Görüş

Buluşma ile çatışma arasında Bağdat ve Erbil

Kürdistan Bölgesel Yönetimi ile Irak Merkezi Yönetimi arasında tırmanan sorunlar tarafları çatışmanın eşiğine getirirken, uzlaşma çabalarının geleceği pamuk ipliğine bağlı.

Nuri Maliki ve Mesut Barzani kameralar önünde tokalaşıyor.
Nuri Maliki (solda) ve Mesut Barzani (sağda) arasındaki güç ilişkisi Irak'ın bölünmesine sebep olacak sonuçlar doğurabilir. [Reuters]

abd güçlerinin bir yıl önce irak’tan ayrılmasından itibaren bağdat ile erbil arasında anlaşmazlıklar birikti ve bu anlaşmazlıkların birikmesiyle birlikte merkezi yönetim ile bölgesel yönetim arasında kriz şiddetlendi; kürtler ile iktidardaki hukuk devleti koalisyonu arasındaki ittifak iki kutup arasında acı bir çekişmeye dönüştü; birçok anlaşmazlık konusu, karşılıklı endişeler ve saklı korkular derin şekilde arttı; iki taraf arasında çekişmeyi diğerinin kolunu kırma pozisyonuna getiren bölgesel faktörler iç içe geçti.

çatışmanın faktörleri

petrol, petrolün ihraç yolları, ‘ihtilaflı ’ diye tanımlanan kerkük ve diğer bölgelerin geleceği, peşmerge güçleri (irak kürdistanı’na özel ordu) ve bölgenin bütçedeki payı ve başka sorunlar, iki taraf arasındaki ön plana çıkan anlaşmazlık konularını oluşturuyor. bu anlaşmazlıkların belirgin özelliğini ise ertelenmeleri ve zaman geçtikçe ağırlaşmaları oluşturuyor.

bu durum özellikle de politikalarda, suriye krizine yönelik bakış açısında yaşanan bölünmüşlük ve çekişmeyi besleyen bölgesel etkenlerin (iran ve türkiye) rolü gölgesinde uzlaşmacı çözümlere varmayı zorlaştırıyor.

başbakanlıktaki eski rakibi iyad allavi’yi iran’ın büyük desteğiyle marjinal kılan irak başbakanı nuri maliki, çekişmenin temel eksenini erbil ve özellikle de kürdistan bölge yönetimine taşımakta başarılı oldu. maliki şu iki hedefi gerçekleştirmek için bu girişimlerde bulundu:

ilki, birleşik irak’ta yönetimin federatif olmasını öngören anayasanın aksine, devletin merkezi yapısını güçlendirmek ve baskın kılmak. ikincisi sünni arap oluşumunu kazanma ve sünni arapları arap-kürt etnik çekişmesi için seferber etme girişimi. belki de arap baharı ikliminden, güney sudan devleti deneyiminden, filistin’in birleşmiş milletler’e gitmesinden, irak kürdistanı bölgesine yönelik türk ve uluslararası açılımdan istifade ederek kürt devleti kurma arzusunu gizlemeyen mesut barzani liderliğindeki kürt yönetiminin bağımsızlık söylemi, maliki’nin bu eğilimine inanılırlık kazandırdı.


irak kürt federe bölgesi'ndeki ihtilaflı alanlar, merkezi yönetimle gerginliğin nedenleri arasında.

aslında maliki, şahsi yetkilerini takviye etmek suretiyle merkezi yönetimi güçlendirme çabası içinde önce birinci erbil ve ardından ikinci erbil görüşmelerinin mecliste kendisine güvenoyu verilmemesi ve hükümetin düşürülmesi girişimleri konusunu ilk sıraya koymasından itibaren, iktidardaki koalisyonu (hukuk devleti) ile kürdistan ittifakı arasında yaşanan bir siyasi boşanmanın olduğunun farkında.

bu durum birçoklarını iki taraf arasındaki ittifakın gerçekçi olmadığını ifade etmeye sevk etti. özellikle de taraflar anlaşmazlık konularının arkasına sığındı ve bu konuları gerginliği tırmandırıcı tutumlarının temeline oturttu.

taraflar arasındaki çatışma maliki’nin gerginliği arttırıcı adım ve kararlarının hızlanması gölgesinde tehlikeli seviyelere çıktı. maliki’nin yaptığı silah anlaşmaları (özellikle de rusya ile değeri 4 milyon dolara varan son anlaşma), suriye'deki gelişmeleri gerekçe gösterilerek ‘ihtilaflı’ bölgelerde konuşlanması için dicle operasyon gücü oluşturması ve barzani’nin şahsına karşı (irak hükümetinin onayı olmaksızın seyahat etmesinin engellendiği haberinin sızdırılması düzeyine varan) gerginliği arttırıcı söylem, kürt tarafını, teyakkuza geçmeye ve güçlerini aynı şekilde konuşlandırmış olan irak güçlerine karşı bu bölgelere konuşlanmaya sevk etti. bu da taraflar arasında çatışma seçeneğini güçlendirdi.

maliki’nin gerginliği tırmandırmasına karşın kürt lider mesut barzani, maliki’yi diktatörlükle, 2 milyonluk ordu oluşturmakla ve yetkileri tekeline almakla suçlamayı sürdürdü. zira barzani, maliki’nin ordunun başkomutanı, savunma ve içişleri bakanı, istihbarat başkanı, ulusal güvenlik konseyi başkanı, birinci mali yetkili ve bunlar gibi diğer yetkilerinin diktatörlüğün ifadesi olduğunu ve ülkeye yeni bir savaşa veya kürdistan bölgesinin bağımsızlığının ilanına mal olsa dahi bu durumu kabul etmeyeceğini belirtiyor.

buluşma unsurları ve ateşkes

hükümet güçleri ile peşmerge birlikleri arasında kuzeydeki tuz harmatu kasabasında bir süre önce çatışmalar yaşandığı ve taraflar, benzeri görülmemiş gerginliği arttırıcı açıklamalar ortasında güçlerini konuşlandırdığı zaman, gözlemciler doğrudan çatışmanın kesin olduğunu düşündü, ancak taraflar bağdat’ta bir tür uzlaşmaya varılması beklenen zor ve meşakkatli müzakerelere girdiler.

o gün irak dosyasından sorumlu abd başkan yardımcısı joe biden’ın nuri maliki ile telefon görüşmesi yaptığı, peşmerge güçleriyle askeri çatışmanın kırmızıçizgi olduğunu ve ülkesinin böyle bir çatışmanın yaşanması halinde gerektiğinde her iki tarafı ayırmak için amerikan güçlerini konuşlandırmaya hazır olduğunu açıklayarak askeri müdahalede bulunabileceğini bildirdiği ifade edildi.

bu amerikan müdahalesi zemininde taraflar bağdat’ta bir dizi görüşmeler yaptılar. bu görüşmelerden son olarak tartışmalı bölgelerde konuşlandırılan ilave güçleri çekmek suretiyle çatışmanın önüne geçilmesini, polis güçlerine ve güvenlik organlarına güvenlik misyonu verilerek güvenlik dosyası için ortak bir mekanizma kurulmasını umut ettiler. tarafların zor şartlarına ve karşılıklı güvensizliğe rağmen askeri çatışmayı engelleyen amerikan vetosu göz önüne alındığında geçici de olsa böyle bir çözüm ideal olarak gözükmektedir.

amerikan faktörü yanı sıra, ortada tarafların bağlı olduklarını açıkladıkları anayasa gibi ortak bir payda var. maliki bu adımlarının anayasal yetkiler çerçevesinde olduğu düşüncesinde. zira ülkenin güvenliğini sağlamak görevlerinden biri.

maliki, tartışmalı bölgelere ek askerler konuşlandırılması konusunda, taraflar arasında 2009 yılında, hükümet tarafının yönetim hakkıyla birlikte, bu bölgelerin ortak yönetimi temelinde yapılan anlaşmayı gerekçe gösteriyor.

buna karşın anayasaya daimi bağlılıklarını ilan eden kürtler, maliki’nin niyetlerinden şüphe duyuyorlar ve bu güçlerin konuşlandırılma zamanlamasını sorguluyorlar. maliki’nin özellikle de elindeki güçlü silahlanma eğilimi gölgesinde kendilerine karşı savaş açmasından endişeliler. kürdistan bölgesinin ileride bağımsızlığını ilan etmesi halinde, maliki’nin hedeflerinin en iyi şartlarda bazı stratejik ve özellikle de petrol bölgelerinde kontrolünü sağlamaya çalışmaktan uzak olmadığını düşünüyorlar.

maliki’nin icraatlarının anayasanın uygulanması çerçevesinde gerçekleştiği iddiası konusunda ise kürtler, kendisinin niçin seçici biçimde anayasayı ve özellikle de sadece yetkilerini güçlendiren maddeleri uygulamak istediğini ve anayasayı 2005 yılında onaylamasına rağmen ulusal bir kazanım olarak niçin uygulamadığını ifade ediyorlar.

kürtler ayrıca, kerkük’ün geleceği etrafındaki referandumla ilgili 140. maddenin akıbeti ve keza petrol yasasıyla ilgili sorular sormayı sürdürüyorlar. zira anayasanın uygulanması seçici şekilde olamaz ve kürt bölgesinin aleyhine olacak biçimde merkezi yönetiminin yetkilerini güçlendiremez.

aslında anayasa konusundaki bu tartışmaya rağmen iyi niyet sağlanırsa, gizli hesaplardan ve yönetimde tekelleşme eğiliminden uzakta bir irade ortaya konulursa, anlaşmazlıkları düzenleyici unsur, buluşma veya uzlaşma referansı olarak anayasa üzerinde anlaşılması, krizden çıkış yolu oluşturabilir.

suriye krizi sürecinin hesapları

bağdat ile erbil arasındaki çekişmenin dozunun tırmanmasına bölgesel etkenlerden ve özellikle de suriye krizi süreci, sonuçları ve her bir tarafın bu krize yönelik tutumu ve gelecekteki hesaplarından uzakta bakmak mümkün değil.

suriye rejiminin yanında yer alan maliki, suriye’de gelecekteki siyasi tablonun irak’taki marjinal oluşumları cesaretlendireceğini; bağdat’ta iktidardaki siyasi tabloyu değiştirmek ve hatta belki son vermek için harekete geçireceği düşüncesi gölgesinde, şam’daki rejimin yıkılmasının kendisinin ve siyasi oluşumunun geleceği üzerinde büyük tehlike oluşturacağını düşünüyor.

irak kürtleri ise suriye rejiminin yıkılmasının suriye kürtlerinin bir oluşum olarak tanınmaları suretiyle haklarını almaları ve belki özerk yönetime kavuşmaları için fırsat yaratacağını, bütün bu gelişmelerin bölgenin genelindeki kürt milliyetçiliği eğilimini güçlendireceğini düşünüyor. kürt devleti kurma özlemi kürt hayalinin temelinde yer alıyor.

maliki’nin bağdatı ile erbil arasındaki bölünmüşlük, bölgesel ve uluslararası faktörlerden uzak değil. hatta maliki’nin suriye rejimini destekleyen tutumu kendisi ile kuzey komşu türkiye arasında büyük bir krize ve keza körfez ülkeleri ve abd ile sorunlara yol açtı. buna karşın bu çevrelerin ve özellikle de türkiye’nin, yükselen kürt emellerine rağmen erbil’le ilişkileri iyileşti.

türkiye başbakanı recep tayyip erdoğan, maliki ile ilişkisinde kötüleşen krize karşın barzani’ye güçlü bir müttefik olarak bakıyor artık.

dolayısıyla bağdat ile erbil arasında çekişme derecesi yükselsin veya düşsün, suriye krizi ve sonuçlarıyla ilişkilidir. maliki, rejimin bekasının, müttefiki iran’la güçlü ilişkileri yanı sıra nüfuzunu arttıracağı, kendisine barzani ve erdoğan’la çekişmesinde daha fazla bölgesel güç kartları vereceğini düşünüyor.

buna karşın barzani, gerek anlaşmazlık konularında bağdat’la müzakere yoluyla, gerekse de tarafların hazırlığını yaptığı çatışma suretiyle maliki’nin devrilmesinin kendi konumunu güçlendireceğini düşünüyor. bu denklem suriye krizinin akıbeti bilinene, gerek müzakere yoluyla gerekse de toprak üzerinde yeni yöntemlerle savaşa girilene kadar çatışmayı erteleyebilir.

1967 suriye doğumlu yazar, suriye televizyonunda haber editörü ve müdürü olarak çalıştı, iran merkezli el alem televizyonunun şam muhabirliği ve müdürlüğünü yaptı. el hayat, en nehar ve el müstakbel gibi gazetelerde makaleleri yayınlandı. türkiye ve kürt konularında uzman olan yazarın 'türkiye ve dış politikanın sorunları' adıyla bir kitabı da bulunuyor.

bu makalede yer alan fikirler yazara aittir ve al jazeera’nın editöryel politikasını yansıtmayabilir.

Hurşid Deli

1967 suriye doğumlu yazar, suriye televizyonunda haber editörü ve müdürü olarak çalıştı. iran merkezli el alem televizyonunun şam muhabirliği ve müdürlüğünü yaptı. el hayat, en nehar ve el müstakbel gibi gazetelerde makaleleri yayımlandı. Devamını oku

Yorumlar

Bu sitede yer alan içerikler sadece genel bilgilendirme amacı ile sunulmuştur. Yorumlarınızı kendi özgür iradeniz ile yayınlanmakta olup; bununla ilgili her türlü dolaylı ve doğrudan sorumluluğu tek başınıza üstlenmektesiniz. Böylelikle, Topluluk Kuralları ve Kullanım Koşulları'na uygun olarak, yorumlarınızı kullanmak, yeniden kullanmak, silmek veya yayınlamak üzere tarafımıza geri alınamaz, herhangi bir kısıtlamaya tabi olmayan (format, platform, süre sınırlaması da dahil, ancak bunlarla sınırlı olmamak kaydıyla) ve dünya genelinde geçerli olan ücretsiz bir lisans hakkı vermektesiniz.
;