türkiye’yi 12 mart (1971) ve 12 eylül’e (1980) götüren süreçte sağ-sol çatışmalarında ön saflarda bulunan önemli partilerden birisi olan milliyetçi hareket partisi, siyasi söylemine komünizm karşıtlığı ile başladı. türkiye’de 27 mayıs 1960 darbesinin ardından güçlenen milliyetçi taban, kurulduğu 1969 yılından itibaren mhp çatısı altında toplandı.

komandoları ve ülkü ocaklarıyla, öğrenci eylemleri gibi toplumsal çatışmaların odağında yer alan mhp, onlarca kişinin ölümüne neden olan kanlı çatışmaları tetiklediği gerekçesiyle 12 eylül 1980 darbesinin ardından kapatıldı.

partinin yargılanan lideri alparslan türkeş, dört buçuk yıl süren tutukluluğun ardından 1985’te beraat etti. kadro, milliyetçi çalışma partisi adı altında 1987’de siyaset hayatında yeniden kendini gösterdi. parti, 1992 yılında eski ismine tekrar kavuştu. bugün, türkiye’nin önde gelen partilerinden biri olan mhp’nin genel başkanlığını devlet bahçeli yürütüyor.

dokuz işık doktrini

günümüzde ılımlı bir milliyetçilik sergileyen mhp, zaman içinde çizgisinde çeşitli kaymalar yaşadı. partinin yola çıkışında benimsediği ideoloji ise türkçü-turancı ideolojiydi.

kurucu alparslan türkeş, ideolojisini milliyetçilik, ülkücülük, ahlakçılık, ilimcilik, toplumculuk, endüstri ve teknikçilik, köycülük, gelişmecilik ve halkçılık, hürriyet ve şahsiyetçilik olmak üzere dokuz ilkeyle açıkladı.

türkeş, mhp’nin öğretisini, “türk milletinin özelliklerine uygun müslüman ve türk realitesini göz önünde bulunduran, modern ilim ve tekniği yol gösterici olarak kabul eden milli bir doktrin” olarak tanımladı.

mhp’nin kurucusu, türklerin bir bayrak altında toplanmasının uzak ama mümkün olan bir hedef olduğu görüşündeydi.

türkçü-turancı ideoloji

türkeş’in bu türkçü-turancı vizyonunun ilk yansımalarına, memleketi kıbrıs’ta türklerin azınlık muamelesi görmesine duyduğu tepkiye karşı kaleme aldığı yazılarda rastlanıyor.

çeşitli dergilerde pantürkist ideolojiyi savunan yazılar yazan türkeş’in düşünceleri, 2. dünya savaşı sırasında öne çıkan radikal milliyetçilik akımından da etkilendi. türkiye’de türkçülüğün yükselişine büyük katkı sağlayan unsurlardan biri de sovyetler birliği’nin (sscb) yıkılacağı ve türki cumhuriyetlerin bağımsız kalacağı düşüncesiydi.

türkeş’in ideolojisinin gelişmesinde dönemin önde gelen yazar, şair ve tarihçisi nihal atsız’ın da büyük etkisi var. cumhuriyet devri türkçülüğü’nün öncüsü olan atsız’ı takip eden türkeş, 1944’te atsız ve arkadaşlarıyla birlikte türkçülük-turancılık davasında yargılandı.

türkeş’in ismi kamuoyunda ilk olarak bu davayla duyuldu. ilerleyen yıllarda ise önce darbecilerin arasında, daha sonra da sivil bir parti lideri olarak türk siyaset sahnesinde yerini aldı. lideri olduğu mhp ise yıllar içinde değişen iç ve dış konjonktüre göre şekil aldı.

türkiye siyasetinde 1960’tan itibaren öne çıkan isimlerden biri olan alparslan türkeş’in kurduğu milliyetçi hareket partisi, 1969 yılından itibaren siyasi yelpazenin sağ tarafında, milliyetçi bir parti olarak yerini aldı.

27 mayıs 1960 darbesini türkiye’ye duyuran bildiriyi okuyan isim olan alparslan türkeş, türkçü-turancı ideolojisini bu partiyle türk siyasetine tanıttı.

darbenin ardından yaşanan süreçte sürgüne gönderilen ve siyaset sahnesinden bir süre uzak kalan türkeş, önce cumhuriyetçi köylü millet partisi’ne (ckmp) üye oldu. 1965’te osman bölükbaşı’nın ölümüyle lidersiz kalan ckmp’nin başkanlık koltuğuna aynı yıl içinde oturmayı başardı. 1969’da partinin ismi mhp olarak değişti. böylece, türkiye’nin önde gelen milliyetçi partisinin temeli atılmış oldu.

12 mart muhtırası

türkeş’in partisi ckmp’nin sözcüsü rıfat baykal, partinin kamplarda gençlere komando eğitimi vereceğini açıkladı. bu dönemde sol ideolojideki gençler ise israil’e karşı gerilla yetiştiren filistin kamplarında eğitim görüyordu.

1971’e giden dönemde sağcı ve solcu bu gruplar arasında çok sayıda çatışma yaşandı. bunların ilki, 1969’da abd altıncı filosu'nun ülkeye gelişini protesto etmek isteyen gruplar arasında yaşandı. solcu gençler meslek kuruluşlarıyla birlikte istanbul taksim meydanı'nda buluştu. sağcılar ise dolmabahçe sarayı önünde toplandı. iki grup gümüşsuyu’nda karşı karşıya geldi. olaylarda iki kişi öldü, 114 kişi ise yaralandı.

türk silahlı kuvvetleri’nin (tsk) 12 mart 1971 muhtırasında mhp, nasyonal sosyalistlikle, ırkçılık ve faşistlikle suçlandı. bu tarihte solcuların dev-genç örgütü ve sağcıların ülkü ocakları kapatıldı.

milli cephe hükümetleri

muhtıranın ardından mhp, 1977 yılına kadar oylarını yüzde yedinin üzerine çıkarmayı başardı. parti, adalet partisi, milli selamet partisi ve cumhuriyetçi güven partisi ile oluşturduğu koalisyon olan milliyetçi cephe (mc) hükümetleriyle iki kez iktidar ortağı olma fırsatı yakaladı.

alparslan türkeş, 31 mart 1975’te kurulan birinci mc hükümetinde başbakan yardımcısı oldu, mhp’li m. kemal erkovan ise devlet bakanı olarak görev aldı. bu hükümet 21 haziran 1977’ye kadar görevde kaldı.

türkeş, 21 temmuz 1977’de göreve başlayan ikinci mc hükümetinde de başbakan yardımcılığı görevini üstlendi ve bu kez mhp hükümete dört bakan daha gönderdi. 5 ocak 1978’de ikinci mc hükümetinin dağılmasının ardından türkiye’de sağ-sol çatışmaları hızla yükselişe geçti. parti, toplumsal gerilimi tırmandırmakla suçlandı ve 1980 darbesinin önünü açan en önemli aktörlerden biri olarak görüldü.

türkeş, darbe sonrası tutuklanarak dört yıl yedi ay 25 gün hapis yattı. sağlık sebeplerinden ötürü 1985’te tahliye edildi ve 4 ekim 1987’de milliyetçi çalışma partisi (mçp) genel başkanlığı'nı abdülkerim doğru’dan devralarak siyaset sahnesine geri döndü.

islamcılarla görüş ayrılığı

mçp, 1991 genel seçimlerinde refah partisi (rp) ve islahatçı demokrasi partisi (idp) ile ittifak kurdu. sonuçlar, 19 mçp üyesinin meclise girmeyi başardığını gösterdi, ancak parti mecliste grup kurmak için gerekli 20 sandalyeyi elde edemedi. bu arada üyeler arasındaki ideolojik farklılıklar çeşitli bölünmelere yol açtı. bunların en önemlisi 9 aralık 1991’de yaşanan ayrılık oldu. parti içindeki islamcı kesim, muhsin yazıcıoğlu liderliğinde gruptan ayrıldı.

türkeş’in partisi bu arada yeniden mhp ismini aldı ve 1995 seçimlerine tek başına katıldı. ancak parti yüzde 8,18 oranında oy alarak yüzde 10 olan seçim barajının altında kaldı ve meclise giremedi. partinin kurucusu alparslan türkeş ise 4 nisan 1997’de geçirdiği kalp krizi sonucu hayatını kaybetti.

türkeş sonrası

destekçileri tarafından ‘başbuğ’ olarak adlandırılan alparslan türkeş’in ardından mhp’de yeni bir dönem başladı. 6 temmuz 1995 genel kurultayı’nda alparslan türkeş’in oğlu tuğrul türkeş ile yarışan devlet bahçeli partinin ikinci genel başkanı oldu.

parti, 1999 yılında yapılan genel seçimlere bahçeli liderliğinde girdi ve yüzde 17,98’la demokratik sol parti’nin (dsp) ardından en çok oy alan ikinci parti oldu. 129 milletvekili çıkardı ve dsp-anap-mhp koalisyonunda 12 bakanlık elde ederek hükümetin ikinci büyük ortağı oldu.

idam cezasının kaldırılması

koalisyon, iktidarı süresinde avrupa birliği'ne adaylık statüsü kazanan türkiye ile örgüt arasındaki müzakereler gereğince ilk üç uyum paketini yasalaştırdı. bunlar uyarınca ana dilde öğrenim ve yayın hakkı ile idam cezasının kaldırılması uzun tartışmalara neden oldu, ancak mhp'nin muhalefetine rağmen kabul edildi. pkk lideri abdullah öcalan'ın da bu kanundan yararlanarak idam edilememesi ise tartışmaları iyice tırmandırdı. hükümet bu süreçte yaşanan sürtüşmeler nedeniyle zayıfladı.

3 kasım 2002’de yapılan erken seçim ise mhp’nin beklentisinin altında oranlarla sonuçlandı. adalet ve kalkınma partisi (akp) ve cumhuriyet halk partisi (chp) dışındaki partiler ile birlikte mhp, yüzde 10'luk seçim barajının altında kalarak meclise giremedi. akp tek başına iktidar oldu.

meclis'e geri dönüş

mhp, 2007 seçimlerinde ise oy oranını yüzde 6 civarında arttırarak yüzde 14,29 ile 71 milletvekilliği kazandı ve yeniden mecliste grup kurdu. parti, 2009 yerel seçimlerinde ise biri büyükşehir, 10 ilin belediye başkanlığı ile toplam 490 belediye başkanlığı kazandı. mhp, 2011 seçimlerinde ise yüzde 13,01 oranında oy aldı. partinin tbmm'deki şu anki sandalye sayısı ise 52.

4 kasım 2012’de yapılan 10. olağan büyük kurultay’da devlet bahçeli, 1241 delegeli seçimde 725 oy alarak en yakın rakibi koray aydın’ı geride bıraktı. bahçeli daha önce 2000, 2003, 2006 ve 2009 yıllarındaki kurultaylarda da koltuğunu korumuştu.

temel hak ve özgürlükler

mhp'nin kurucusu alparslan türkeş'e göre toplum ve birey arasındaki ilişkide milletin menfaatleri öne çıkar, bireyin hak ve özgürlükleri ikinci planda kalır. bu düşünce totaliter ve hiyerarşik bir ideolojinin önünü açtığı gerekçesiyle çeşitli kesimler tarafından eleştirilmiştir.

mhp'nin parti programında yer alan açıklamada insan hak ve özgürlükleri “her insanın insan olması sıfatından kaynaklanan, şahıslara bağlı, dokunulmaz, devredilmez ve vazgeçilmez niteliklere sahip temel hak ve özgürlükleri bulunur" şeklinde ifade edilmiştir.

ancak kişisel hak ve özgürlüklerin sınırı olması gerektiğinin altını çizen mhp, “partimiz, bireyin haklarını kullanma özgürlüğünün sınırını aynı zamanda diğer bireylerin haklarını kullanma özgürlüğünün de sınırı olarak kabul eder” demektedir.

mhp, insan hak ve özgürlüklerini güvence altına almayı amaçlayan evrensel hukuki normların geliştirilmesi, güçlendirilmesi ve yaygınlaştırılmasına katkı sağlamayı benimsediğinin altını çizer. parti, devletin ülkesi ve milletiyle bölünmez bütünlüğüne aykırı davranış ve uygulamaları ise bu kişisel hak ve özgürlüklerin dışında tutuyor. 

hukuk ve adalet

mhp'nin parti programında haklıyı koruyan bir adalet sisteminin önemine vurgu yapılıyor. parti, adaleti, temel hak ve özgürlüklerin güvencesi ve devletin temeli olarak gördüğünü ifade ediyor.

bu bağlamda, mhp, hukukun üstünlüğü prensibinin hâkim kılınmasını, temel hak ve özgürlüklerin güvence altına alınmasını, çeşitli güç unsurlarının hukuk devleti kurallarına göre sınırlandırılmasını devletin temel görevi olarak görüyor.

mhp'ye göre hukuk ve adalet alanında yargı hizmetlerinde etkinlik, hızlı ve adil yargılanma, yargı bağımsızlığı, suç ve ceza arasında denge sağlanması, kesin hüküm olmadan suçlu gösterilmenin önlenmesi, suçlunun topluma kazandırılması gibi esaslar öne çıkmalı.

demokratikleşme ve sivil toplum

parti programında mhp'nin demokrasiyi, hukukun üstünlüğünün, insan hak ve özgürlükleri ile fikir, teşebbüs ve vicdan özgürlüğünün en geniş anlamda teminat altına alındığı bir sistem olarak gördüğü belirtilmekte. mhp'nin kurucusu alparslan tükeş, 'türkiye'nin meseleleri' adlı kitabında milli devlet ve milli demokrasi anlayışını anlatmıştır. türkeş'e göre batılı anlamda temsili demokrasi belirli bir sınıfı temsil etmesinden dolayı türk milletine uygun değil. ona göre, türk milletine en uygun demokrasi, milli demokrasidir.

mhp'ye göre ideal bir demokrasi ancak vatandaşların hak ve menfaatlerinin korunması, siyasi ve sosyal katılımlarının sağlanması, fırsat eşitliği tanınması ve ekonomik değerlerin eşit paylaşımı halinde gerçekleşebilir.

mhp, yine parti programındaki açıklamalarına göre çoğunluk iktidarı prensibinin çoğunluk diktasına dönüşme ihtimalinin önlenmesi gerektiğini savunuyor.

medya ve basın

mhp, tutuklu gazetecilerin de içinde bulunduğu sorunların tespit edilmesi için tbmm’ye chp tarafından 2011 yılında sunulan araştırma önergesine destek verdi.

önergede, tutuklu gazeteciler ve basın özgürlüğüne engel olan diğer sorunların tespiti, bunların ortadan kaldırılarak basın özgürlüğünün iyileştirilmesi için bir komisyon kurulması teklif edilmişti.

mhp grup başkanvekili mehmet şandır, önergeyle ilgili mecliste yaptığı konuşmada türkiye’de basın özgürlüğünün gittikçe gerilediğini savundu. ergenekon davası kapsamında tutuklanan gazetecilerle ilgili olarak, silahlı örgüt kurmak ve darbecilik yapmakla suçlanan gazetecilerin tutukluluklarının cezalandırmaya dönüşmesinin kabul edilemez olduğunu söyledi.

şandır,  tbmm’de yaptığı konuşmada “milletin iradesini savunalım, terörle mücadeleye koşulsuz destek verelim ama bu iki ortak değer adına biz basın özgürlüğünü kısıtlamayı bir yol olarak görürsek yanlış yapmış oluruz” ifadelerini kullandı. chp tarafından sunulan bu önerge tbmm genel kurulu tarafından reddedildi.

azınlıklar ve kürt sorunu

dokuz işık doktrini'nin birinci ilkesi olan milliyetçilik türkeş’in ideolojisinin temelini oluşturur. bunun diğer parti programlarındaki milliyetçilikten farkı türk’ün nasıl tanımlandığıyla alakalıdır.

türkeş'e göre "türküm diyen ve türk milletinin çıkarları için çalışan herkes türktür. yine de türküm demekle türk olunmamaktadır, ona göre türk milleti aynı tarihten gelen ve tarih bilincine sahip olan, aynı dinden olan, aynı kültürde yoğurulmuş, aynı devleti kurmuş ve yaşatmış, bugün de aynı devletin sahibi ve aynı bayrağın altında yaşayan insan topluluğudur." 

bu anlayışa göre farklı dinlerdeki türkiye vatandaşları türk olarak görülmez yani türkiye’de yaşayan azınlıklar bu tanımlamanın dışında kalır. 

ancak türkeş'in görüşünde katı islamcı tutum yoktur. türkeş'in islamiyete mesafeli olmasının nedeni türk milliyetçiliğini de içinde eriten ümmetçilik anlayışının islamı benimsemesidir. türkeş, almış olduğu askeri eğitimin de etkisiyle dinin siyasete karıştırılmasına karşıdır.

partinin günümüzdeki çizgisini ise şimdiki lideri devlet bahçeli'nin 4 kasım 2012’de mhp 10. olağan kurultayı’nda kürtlerle ilgili söylediği sözlere bakarak anlayabiliriz:

bahçeli kurultayda, “sözde kürt sorunu kanlı emperyalistlerin tuzağıdır. sözde kürt sorunu bölücü terörün hain ve kanlı eylemlerini sakladığı ihanet kılıfıdır” diye konuştu.

bahçeli ve mhp’nin bakış açısıyla türkiye’de kürtlerin durumu bir ‘sorun’ teşkil etmiyor. aynı konuşmada kürtlerin siyaset, iş hayatı, ticaret, spor, sanat gibi toplumun hiçbir alanında haklarının yenmediğini öne süren bahçeli, hakkı yenen vatandaşlar için mhp’nin de sonuna kadar mücadele edeceğini söyledi.

ancak bahçeli, akp hükümetinin 'demokratik açılım' konusunda attığı adımları da bu konuşmada sert şekilde eleştirdi. kürtlerin silahlı örgütü pkk’nın imralı adası’nda ev hapsinde bulunan lideri abdullah öcalan için ‘imralı canisi’ hitabını kullanan bahçeli, öcalan’ın ev hapsine alınması ve ardından serbest bırakılması ihtimalinden duyduğu kaygıyı dile getirdi.

türkiye’nin yakın vadede büyükşehir belediyesi kanun tasarısı yoluyla federatif yapı kazanacağını ve anayasa değişikliğiyle türklük kavramının tasfiye edileceğini söyleyen bahçeli, bu şekilde ortaklık devleti tesis edileceğini öne sürdü. anadilde eğitim hakkının verilmesinin ‘türk milletinin kanını emecek’ bir adım olduğunu söyleyen bahçeli, pkk üyelerini kapsayacak genel affın da türkiye’yi karanlığa sürükleyeceğini öne sürdü.

bahçeli “ve nihayet sözde kürt sorunu yakıtıyla dört parçalı kürdistan'ın kurulması kaçınılmaz olacaktır" ifadelerini kullandı.

ekonomi

mhp’nin ekonomi programı içinde önem verdiği hususlar arasında, yerli üretimin desteklenmesi ve dış kaynaklara bağımlılığın azaltılması önde geliyor. mhp bunu, "ihracatın ithalat bağımlılığını azaltmak amacıyla ithal girdilerin yurtiçinde üretiminin teşvik edilmesi" olarak formüle ediyor.

parti, “türk malı” imajının yerleşmesi için moda-marka oluşturulması ile tanıtım ve tasarım faaliyetlerinin desteklenmesini de istiyor.

bu bağlamda parti, nüfuz ve güç kullanımının önlenmesi ile yolsuzluk ve adam kayırmanın önüne geçilmesini istiyor ve sivil oluşumların kamu hizmetlerinin denetimine iştirakının gerekliliğine inanıyor.

eğitim

mhp’nin ideolojisi gereği eğitim alanında en fazla önem verdiği konu eğitim ve öğretim dilinin türkçe olması. parti programında bu, “eğitimin her kademesinde eğitim dili türkçe olup, türkçe’den başka hiçbir dil eğitim ve öğretim kurumlarında türk vatandaşlarına ana dilleri olarak okutulamaz ve öğretilemez” şeklinde ifade ediliyor.

mhp’nin eğitim alanındaki hedefleri arasında okul öncesi eğitimin yaygınlaştırılması, zorunlu temel eğitim süresinin arttırılması, mesleki ve teknik eğitime ağırlık verilmesi var.

parti, e-öğretim imkanlarının geliştirilmesi, şehit ve gazi çocuklarının eğitim harcamalarının devlet tarafından karşılanması, yurtdışındaki türk çocukları için eğitim imkanlarının artırılmasını da istiyor.

sağlık

mhp, sağlık ücretlerinin hizmetsiz olması ve bu alandaki hizmetlerin kolay ulaşılabilir, kullanılabilir ve hasta haklarına saygılı hale getirilmesini hedefliyor.

aile hekimliği uygulamasının yaygınlaştırılmasını isteyen mhp, hastanelerin teknolojik alt yapısı ve insan gücünün arttırılarak tam gün tam kapasite çalışmasının sağlanmasını istiyor. özel sağlık kurumlarının teşvik edilmesi gerektiğini savunan mhp, sağlık turizminin geliştirilmesi için serbest bölgeler oluşturulmasını da planlıyor.

sağlık sigortasının bütün nüfusa yaygınlaştırılması ve tüm vatandaşların hastane ile hekim seçme hakkına sahip olması da mhp’nin hedeflerinden.

mhp, ilaç, aşı, serum ve tıbbi araç üretimine destek vererek, bunların türkiye’de üretilmesi konusunda yapılacak ar-ge çalışmalarının teşvik edilmesi gerektiği görüşünde.

çalışma hayatı ve sosyal güvenlik

mhp’nin çalışma hayatının düzenlenmesiyle ilgili önde gelen hedefleri arasında sosyal sigorta sistemini ‘uygulanabilir’, ‘sürdürülebilir’ ve ilgili taraflarca ‘kabul edilebilir’ hale getirmek başta geliyor.

sigortasız çalışmayı ve kayıtdışı istihdamı önlemek ve ücret dengesizliğini gidermek isteyen mhp, sendikal haklar ile sosyal güvenlik sisteminin bilgi teknolojileri altyapısını çağa uygun hale getirmeyi hedefliyor.

dış politika

‘lider türkiye ülküsü’nden yola çıkan mhp, türkiye’nin kafkasya ve balkanlar bölgesinde lider ülke olmasını hedefliyor. mhp’nin dış politika hedefleri ağırlıklı olarak orta asya türk cumhuriyetleri, kıbrıs, kafkasya coğrafyasında kurulacak stratejik ve ekonomik ortaklık ile kültürel ve siyasi işbirliği yapılması üzerinde yoğunlaşıyor. mhp, orta doğu’da ise işbirliği ve istikrar sağlayıcı politika üretilmesini amaçlıyor.

kıbrıs’ı ‘türkiye’nin en önemli milli meselesi’ olarak değerlendiren parti, siyasi çözüm kapsamında türkiye’nin etkin ve fiili garantisinin sulandırılmasının kabul edilemez olduğunu belirtiyor. mhp, kıbrıs’ta tek gerçekçi uygulanabilir ve yaşayabilir çözümün iki bölgeli, iki milletli ve iki devletli bir ortaklık yapılanma olduğu görüşünde.

mhp, türkiye-ab ilişkilerinin “kimlik ve kader sorunu” olarak görülmemesi gerektiğini savunuyor. parti, türkiye’nin ab'nin yörüngesinde sürüklenmeye mecbur, mahkum ve muhtaç olmadığı görüşünde. tam üyelik dışındaki yaklaşımların kabul edilmemesi gerektiğini savunan mhp, birliğin kıbrıs, yunanistan ve ermenistan konularındaki yaklaşımının da türkiye’nin çıkarlarına zarar vermemesi gerektiğini, ancak bu koşulla müzakerelerin sürdürülebileceğini söylüyor.

abd ile ilişkilerde ‘karşılıklı çıkar’ ilkesini savunan mhp, ekonomik, siyasi ve güvenlik alanlarında bu esasa bağlı kalınmasını hedefliyor.

rusya ve iran gibi karadeniz ve hazar havzası ülkeleri ile balkan ve orta doğu ülkeleriyle ortak projeler geliştirilmesini savunan mhp, afrika, uzak doğu ve güneydoğu asya ülkeleriyle ilişkilerin geliştirilerek ekonomik işbirliğinin sağlanmasını önemsiyor.

mhp, irak’ın toprak bütünlüğünün ve bu ülkedeki türkmenlerin haklarının korunması gerekliliğine dikkat dikkat çekiyor. parti, bu ülkeyle ilgili politikasının temelinin buradaki durumun türkiye için güvenlik tehdidi oluşturmaması üzerine kurulu olduğunu belirtiyor. mhp, bu gibi tehditler karşısında türkiye’nin uluslararası hukuktan kaynaklanan haklarını kullanması gerektiğini savunuyor.

kaynak: al jazeera ve ajanslar