisinin serbest piyasaya entegrasyonunu hızlandırmak için büyük çaba sarfetti. özal, darbe döneminin yasaklı siyasi figürlerinin siyasete dönmesine dair yasa teklifinin referanduma götürülmesine onay verdi.

ikinci kez iktidar

anavatan partisi, 1987 seçimlerinde yeniden tek başına iktidara geldi ve özal bir kez daha başbakanlık koltuğuna oturdu. 18 haziran 1988 tarihinde ankara atatürk spor salonu'nda düzenlenen anavatan partisi'nin 2. olağan kongresi'nde, kartal demirağ isimli saldırgan tarafından elinden vuruldu. başbakan, olay sonrası biraz dinlendikten sonra konuşmasına devam etti.

özal, 1987 yılında ortaya çıkan ege denizi krizinin ardından gönemin yunanistan başbakanı andreas papandreau ile birlikte iki ülke arasındaki diyaloğu geliştirmek amacıyla inisiyatif aldı. bu çerçevede, 1988'de türkiye ile yunanistan arasında davos anlaşması imzalansa da süreç, herhangi bir somut sonuç üretmekten uzak kaldı.

1980’lerin başlarında pkk’nın gerçekleştirdiği şiddet eylemlerine karşılık olarak, türkiye’nin ekonomik açıdan en geri kalmış bölgesini kalkındırmak amacıyla dev bütçeli ve kapsamlı güneydoğu anadolu projesi’ni (gap) başlattı.

31 ekim 1989’da tbmm tarafından türkiye cumhuriyeti’nin 8. cumhurbaşkanı olarak seçilen turgut özal, 9 kasım 1989 günü bu görevine başladı. cumhurbaşkanlığı döneminde kürtçe konuşma ve müziğin serbest bırakılması için yıldırım akbulut hükümeti nezdinde girişimde bulundu.

önce ölüm cezasına çarptırılan, ardından cezası 20 yıla indirilen kartal demirağ'ı cumhurbaşkanlığı döneminde affetti. 1991 yılında irak’ın kuveyt’i işgalinin ardından başlayan birinci körfez savaşı sırasında abd’ye destek verdi.

17 nisan 1993 günü geçirdiği bir rahatsızlık sonucu vefat etti.

cinayet sonucu öldüğü iddiaları nedeniyle 2012 yılında otopsi yapılması için mezarı açıldı. yapılan otopsi sonucu hazırlanan raporda, özal’ın vücudunda zehirli maddeler bulunduğu fakat ölüm nedeninin kesin olarak anlaşılamadığı belirtildi.

1954’te elektrik işleri etüd idaresi'nde çalıştığı sırada semra yeyinmen ile evlenen turgut özal’ın, ahmet, zeynep ve efe isimli üç çocuğu bulunuyordu.

kaynak: al jazeera ve ajanslar